آموزش اصولی خبرنگاری و خبرنویسی

منبع خبر / صداوسیما / فناوری / 01-08-1401

به گزارش سرویس وبگردی سازمان صدا وسیما، یکی از نیازمندی‌های جامعه امروزی علم ارتباطات است. علمی که می‌تواند به‌عنوان پلی بین سایر علوم‌ها قرار بگیرد و با اطلاع‌رسانی در کلیه امورات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و سایر موارد به امور انسان‌ها کمک کند. یکی از روش‌های مهم این علم دانش خبرنگاری و خبرنویسی است. در این گزارش سعی شده است به تمامی جنبه‌های خبر نویسی و قواعد آن پرداخته شود تا اینگونه علاقمندان به خبر نویسی بتوانند از آنها جهت ارائه اخبار موثق و قابل اتکا بهره بگیرند.

تعریف خبر

تعاریف متعددی برای خبر بیان‌شده است که در اینجا فقط به دو مورد آن اشاره می‌شود:

الف) خبر اعلام و بیان وقایع جالب زندگی اجتماعی و نقل عقاید و افکار عمومی است.

ب) خبرگزارش ساده، خالص، مناسب، دقیق و خلاصه رویدادها، گفته‌ها و اندیشه‌ها است.

اگر قرار است خبر نویسی را فرا بگیرید نیاز است همچون یک خبرنگار عمل کنید، اما لازمه یک خبرنگار بودن چیست؟ چه ویژگی باید داشته باشید تا شما را یک خبرنگار بدانند؟

۱. ذوق واستعداد:

یکی از مهمترین ویژگی‌های خبرنگار شدن عشق و علاقه و ذوق درروزنامه نگاری است. براین اساس کسی که وارد عرصه جذاب و پرمخاطره روزنامه نگاری میشود ضمن دارا بودن این استعداد ذاتی از هنر واژه گزینی، شم خبر، حوصله زیاد، نگاه موشکافانه و دقیق برخوردار باشد؛ و باپرهیز از احساسات سعی کند رویداد‌ها را همان طور که اتفاق افتاده اند منتشر کند.

۲. سرعت:

سرعت در تصمیم گیری وانتقال سریع خبرازدیگر ویژگی‌های اساسی خبرنویسی است. حساسیت کار واطلاع رسانی، نیاز مخاطبان به دانستن صریح و بموقع خبرها، برای اتخاذ تصمیم درست و بسیاری از موارد دیگر بر ضرورت برکار خبرنگاری افزوده است.

۳. توجه به واقعیت ها:

از دیگر خصوصیت‌های محکم که حتما خبرنگار باید آن را درکارخود لحاظ کند توجه به واقعیتهاست. به این معنی که خبرنگار باید سعی کندرویداد‌ها راهمان طور که اتفاق افتاده است منتشرکند، نه آن طور که خود می‌خواست اتفاق بیافتد.

۴. داشتن اطلاعات وسیع:

مطالعات مستمر در زمینه‌های مختلف و پشتوانه علمی خبرنگار باعث می‌شود که قدرت مانور او در نگارش و تنظیم خبر بیشتر شود. مثلاً خبرنگار درهمایش‌های علمی یا مصاحبه با شخصیت‌های سیاسی فرهنگی یا اقتصادی شرکت می‌کند، اما خوب نمی‌فهمد و نمی‌تواند از لابه لای صحبت‌های مصاحبه شنونده سئوال طرح کند یا به کرات دیده می‌شود همکاران در تحریریه‌های مختلف خبر، رادیو، تلوزیون، مطبوعات، به علت اینکه خود متن خبر را به درستی نمی‌فهمد یا از موضوع خبراطلاع کافی ندارد، نمی‌تواند خبر خوب وجذابی تنظیم کند و یا قسمت مهم آن خبر را بر جسته کند که راه حل آن دشتن اطلاعات وسیع در رابطه با موضوع خبر است.

۵. ساده نویسی:

یکی ازویژگی‌های مهم خبرنگار موفق نگارش ساده خبرهاست. به این صورت که اگر شما خبرنگار مطبوعات تخصصی، همچون مجلات حقوقی، پزشکی اقتصادی و ... هستید، یا برای بخش‌های خبری علمی فرهنگی و اقتصادی رادیو تلوزیون گزارشی تهیه می‌کنید از واژه‌ها، عبارات تخصصی همان رشته استفاده کنید. اما اگر مخاطبین رسانه‌ای شما مردم عادی یا افراد کم سواد باشند حتما باید طوری خبر نوشته شود که کم سوادترین فرد جامعه نیز قادر به درک مطلب باشد.

۶. آموزش تخصصی:

در خبرنگاری فراموش نشود ذوق واستعداد به تنهایی کافی نیست و حتماً خبرنگار آموزشی تخصصی در خصوص اصول روزنامه نگاری را فرا بگیرد تا بتواند در حرفه خود موفق عمل کند.

۷. مسئولیت اجتماعی:

مسئولیت روزنامه نگاری و متخصصان مطبوعاتی به علت افزایش تیراژ روزنامه‌ها، مجلات حتی رادیو و تلویزیون و اینترنت بسیار سنگین شده است؛ بنابراین اگر خبرنگاران نویسنده گان و تهیه کنندگان صلاحیت انجام وظایف حرفه‌ای را نداشته باشند و نتوانند اخبار صحیح را در اختیار مردم بگذارند اعتماد و اطمینان مردم نسبت به آن‌ها از دست می‌رود بنابر این باید مطالب را حتی الامکان مطابق با آنچه که اتفاق می‌افتد منعکس شود تا حقیقت برای مردم آشکار شود فاش نکردن نام منبع یا اسم افرد درصورتی که مایل به نام بردن نباشد از وظایف مهم خبرنگاری نیز محسوب می‌شود.

هر خبر زمانی با اهمیت شناخته می‌شود که ارزش خبری داشته باشد. یعنی داشتن حداقل یک ارزش، مقبولیت خبر شما را بیشتر می‌کند، اما ارزش‌های خبری کدام‌ها هستند؟

۱. در برگیری:

یکی از مهمتری ارزش‌های خبری که شاید توجه بیشتر مردم را بخود جلب کند ارزش خبری در برگیری است. این ارزش خبری بر روی عده زیادی از افراد جامعه در زمان حال و آینده تاثیر دارد.

مثال:

قیمت نان افزایش یافت. (در برگیری منفی)

قیمت شیر ۱۰۰۰ ریال کاهش یافت. (در برگیری مثبت)

۲. شهرت:

بدیهی است که افراد در جامعه به علت عملکرد و نقش‌های متفاوت خود معروفیت و شهرت یکسانی ندارد. برخی از آن‌ها بسیار معروف و شناخته شده هستند و برخی دیگر بالعکس. مردم بطور طبیعی علاقه‌مند هستند که از رفتار گفتار و سایر ابعاد زندگی افراد مشهور اطلاع بیشتری کسب کنند. دقیقاً به همین علت است که بیماری، مرگ، مسافرت، سخنرانی، و دیگر کار‌ها و اقدامات شخصیت‌های معروف سیاسی، اقتصادی، هنری، ورزشی و … بطور کلی افراد شناخته شده خبر صفحات اول روزنامه‌ها و خبر‌های نخستین رادیو و تلویزیون را بخود اختصاص می‌دهد.

مثال: جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان با رئیس جمهور به تعویق افتاد.

۳. برخورد: (اختلاف، درگیری، کشمکش):

این گونه رویداد‌ها برخورد میان افراد گروه‌ها و ملت‌ها با یکدیگر است. برخورد ممکن است بصورت فیزیکی، ایدئولوژیک و یا فکری باشد. همچنین اخبار سرقت، زلزله جنگ، سیل، اعتصاب سوء استفاده‌های مالی و… از این نوع ارزش خبری می‌باشند.

۴. شگفتی: (عجیب و استثناء):

این ارزش خبری در مورد رویداد‌هایی که برای اولین بار و یا به ندرت اتفاق می‌افتد مصداق دارد. این خبر‌ها معمولاً غیرعادی، استثنائی و عجیب هستند. مثلاً فرار از زندان و قتل رویداد‌های غیر عادی هستند، ولی ممکن است خیلی عجیب نباشند. ممکن است نحوه فرار از زندان یا قتل عجیب باشد یا خبرتولد یک بره عجیب الخلقه در قائم شهر با هشت دست و پا در قائم شهر متولد شد.

همچنین تمامی خبر‌های اختراعات، اکتشافات و دستاورد‌های علمی دارای ارزش خبری عجیب و استثنائی هستند.

۵. مجاورت:

یکی از ارزش‌های خبری مجاورت است. این ارزش خبری به میزان نزدیکی مکانی یا معنوی افراد با محل رویداد مربوط می‌شود که به دودسته تقسیم می‌شود:

الف) مجاورت جغرافیایی ب) مجاورت معنوی

الف) مجاورت جغرافیایی:

هرچقدر این فاصله کمتر باشد ارزش خبری مجاورت و موقعیت جغرافیایی آن رویداد بیشتر است و بالعکس. مثلاً یک زمین لرزه معمولی که در یکی از نواحی ایران روی می‌دهد برای رسانه‌های تهران یک خبر مهم محسوب می‌شود. در صورتی که همین خبر برای رسانه‌های شیلی اهمیت چندانی ندارد.

ب) مجاورت معنوی:

رویداد‌هایی که به نحوی با اعتقادات، عقاید، زبان و از این قبیل هماهنگی داشته باشد دارای ارزشی خبری مجاورت معنوی است.

مثلاً در ایران وقایع فلسطین، لبنان و عراق به دلیل اعتقادی و اشتراک منافع سیاسی و حتی مسلمان بودن این کشور‌ها دربعضی مواقع صفحات اول روزنامه‌ها یا دقایق نخست خبر‌های رادیویی، تلوزیون را به خود اختصاص می‌دهد.

۶. بزرگی (کمیت):

این ارزش خبری به آمار وارقام مربوط است. ممکن است میزان خسارت‌های مالی، وزنی، ظرفیت و امثال آن محسوب شود. مثال: وام مسکن ۳ میلیونی تومان افزایش یافت.

۷. تازگی:

تازگی یکی دیگر از ارزش‌های خبری مورد توجه روزنامه نگاران و شرط اصلی تولید و نشر خبر است. یعنی هیچ رویدادی نمی‌تواند بدون دارا بودن ارزش خبری تازگی عنوان را به خود اختصاص دهد. هر قدر فاصله کمتر باشد منظور فاصله بین زمان وقوع رویداد زمان انتشار است. واژه‌هایی مانند دیروز، صبح امروز، ساعاتی قبل و از این قبیل دارای ارزش خبری تازگی است.

خبر هم مانند خیلی از مسائل دیگر از عناصری تشکیل شده که نیاز است آنهارا بشناسیم.

عناصر شش‌گانه خبر

که، کی، کجا، چه، چرا، چگونه

یک خبر درست باید دارای عنصر‌های شش‌گانه فوق‌الذکر باشد و باید دقت کرد که مخاطب بتواند پاسخ به این پرسش‌ها را خود بیابد.

که:

نشان‌دهنده انسان‌ها، جانوران، سازمان‌ها و یا چیز‌هایی است که در رویداد حضور و یا دخالت دارند و یا رویداد به‌گونه‌ای با آنان در ارتباط است.

کی:

نشان‌دهنده زمان و هنگام رویداد است.

کجا:

نشان‌دهنده مکان رویداد است که علاوه بر موقعیت محل باید فاصله آن را با نقاط مهم دیگر (مرکز استان، مرکز کشور، …) بیان کند.

چه:

نشان‌دهنده موضوع آنچه رویداد را تشکیل می‌دهد است.

چرا:

نشان‌دهنده انگیزه‌ای است که پدیدآورنده رویداد هست.

چگونه:

نشان‌دهنده چگونگی رویداد است و ترتیب و کیفیت آن را مشخص می‌کند.

نکته مهم این‌که باید در متن خبر درباره عناصر خبری نهفته در خبر توضیح مناسب و شایسته را داد و درصورتی‌که یکی از عنصر‌های خبر موردتردید و یا ابهام باشد این کمبود را در خبر بیان کرد.

اصول خبرنویسی

مفاهیم اساسی خبرنویسی عبارت‌اند از: درستی، روشنی و جامعیت خبر
خبر باید درست، کامل، ساده، روان و به زبان مردم عامی و در جمله‌های کوتاه نوشته شود.
خبر باید فاقد واژه‌ها و عبارت‌های دشوار و دور از ذهن باشد.
خبر باید بیشترین اطلاعات را در کوتاه‌ترین متن ارائه علاقه‌مندان در کمترین فرصت بیشترین بهره را الآن ببرند.
خبر باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که بخش‌های مختلف آن (تیتر و لید و متن) با یکدیگر هماهنگی و تطابق لازم را داشته باشند.
خبر باید اطلاعات موردنیاز خوانندگان را در برداشته باشد.
در خبر نباید پاراگراف‌ها را با یک عبارت تکراری آغاز کرد.
به هنگام به کار بردن نام افراد، سازمان‌ها در خبر آنچه مهم است آگاهی مخاطب از مقام و ملیت و جنسیت فرد است و دانستن نام و نام خانوادگی برای مخاطب ارجحیت ندارد و برای آن‌که شناسایی به‌خوبی صورت گیرد، باید به ترتیب به نام و نام خانوادگی، مقام اجتماعی و نام کامل سازمان اشاره شود و در پاراگراف‌های بعدی با توجه به متن خبر از مشخصات بعدی استفاده کرد.
در خبر باید از کاربرد عنوان‌های تحصیلی (دکتر، مهندس) عنوان‌های آداب منشانِ (آقا، خانم، تیمسار، جناب) خودداری شود.
برای تهیه و نگارش یک خبر خوب و کامل تکیه‌بر حافظه کافی نیست، بلکه از آغاز تا پایان تهیه گزارش باید یادداشت‌برداری شود و پس از دوباره خوانی، تکمیل و اصلاح متن، خبر به‌صورت دقیق تنظیم گردد؛ بنابراین قلم، کاغذ، ضبط‌صوت و دوربین عکاسی از لوازم ضروری تهیه خبر است.
برای تهیه خبر‌های کامل، جامع و تازه باید همواره با مردم در تماس بود و نیاز‌های جامعه را شناخت.
همواره پس از تنظیم خبر باید دوباره خوانی خبر صورت گیرد، تا هرگونه ابهام احتمالی رفع شده و از جامع و کامل بودن و صحیح بودن خبر اطمینان حاصل شود.
نویسنده خبر باید به دستور زبان و آیین نگارش فارسی مسلط و به فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی جامعه آشنایی کامل داشته باشد.
برای موفقیت در عرصه خبرنویسی، نویسنده خبر باید آگاهی‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و دینی خود را افزایش دهد.
توجه به‌تازگی و اهمیت سرعت در تهیه خبر و از ضروریات حرفه خبرنگاری است. ولی بهانه سرعت در کار توجیه مناسبی برای بی‌دقتی در نگارش خبر نیست.
مشاهده غلط املایی و انشایی در خبرنویسی به‌هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست.
نام‌های خارجی، نام‌های خاص، عبارات علمی و نقل‌قول از دیگران را در متن خبر باید داخل گیومه نوشت.
در نگارش نام‌های خاص و عام به‌ویژه اسامی خارجی دقت در نگارش شرط لازم و یکسان نویسی نام‌ها شرط کافی است.
خبر‌های جالب از رویداد‌هایی که به نظر دیگران عادی و کم‌ارزش می‌آیند، به وجود می‌آید.
هرچه اهمیت موضوع خبر بیشتر و هراندازه علاقه متقاضیان برای آگاهی از خبر بیشتر باشد، باید خبر را مشروح‌تر نوشت.
خبر نادرست به‌جای پاسخ‌گویی به نیاز متقاضیان چند پرسش جدید را مطرح کرده و آن‌ها را نیز بی‌پاسخ می‌گذارد.
رفتار شایسته و منطقی و آراستگی ظاهری هنگام تهیه خبر تأثیر بسیاری بر روی منبع خبر دارد.
فرد حقیقی و یا حقوقی که خبر از او سرچشمه می‌گیرد را منبع خبر می‌گویند
تا حد امکان درخبرباید به نقل‌قول مستقیم پرداخت و بایدتلاش کرد تا انتقال مفهوم پیام و مطلب بر منبع خبر استوار شود.
سابقه خبر یعنی توضیح دادن در خصوص گذشته و پیشینه خبر که معمولاً در پاراگراف آخر و پس از ارائه مطالب جدیدمی آید.

ذکر این سابقه کمک شایانی در درک بهتر خبر برای مخاطب خواهد داشت و برای اتصال سابقه به متن خبر از واژه‌های کلیشه‌ای نظیر گفتنی است، شایان‌ذکر است و … استفاده می‌شود.

در نگارش خبر باید مقیاس‌های متری، میزان وب‌های کالاها، درجه‌ها و درصدها، آمارها، رتبه‌ها، ساعت و تاریخ، روز‌ها و صفحه کتاب‌ها و مانند آن را باید با عدد نوشت.
شماره یک و کسر کمتر از یک را باید با حروف نوشت. (شماره‌های ۲ و ۱۰ را می‌توان هم با حرف و هم با عدد نوشت.)
رعایت نشانه‌گذاری فارسی در تنظیم و نگارش خبر الزامی است.
تیتر جوهره و روح خبر و ماندگارترین قسمت خبر در ذهن مخاطب است؛ و باید خلاصه مهم‌ترین مطلب خبر باشد.
تیتر نویسی یکی از فنی‌ترین، حرفه‌ای‌ترین و درعین‌حال شیرین‌ترین کار‌های تهیه خبر است. تیتر اگر اصولی و با علم به ویژگی‌های مخاطب و متناسب با موضوع انتخاب شود می‌تواند بسیاری از مخاطبین بی‌تفاوت نشریات را نیز جذب کند.
تیتر جمله‌ای است که در خلاصه‌ترین شکل ممکن، قصد دارد پیامی مرتبط با متن خبر را به مخاطب منتقل کند.
از تکرار کلمات در تیتر باید خودداری شود. همچنین در تیتر از کاربرد واژه‌های اضافی و توضیحی باید خودداری کرد.
تیتر باید به‌گونه‌ای باشد که در آن به‌اندازه نیاز و فقط به مهم‌ترین عناصر شش‌گانه خبری اشاره شود.
در نگارش تیتر باید از واژه‌های آشنا و رسا استفاده کرد.
تیتر باید حتی‌الامکان با فعل به پایان رسیده و دارای مفهوم باشد.
در تیتر نیاز به نقطه‌گذاری در پایان جمله نیست، ولی به کاربران علائم سجاوندی در داخل تیتر اشکالی ندارد.
تیتر باید کوتاه، جامع‌ومانع، مختصر و مفید، منطبق و هماهنگ باخبر، جاذب و جالب، روشن و دقیق، روان و سلیس و بدون ابهام باشد.
تیتر نباید مبهم و شعاری باشد. همچنین از نگارش تیتر سؤالی و منفی باید پرهیز کرد
در تیتر باید با کمترین واژه‌ها بیشترین معنی، مفهوم و پیام را بیان کرد.
تیتر باید به‌گونه‌ای باشد که نوع، موضوع و ارزش‌های خبری را بیان کند.
تیتر حتی‌المقدور نباید با قید‌های زمان و مکان شروع شود.
تیتر را باید پس از تنظیم خبر نوشت.

فناوری