امروز سر سفره مدیریت و تدبیر امام سجاد (ع) نشسته ایم

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب، مشهور به امام سجاد و زین العابدین (۳۸- ۹۵ق)، چهارمین امام شیعیان که مدت امامت وی ۳۴ سال بود. امام سجاد (ع) در واقعه کربلا حضور داشت، ولی به علت بیماری، در جنگ شرکت نکرد. لشکر عمر بن سعد پس از شهادت امام حسین (ع) او را همراه اسیران کربلا به کوفه و شام بردند. خطبه امام سجاد (ع) در شام باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شد. همان طور که در روز تولد حضرت زین العابدین (ع) در بین مورّخین اختلاف است، در روز و سال شهادت او نیز اختلاف وجود دارد. دامنه این اختلاف از سال ۹۲ هجری تا سال ۱۰۰ هجری است، اما آنچه از همه مشهورتر است، یکی سال ۹۴ هجری است که آن را به مناسبت ارتحال فق‌های بی شماری از اهل مدینه، «سنه الفقهاء» نامیده اند و دیگری سال ۹۵ هجری.

«حسین» فرزند امام علی بن الحسین (ع) شهادت پدر خود را در سال ۹۴ اعلام کرده است و بر این اساس بزرگانی نظیر شیخ مفید، شیخ طوسی، محقق اردبیلی و ابن اثیر نیز همین نظر را داشته اند. اما بر اساس روایتی که ابوبصیر از امام جعفر صادق (ع) نقل کرده، امام فرموده است: حضرت علی بن الحسین علیه السلام در حالی‌که ۵۷ ساله بودند از دنیا رفت و این واقعه در سال ۹۵ هجری اتفاق افتاد.

«جداسازی اهل‌بیت‌(ع) از مناصب اجتماعی و دینی از انحرافات مهم صدر اسلام بود؛ به‌گونه‌ای‌که در عاشورای سال 61، با بی‌حرمتی به اهل‌بیت پیامبر (ص)، فاجعه خون‌بار شهادت امام‌حسین (ع) و یارانش رخ داد. حضرت سجاد(ع) در راستای رویش اسلام و بازسازی شخصیت اهل‌بیت (ع) اقداماتی انجام دادند که دقیقاً بر همان منهاج رسول خدا (ص) و سه امام قبل خود علیهم السلام، مسلمانان را به اهل‌بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جذب کرد و زمینه امامت امامان بعدی و اقبال مسلمانان به اهل‌بیت (ع) را فراهم ساخت و آنان را با اسلام و تعالیم آن آشتی داد.»

با توجه به اهمیت موضوع خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان گفت و گویی با دکتر «غلامحسین محرمی» عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه انجام داده است که در ادامه می خوانید.

امام سجاد (ع) چه اقداماتی برای تقویت هویت شیعه انجام داد؟

امام سجاد (ع) پس از شهادت امام حسین (ع) پیام آور واقعه کربلا بود و به نوشته مورخان در زمان خیلی سخت امامت شیعه را بر عهده گرفت اما در مورد اینکه به شیعه هویت بخشید یا چگونه شیعه را حفظ کرد، باید گفت امام سجاد (ع) به همراه اسرای کربلا ابتدا به کوفه و سپس به شام برده شد. در آنجا درباره به شهادت رساندن امام سجاد (ع) بحث می شود اما با توجه به شرایط جسمی و بیماری حضرت از به شهادت رساندن ایشان منصرف می شوند چرا که از طرف امام سجاد احساس خطر نمی کنند اما امام طوری شرایط موجود را مدیریت می کنند و شیعه و جایگاه امامت را حفظ می کنند که از لحاظ تاریخی گفته می شود امام سجاد (ع) شهید حسادت است به طوری که هشام ولیعهد وقتی به مکه می آید و می بیند حتی نمی تواند حجرالاسود را زیارت کند در حالی که عظمت امام سجاد (ع) را مشاهده کرده و می بیند مردم با عزت و احترام با ایشان برخورد می کنند و مسیر را برای حضرت باز می کنند به این جایگاه و شان ایشان حسادت می کند و زمانی که به شام بر می گردد به دستور وی طبق اخباری با سم حضرت را به شهادت می رسانند.

در حالی که خلفا به جایگاه والا و اجتماعی امام سجاد (ع) حسادت می کنند، حضرت پیام کربلا را از کوفه و شام آغاز می کند و به عنوان پیام آور کربلا شرایط را مدیریت می نماید. یکی از حساس ترین سخنان امام سجاد (ع) که تحولی عظیم در بینش مردم نسبت به امویان ایجاد کرد و معادلات یزید را بر هم زد و خط مشی او را نسبت به اهل بیت (ع) کاملاً تغییر داد خطبه ای است که آن حضرت در جمع مردم و رجال سیاسی و دینی شام ایراد کردند. این خطبه که در مسجد شام ایراد گردیده اوج موفقیت امام سجاد (ع) در ابلاغ رسالت و تبلیغ عاشورا و تداوم خط شهیدان کربلاست.

حضرت امام سجاد (ع) در خطبه مهمی که در شام داشتند، پس از حمد و ثناى الهى و فرستادن درود بر پیامبر اسلام این خطبه را ایراد کرد: «أَیُّهَا النّاسُ! مَنْ عَرَفَنِی فَقَدْ عَرَفَنِی، وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی فَأَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ الْمَذْبُوحِ بِشَطِّ الْفُراتِ مِنْ غَیْرِ ذَحْل وَ لا تِرات، أَنَا ابْنُ مَنِ انْتُهِکَ حَرِیمُهُ وَ سُلِبَ نَعِیمُهُ وَ انْتُهِبَ مالُهُ وَ سُبِیَ عِیالُهُ، أَنَا ابْنُ مَنْ قُتِلَ صَبْراً، فَکَفى بِذلِکَ فَخْراً.
أَیُّهَا النّاسُ! ناشَدْتُکُمْ بِاللهِ هَلْ تَعْلَمُونَ أَنَّکُمْ کَتَبْتُمْ إِلى أَبِی وَ خَدَعْتُمُوهُ، وَ أَعْطَیْتُمُوهُ مِنْ أَنْفُسِکُمُ الْعَهْدَ وَ الْمِیثاقَ وَ الْبَیْعَةَ ثُمَّ قاتَلْتُمُوهُ وَ خَذَلُْتمُوهُ؟ فَتَبّاً لَکُمْ ما قَدَّمْتُمْ لاَِنْفُسِکُمْ وَ سَوْأةً لِرَأْیِکُمْ، بِأَیَّةِ عَیْن تَنْظُرُونَ إِلى رَسُولِ اللهِ(صلى الله علیه وآله) یَقُولُ لَکُمْ: قَتَلْتُمْ عِتْرَتِی وَ انْتَهَکْتُمْ حُرْمَتِی فَلَسْتُمْ مِنْ أُمَّتِی».

خطبه امام سجاد (ع) چنان کوبنده و تاثیرگذار است که یزید نمی تواند اهل بیت (ع) را پس از آن سخنرانی در شام نگه دارد، بنابراین به مدینه می فرستد. امام سجاد (ع) در آن دوران سخت با تقویت شیعه شرایطی فراهم کرد که حیات شیعه تا امروز تداوم پیدا کرد و به عبارتی امروز سر سفره مدیریت و تدبیر امام سجاد (ع) نشسته ایم.

شیعیان تا زمان امامت حضرت سجاد (ع) حرکت سیاسی انجام می دادند و تلاش می کردند تا از نظر سیاسی خود را مطرح کنند اما امام سجاد (ع) بود که از نظر اعتقادی و دینی شیعه را مستحکم و مدیریت کرد. در آن دوران جامعه شیعی در دولت بود و امام سجاد (ع) شرایطی فراهم کرد و زمینه ای ایجاد کرد که شیعیان سامان داخلی پیدا کنند ولی به عبارتی در زمان امام سجاد (ع) شیعه سامان داخلی پیدا کرد و توانست به عنوان جامعه مستقل در میان جامعه مسلمانان مطرح باشد.

دعا و مناجات یکی از روش های امام سجاد (ع) برای حفظ دستاوردها و پیام قیام عاشورا است، در این خصوص توضیح بفرمایید.

در مورد فعالیت های امام سجاد (ع) و تبیین اقدامات ایشان در عصر حاضر غفلت شده است به طوری که مطرح می شود حضرت بیشتر با دعا و مناجات پیام آور کربلا بوده و حوادث کربلا را زنده نگه می داشتند در حالی که دعا یکی از راه ها بود. در صحیفه سجادیه امام سجاد (ع) دعا می کرد و به اهل بیت و مردم توصیه هایی داشتند.

امام سجاد(ع) در دعاهایش نخست حمد و ستایش خدا را به‌جا می‌آورد، سپس بر پیامبر(ص) و خاندانش درود می‌فرستد؛ به‌گونه‌ای که در این صحیفه کمتر دعایی است که در آن، از تعبیر صلوات استفاده‌ نشده باشد. ایشان در نهایت حاجت خود را از خدا درخواست می‌کند. صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه مجموعه‌ای مشتمل بر بسیاری از علوم و معارف اسلامی است که در آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا بیان شده است. به طور مثال، مسئله امامت و نفی عقیده تشبیه در صحیفه سجادیه بیان شده است.

جایگاه امام سجاد (ع) در زمان امامت و پس از واقعه کربلا چگونه بود؟

امام سجاد (ع) از برخی امامان بعد از خود سلوک بالایی داشت و با جریان سیاسی ای که در آن دوران ایجاد کرد، اعتبار زیادی به دست آورد. امام سجاد (ع) هر جمعه در مسجد النبی موعظه می کردند که این موضوع در کتاب های اهل سنت و شیعه موجود است. یکی از مواردی که در کتاب های تاریخی منحصر در شیعه و به ویژه اهل سنت آمده است، موضوع موعظه امام سجاد (ع) در مسجد النبی بوده است البته سایر امامان نیز در مسجد موعظه می کردند اما تا این اندازه امکان حضور و موعظه در مسجد را نداشتند.

از امام سجاد (ع) کتاب هایی به جای مانده است که از جمله می توان به صحیفه سجادیه، رساله حقوق و ... اشاره کرد. همچنین کتاب های فقه منصوب به امام سجاد (ع) نیز از ایشان نقل شده است. از طرفی باید گفت امام سجاد (ع) در دوران امامت خویش شاگردان زیادی تربیت کرد و در این ایام شاگردان زیادی به امام رجوع می کردند و بسیاری از علمای اهل سنت و شیعه از شاگردان ایشان بودند.

ابو حمزه ثمالی از شاگردان امام سجاد (ع) بودند که چه در میان اهل سنت و چه در میان شیعه یکی از راویان معتبر تفسیر است و در کتاب های تفسیری روایات ایشان آمده است. در آن دوره دانشمندان و علمای زیادی در محضر امام سجاد (ع) به کسب فیض می پرداختند و امام سجاد (ع) نیز ایشان را هدایت و راهبری می کرد.

در عصر حاضر چگونه می توانیم از سیره و سبک زندگی امام سجاد (ع) الگو بگیریم؟

امروز و در عصر حاضر باید سیره امام سجاد (ع) و سایر ائمه اطهار را الگوی خود قرار دهیم چرا که به گفته قرآن کریم انسان های کامل هستند، بنابراین روش و منش آنها برای ما الگو است و در همه عرصه های حیات می تواند الگو و اسوه باشد.

درست است که زمان و ابزار زندگی تغییر یافته و تکنولوژی پیشرفت کرده است اما ائمه اطهار (ع) انسان های کاملی بودند و رفتارشان در همه اعصار می تواند الگو باشد. به عبارتی رفتار و سیره ائمه اطهار (ع) به ویژه امام سجاد (ع) به عنوان انسان کامل می تواند برای ما الگو باشد.

گذر زمان اسباب و ابزار تکنولوژی، سبک زندگی جدید نباید مانع از آن شود که به سیره اهل بیت (ع) بی توجه یا کم توجه باشیم، بنابراین هر گاه زمان و ابزار سبک زندگی مانع از آن شود که نتوانیم از سیره اهل بیت (ع) الگو بگیریم، سبک زندگی ما غلط است و باید در رفتار و کردارمان تجدید نظر کنیم.

تهیه لوازم ضروری زندگی که مورد نیاز ما است و تامین مایحتاج ضروری باید در اولویت قرار بگیرد و از تهیه لوازم غیر ضروری زندگی باید پرهیز کنیم، همان طور که ائمه اطهار (ع) نیز به این مسئله مقید بودند و موضوع صرفه جویی و جلوگیری از اسراف یکی از شاخص های زندگی ایشان بوده است.

موضوع ربا چه در دوران گذشته و چه در عصر حاضر همواره حرام بوده است و باید به این موضوع توجه داشته باشیم و به صرف اینکه زمان زیادی از دوران زندگی ائمه اطهار (ع) سپری شده است و شرایط تغییر کرده، نمی توانیم از این اصول عدول کنیم.

پایان پیام/47