کوچینگ و بررسی نقاط قوت مراجع / پندارفاضل

با ذهنیت رهیاری (کوچینگ)دیدگاهمان و نحوه برخوردمان با مراجعان را بررسی می‌کنیم. آیا مراجعان را افرادی می‌بینیم که باید اصلاح شوند یا آن‌ها را به عنوان موجوداتی شگفت‌انگیز در نظر می‌گیریم؟
مدل روان‌شناسی نقص در مقابل مدل روان‌شناسی مثبت
پندارفاضل در یادداشتی اختصاصی برای میگنا نوشت کم و بیش در ۱۰۰ سال اول، به طور عمده روان‌شناسی بر اختلال عملکرد متمرکز بود. در این دیدگاه که متمرکز بر نقص عملکرد یا مدل بیماری بود به گونه‌ای شناخته می‌شد که فعالیت‌های اصلی روان‌شناسان بر بیماری‌ها و اختلالات روانی انسان‌ها متمرکز بود. این دیدگاه به طبقه‌بندی‌های تشخیصی مانند DSM منجر شد، کتاب راهنمای صدها وضعیت روانی، نحوه تشخیص آنها و نحوه «برطرف کردن» آن‌ها.
چیزی که نادیده گرفته شده بود جنبه مثبت عملکرد انسان بود. انسان‌ها وقتی در بهترین حالت خود هستند چه می‌کنند؟ گرچه در این دوره برخی روان‌شناسان مانند کارل راجرز و آبراهام مازلو و همچنین جنبش‌هایی چون جنبش پتانسیل‌های انسانی هم وجود داشتند که به این جنبه‌ها توجه کرده‌اند، اما تمرکز اصلی بر رفتارها و عملکرد منفی افراد بود.
در چند دهه اخیر بر جنبه‌های مثبت رفتار انسانی تمرکز بیشتری شده است. روان‌شناسی مثبت بر بستر جنبش پتانسیل انسانی که به روان‌شناسی انسان‌گرا معروف است، بنا شده است. این رویکرد جدید بیان می‌کند که به‌جای تمرکز صرف بر جنبه‌های منفی، باید به همان اندازه جنبه‌های مثبت کارکرد انسان را هم در نظر بگیریم و با روش‌های مشابهی که برای اختلال عملکرد بکار می‌بردیم (به‌ویژه روش‌های کمّی) به مطالعه این موضوع بپردازیم.

بررسی مراجعان
همان‌طور که در ابتدای مقاله عنوان کردیم، در نظر گرفتن ذهنیت ما می‌تواند نقطه شروع سودمندی برای این رویکرد، است. آیا ما به عنوان رهیار، به دنبال نقص‌های مراجعان خود می‌گردیم یا به آن‌ها کمک می‌کنیم تا به دنبال آنچه درست است بگردند؟ باوجوداینکه گاهی رسیدن به شایستگی ذهنیت رهیاری (کوچینگ)دشوار است، ما را به سمتی هدایت می‌کند که با ذهنیتی مثبت با مراجعان خود کار کنیم و پذیرا، کنجکاو، انعطاف‌پذیر و مراجع محور باشیم.
باوجوداینکه پیشنهاد نمی‌کنیم سطحی‌نگرانه از مسائل بالینی و رفتارهای غیرمفید صرف‌نظر کنید؛ ابتدای کارمان با مراجعان با تمرکز بر جنبه‌های مثبت و بالقوه آن‌ها آغاز می‌شود. یکی از راه‌های جستجو و تفکر به این جنبه‌ها در قالب نقاط قوت آنها است.

تابه‌حال، برای تشخیص نقاط قوت ابزارهای زیادی معرفی شده‌اند از جمله :

ارزش‌ها در عمل (VIA) فهرست نقاط قوت
مقیاس نقاط قوت Realize2
قلمرو نقاط قوت
نقاط قوت کلیفتون
تست High5 در این مقاله معمول‌ترین و پرکاربردترین مقیاس، ارزش‌ها در عمل (VIA) فهرست نقاط قوت می‌پردازیم. این مقیاس در ابتدا در پروژه‌ای پژوهشی ایجاد شد که نقاط قوت انسان را شناسایی و ترسیم کند و تابه‌حال توسط صدها هزار نفر که به مفهوم نقاط قوت علاقه‌مندند تکمیل شده است.
از پژوهش انجام‌شده برای این مدل ۲۴ نقطه قوت شناسایی شد که در شش گروه دسته‌بندی‌شده‌اند:
خرد و دانش، شجاعت، بشردوستی، خویشتن‌داری، عدالت، تعالی.

نویسندگان این مقیاس عنوان می‌کنند آگاهی از نقاط قوت یک فرد می‌تواند آن‌ها را در یک حلقه پیشرفت قرار دهد. قدم اول توسعه آگاهی می‌تواند از طریق تکمیل پرسش‌نامه‌ای مثل VIA یا از تأمل در تجربه شخصی به دست آید. افراد با آگاهی از این خصوصیات می‌توانند نسبت به انتخاب‌هایشان هوشیار‌تر شوند و از یک یا چند نقطه قوت خود استفاده کنند. عنوان می‌شود که با استفاده مکرر از این نقاط قوت، افراد می‌توانند اعتماد به نفس بیشتری را تجربه کنند؛ بنابراین، احتمال دستیابی به نتایج مثبت به مراتب بیشتر می‌شود. در پی این نتایج مثبت استفاده بیشتر از این نقاط قوت گسترش می‌یابد.




در اینجا بد نیست تاکید کنیم که در استفاده از مقیاس‌ها و ابزارهای روان‌سنجی با احتیاط پیش بروید؛ باوجود مفید بودن این ابزارها، قرار نیست آن‌ها ما یا مراجعانمان را تعریف و یا محدود کند. نمره بالاتر در یک قابلیت به معنی ضعف در دیگری نیست. به‌عنوان‌مثال، نمره بالاتر شجاعت و خلاقیت و نمره کمتر در بخشش و عشق به این معنی نیست که فرد نمی‌تواند دیگران را ببخشد یا دوست داشته باشد. توجه کنید که این ابزارها مانند دربازکن عمل می‌کنند، نه متر اندازه‌گیری. با این وجود، توصیه می‌کنیم کنجکاو باشید و در بررسی نگرش مراجع را در مورد نمراتش همراهی‌اش کنید.
کلام آخر
باید در مد نظر قرار داد که تاثیر نژاد و جنسیت بر دیدگاه فرد نسبت به خودش و گزارشی که ارائه می‌دهد چیست. بردار و همکاران در پژوهشی به بررسی تفاوت‌های جنسیتی در ارتباط با نقاط قوت شخصیت و رضایت از زندگی پرداختند. در این پژوهش دو پرسش‌نامۀ فهرست نقاط قوت VIA و مقیاس رضایت از زندگی، برای ۸۱۸ دانش‌آموز (۴۸۸ زن و ۳۳۰ مرد) اجرا شد. به نظر می‌رسد در بررسی این نتایج، یافته‌ها تا حدی با کلیشه‌های جنسیتی در مورد آنچه ما در زنان یا مردان مطلوب می‌دانیم مطابقت دارد، به‌طوری‌که زنان در مهربانی و عشق و مردان در شوخ طبعی و کنجکاوی نمرات بیشتری کسب می‌کنند.