باسعیدو روستای با پرنده های دریایی کُمُک و غروب طلایی خورشید

قشم دارای روستاها و مناطقی است که هر کدام از آن ها ویژگی های متفاوتی دارند و در این بین روستاها و مناطق غربی جزیره از تاریخ، طبیعت و چشم اندازهای بی نظیری برخور دارند که هر کسی را به سوی خود فرا می خوانند تا با تاریخ و فرهنگ و زیبایی های آن بیشتر آشنا شود.

جزیره قشم را می توان سرزمین ناشناخته ها خواند، چرا که هر چه بیش تر در آن قدم می گذاری باز هم نکته ای برای آموختن و تجربه کردن وجود دارد.

سفر به قشم به من آموخت که این سرزمین، دست نیافتنی است چرا که هر نمی توان ادعا کرد که با شناخت بخشی از جاذبه های طبیعی و گردشگری آن همه چیز را در مورد نگین زیبای خلیج فارس به دست آورده ای، باید بنشینی و گوش به صحبت های مردمانی بسپاری که سال ها با این جزیره سر کرده اند.

خاطرات سنگین مردمان این سرزمین که از سختی ها و تلاش های می گویند. حال جوانان و فرزندان آنان که در تلاش هستند تا با احیای سنت ها، فرهنگ و باورهای پدران و مادران خویش این میراث را زنده نگهدارند، بسیار زیبا و آموزنده است.

بسیاری مواقع وقتی به کلمه بکر بودن، زیبایی و مهربانی بر می خورم، ناخودآگاه به یاد جزیره قشم سرزمین آب و آفتاب و مردمان مهربان، نجیب و شریفش می اُفتم، مردمی که آخر قناعت و گشاده دستی هستند، آنهایی که به هیچ منتی به تو خوش آمد می گویند و با لبخندی پر محبت، سفره های رحمت الهی را بر میزبانی از شما پهن می کنند و جوانانی که با اشتیاق کامل و چشمانی پر امید و آرزو سعی دارند گوشه گوشه زیبایی های سرزمین خود را باز گو کنند و از امنیت، آرامش، مهمان نوازی، خونگرمی، سادگی و صفای درونی مردمان نگین خلیج فارس حکایت و روایت کنند.

در این یادداشت کوتاه به معرفی یک از این روستاهای سرزمین عجایب هفتگانه خواهم پرداخت، روستایی که دارای ویژگی های تاریخی، طبیعی و فرهنگی بی نظیری در میان دیگر روستاهای جزیره است.

در غربی‌ترین قسمت جزیره قشم و در فاصله ۱۲۴ کیلومتر از شهر قشم روستای قرار دارد که از زمان گذشته آن را با سعیدو نامیده‌اند؛ در مورد وجه تسمیه روستا نظرات مختلفی بیان شده است از جمله اینکه این روستا به علت سکونت طایفه ای به نام ابوسعید از اعراب بنی معین که در این روستا سکونت داشتند نام باسعیدو بر آن مانده است.

حسین نوربخش در کتاب جزیره قشم و خلیج فارس باسعیدو را «بسیدو»، «باسیدو» و «بابا سعید» می نامد.

«وادالا» نایب کنسول فرانسه در بوشهر در کتاب خود، خلیج فارس در عصر استعمار درباره، وجه تسمیه باسعیدو چنین می‌نویسد: «بسیدو یا باسادور (باسادور به معنای مقر سفیر) که گویا نام بسیدو یا باسعیدو از همان مشتق شده است.

با این حال در گویش اهالی و مردم جزیره بیشتر این روستا «باسیدو» تلفظ می شود و خود اهالی روستا بر این عقیده اند که علت نامگذاری باسعیدو به خاطر وجود شخصی به نام «بابا سعید» در روستا بوده است.

باسعیدو دارای شناسنامه کهن و معتبر همچون یادگاری از روزگاران دیرین است که سالیان دور و درازی است که در کنار دریا فراز و نشیب فراوانی به خود دیده است.

قدمت و دیرینگی آن را می‌تواند از اسکله سنگی روستا که به قبل از اسلام در زمان ساسانیان باز می گردد و همچنین وجود قلعه، برج مراقبت و قبرستان سربازان انگلیسی دریافت.

در اهمیت و بزرگی و آبادانی آن همین بس که روزگاری کل جزیره را به مناسبت اینکه باسعیدو مرکز فرمانروایی بوده است، با سعدو یا جزیره باسعیدو می‌نامیدند آن شنا که صنعت الدوله در کتاب مرآت البلدان آورده است: «جزیره قشم یا کیش که آن را با سعد و قیس هم می‌گویند از جزایر معروف خلیج فارس در دهانه بغاز هرمز واقع شده است.»

این منطقه از جزایر از زمان های دور به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود مورد دست‌اندازی و حملات اقوام مختلف قرار گرفته است. از حکومت راس الخیمه گرفته تا جواسم(جواسم، از قبیله قاسمی) و انگلیسی‌ها همواره با سعیدو به دید یک منطقه راهبردی می نگریسته اند.

انگلیسی‌ها درسال ۱۲۱۷ هجری قمری باسعیدو را تصرف کردند و در آنجا برای ذخیره کردن ذغال سنگ و اسکان دادن سربازان خویش قلعه و انبار های متعددی ساختند و تعدادی سرباز و چند عراده توپ در آنجا قرار دادند.

بنابر اعتقاد سدیدالسلطنه قلعه با سعیدو معروف به قلعه «کرتو» و «محمدحاجی» از آثار پرتغالی هاست و «مستر کلارک» انگلیسی ابتدا در آن مقیم شد و بعد در بنگله «در کولی» یا «سرکوهی» که پنج مایل دورتر از با سعیدو است و ساختمان آثار آن هنوز باقی می باشد اقامت گزید.

«دولت انگلیس در آغاز دولت رضاخان هم چنان بندر باسعیدو در جزیره قشم و جزایر دیگر ایران را در اشغال داشت که در سال ۱۳۱۲ به دستور فرماندهی نیروی دریایی ایران یعنی دریادار غلامعلی بایندر ناو پلنگ نیروی دریایی ایران به فرماندهی ناوبان جعفر قضاوتی به بندر باسعیدو رفته و با پایین آوردن پرچم انگلستان پرچم ایران را در این بندر به اهتزار درمی آورد که در این میان با اعتراض دولت انگلیس به دولت ایران، رضاشاه بایندر را سرزنش می کند و او را از هر گونه اقدام تهاجمی علیه انگلیسی‌ها در خلیج فارس بر حذر می دارد و او را به خودسری متهم می‌کند. با این حال انگلیسی‌ها از باسعیدو اخراج می‌شوند ولی همچنان به اشغال دیگر جزایر ایرانی در خلیج فارس ادامه می‌دهند.»

با سعیدوی امروز

باسعیدو امروزی از دو قسمت تشکیل شده است؛ بافت قدیمی تر روستا که آن را «شهر بالا» می نامند و بافت جدید روستا که خود از دو قسمت «بَودان» و «پشت تیو» به هم پیوسته است.

در «شهر بالا» اکثر خانه ها قدیمی اند و تعداد مخروبه های موجود بیشتر از بافت جدید است. پوشش گیاهی بیشتری نیز دارد. کربند و برکه دولت و مسجد جامع روستا در این قسمت قرار دارد.

اما در پشت تیو و بَودان بیشتر خانه‌های نوساز هستند هرچند بناهای قدیمی و مخروبه از جمله ساختمان قدیمی گمرک، نیز در آن به چشم می‌خورد و در نزدیکی ساحل و اسکله صیادی قرار دارد. بیشتر مکان‌های عمومی و خدماتی روستا از جمله پاسگاه نیروی انتظامی، اسکله صیادی اسکله مسافری (اسکله شهری)، پمپ بنزین خانه بهداشت و کارخانه های یخ سازی در این قسمت قرار دارند.

نخستین جاذبه که هنگام ورود به باسعیدو توجه هر بیننده ای را به خود جلب می‌کند مناره‌های مسجد روستا است. باسعیدو بیش از ۱۰ مسجد بزرگ و کوچک دارد که به سبک معماری مساجد جنوب ایران و دیگر مساجد جزیره ساخته شده اند.

مردمان این سامانه اهل صلاح و تقوا عبادتند. اوج این مسئله را می‌توان در نماز جمعه روستا مشاهده کرد؛ جایی که جمعیت انبوهی از پیر و جوان با لباس یکدست سفید و بلند در مسجد جامع حاضر می‌شوند و این را می‌توان نمادی از اتحاد و همبستگی مردم روستا دانست.

خانه های روستا به دو دسته خانه های اربابی و خانه های معمولی تقسیم می‌شوند. نمای بیرونی خانه ها سیمانی و آجری است و کمتر خانه ای با دیوار گلی به چشم می‌خورد. خانه های اربابی بزرگ زیبا با شکوه هستند و طبق معماری رو ساخته شدند.

در محوطه روستا قلعه ها و بناهای که شاخصه اصلی روستا به حساب می آیند دیده می شود. این بناها و قلعه‌ها با عناوین مختلف از جمله برج دیده‌بانی، انبار و محل اسکان نیروهای انگلیسی و نظایر آن نامیده می شوند و تقریباً تمامی آنها در قسمت غرب روستا و در مجاورت دریا قرار دارند.

معروف ترین بنا بر جا مانده از دوران حضور انگلیسی ها، در مجاورت ساحل، بالای تپه و مشرف به جزیره «کُُمُک» قرار دارد. این قلعه امروز توسط ساکنان روستا «خانه سرکوهی» نامیده می‌شود.

این منطقه که در مسیر بادهای محلی ساخته شده است. از خوش آب و هوا ترین مناطق روستایی است. همیشه در این محل نسیمی خنک از سمت دریا به ساحل و یا برعکس در حال وزیدن است.

در مجاورت روستا و در نزدیکی اسکله صیادی با سعیدو قبرستان انگلیسی ها قرار دارد که باقی مانده محل زندگی شماری از انگلیسی ها در زمان فتحعلی شاه قاجار است. اکنون تنها قبر شماری از ماموران دولتی انگلیس در آن باقی مانده است.

ستون یادبود این قبرستان حاوی سنگ‌ نوشته‌هایی است که شکسته و تخریب شده است. البته در حال حاضر تلاش می‌شود با همت مسوولین شورای روستا و دهیاری باسعیدو از تخریب و ویرانی بیشتر آن جلوگیری شود.

باسعیدو اداره آب انبار (برکه) های متعددی برای ذخیره کردن آب باران است. در حال حاضر در این روستا تنها پنج آب انبار قابل استفاده است و وجود دستگاه آب‌شیرین‌کن در روستا باعث نشده که مردم از آب باران چشم‌ پوشی کنند و هم چنان آب های سطحی حاصل از بارش محدود باران را در آب انبارها جمع‌آوری می‌کنند و از آن به عنوان آب شرب استفاده می‌کنند.

آب انبار های «سه برکه» که در کنار هم قرار دارند در نزدیکی اسکله صیادی ساخته شده اند. «برکه دولت» که در شهر بالا قرار دارد از آب‌انبارهای مورد استفاده مردم روستا است. از روزگاران گذشته سکوهایی برای نماز و استراحت در کنار برکه ها ساخته می شده است.

در محوطه غربی روستا منطقه به نام «بازار» با نخلستان و مزارع مختلف می‌شود. قامت نخل های سر به فلک کشیده نشان از قدمت آن‌ها دارد. اینجا را به این سبب بازار نامیده اند که در روزگار گذشته مکان خرید و فروش محصولات زراعی و دامی بوده است.

تا قبل از خشکسالی های اخیر با سعیدو مهمترین مرکز کشاورزی غرب جزیره قشم بوده است انواع صیفی جات و سبزیجات و مردم منطقه از این راه تامین می شده است. امروز تنها قسمت هایی از آن نخلستان‌ها باقی مانده است.

با بحران خشکسالی و کم‌آبی ادامه فعالیت زراعی ساکنین متوقف شده و در نتیجه اهالی روستا به صورت حرفه‌ای قدیمی خود، ماهیگیری و صید آبزیان، روی آورده اند و امروزه شمار زیادی از مردان باسعیدو از ماهیگیری امرار معاش می‌کنند.

بندر باسعیدو از پرکارترین بنادر جزیره در کار ماهیگیری و صیادی است. که روزانه بیش از ۱۰۰ تُن ماهی از جمله زرده، هوور و شیر ماهی در این بندر از شناورهای صیادی تخلیه می شود.

در روستای باسعیدو و محوطه آن ۶ زیارتگاه وجود دارد که مردم روستا از دیرباز برای ادای نذورات خود به آنجا رفته و قربانی های خود را انجام می‌دادند. زیارتگاه «سید امیر» محل خواندن نماز طلب باران است و اهالی هر سال در آنجا برای دعا و استغاثه جمع می‌شوند. زیارتگاه «بی‌بی‌مریم» در وسط روستا قرار دارد، همچنین زیارتگاه «شیخ حسن و شیخ حسین» در منطقه بازار، زیارتگاه «خنجری» نزدیک کُربند زیارتگاه «شیخ طیب» در شهر بالا قرار دارند.

جاذبه های گردشگری

برای معرفی جاذبه‌های گردشگری با سعیدو نیازی نیست که فهرستی از مکان های دیدنی و طبیعی این روستا را برشماریم. مگر می‌توان قدمت و پیشینه تاریخی به آثار به جا مانده از آن را نادیده گرفت. با سعیدو را نمی‌توان تنها در آثار به جا مانده از قلعه ها و برج‌های مراقبت و گورستان انگلیسی ها و یا حتی اسکله سنگی مربوط به دوران تاریخی خلاصه کرد.

هنوز هم می‌توان با حضور در باسعیدو عطر تاریخ و زندگی مردم را در توأمان استشمام کرد. توجه به رونق درباره کشاورزی، با توجه به حاصل خیزی زمین های اطراف این روستا در کنار جاذبه‌های تاریخی و نیز چشم اندازی بی نظیر و مسحور کننده دریا، از فراز صخره های ساحلی این روستا می‌توانند چشم هر گردشگری را با به یادماندنی ترین تصویر زندگیش رو به رو سازد.

اما در این راه لازم است که مسوولین وسایل رفاهی و اقامتی مناسب برای گردشگران فراهم کنند و در تعامل با جامعه محلی و فرهنگ‌سازی مناسب در جهت حفظ و حراست از میراث فرهنگی؛ با سعیدو را به قطبی در گردشگری جزیره جزیره قشم تبدیل کنند.

نمی توان از باسعیدو نوشت و از امنیت و آرامش عجیبش و از مهمان‌نوازی و خونگرمی و سادگی و صفای درونی مردمان محجوبش سخن گفت. امنیت و آرامشی که می‌توانیم در سایه اش خیمه ها برپا کنیم و برای معرفی جاذبه ها و افسون هایش همواره سخن بگوییم و با پرنده‌های دریایی «کُمُک» غروب طلایی خورشید را در پهنه بیکران دریا جایی که آب و آتش به هم می‌رسند به نظاره بنشینیم.

جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر داز توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.

این جزیره زیبا و دیدنی دارای جاذبه های اکوتوریستی بسیاری از جمله جنگل های دریایی حرا است که به گفته کارشناسان حدود ۵.۱ درصد پرندگان کل جهان و ۲۴ درصد از پرندگان کشور را می توان در طول سال در این جنگل مشاهده کرد.

جنگل های دریایی حرا، یکی از مراکز نادر در دنیا است که می توان زیبایی ها و شگفتی های بی حد و اندازه خدا را بر روی زمین در آن مشاهده کرد.

جزیره قشم که شکل آن بـه دلفین زیبایی می ماند، همچنین دارای جاذبه های طبیعی و آثار فرهنگی و تاریخی بسیاری است که هر ساله گردشگران و جهانگردان بسیاری را به خود جلب می کند.

مردم ایران زمین همه ساله با سفر به جزیره قشم به عنوان سرزمین زیبایی‌ها از شگفتی‌های عالم خلقت در قالب سایت‌های مهم گردشگری قشم همچون طولانی ترین غار نمکی جهان، دره ستاره‌ها، دره و تنگه چاهکوه، دره تندیس‌ها، موزه ژئوپارک، چاه‌های تلا و بادگیرهای بندر تاریخی لافت، جزایر ناز، سواحل زیبا، سایت تخم‌گذاری لاک پشت‌های پوزه عقابی، جنگل‌های دریایی حرا، خلیج دلفین‌های هنگام، غارهای خوربس، بام قشم و دهها پدیده دیگر زمین شناختی دیدن کردند.

ارتباط با مردمان شریف و میهمان دوست جزیره قشم، استفاده از خانه‌های بوم گردی در روستاهای هدف گردشگری، بازدید از موزه لنج سازی گوران، استفاده از سواحل زیبا، خرید از بازارها و مجتمع‌های تجاری، استفاده از مدارس غواصی برای تماشای شگفتی‌های زیبای زیر آب، شنا در سواحل و بهره بردن از ورش‌های مختلف آبی به همراه خرید صنایع دستی بانوان هنرمند جزیره هم از دیگر امتیازات سفر به این جزیره شگفتی‌ها است.

سفر به قشم از سه مسیر هوایی (فرودگاه بین‌المللی قشم)، زمینی (سفر با خودروهای شخصی و عمومی از طریق بندر پهل بندرعباس به بندر لافت جزیره قشم توسط شناورهای لندینگ کرافت) و دریایی (از بندر شهید حقانی بندرعباس به بندر شهید ذاکری شهر قشم) امکانپذیر است.

جزیره زیبای قشم با فرصت های عالی تجاری، دارای مساحتی ۲.۵ برابر بزرگتر از سنگاپور و بحرین می باشد.

این جزیره با سواحل آرام و پوشیده از شن های طلایی و نقره ای و غروب منحصر به فرد به عنوان نگین خیج فارس شناخته می شود.