توهین به مقدسات آزادی بیان نیست/حمله به هویت دینی مسلمانان همزیستی انسانی را به مخاطره می‌اندازد

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان؛ در پی جسارت به ساحت نورانی قرآن مجید در سوئد و پیام رهبر معظم انقلاب در این خصوص، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مشارکت نهادهای فرهنگی-بین‌المللی، مبادرت به برگزاری هم اندیشی علمیِ واکاوی ابعاد فقهی، حقوقی و سیاسی حکم رهبر معظم انقلاب در محکومیت قرآن سوزی کرد.

در این هم‌اندیشی که عصر دوشنبه 2 مرداد ماه در محل تالار علامه جعفری (ره) پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، آیت‌الله «علی اکبر رشاد» رئیس این پژوهشگاه؛ آیت «احمد مبلغی» عضو مجلس خبرگان رهبری؛ حجت‌الاسلام و المسلمین «محمدمهدی ایمانی‌پور» رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی؛ حضورداشته و به ارایه مباحث خود پرداختند، ضمن اینکه آیت‌الله «رضا رمضانی» دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) و دکتر «محمود حکمت‌نیا» عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز به صورت آنلاین حضور داشته و سخنرانی کردند.

دکتر حکمت‌نیا در این هم‌اندیشی طی سخنانی با اشاره به اینکه جریان‌های توهینی و حمله به مقدسات دینی پیامدهای کوتاه‌مدت و درازمدتی مبتنی بر بحث‌های سیاسی و جامعه‌شناسی دارد، گفت: ما گاهی اوقات از منظر درون دینی، درون معرفتی و درون فقهی به مساله نگاه می کنیم، مساله ما جایی است که تقدس زدایی و توهین در سرزمین‌هایی اتفاق افتاده که در چارچوب مقررات اسلامی نیستند یعنی اگر بخواهیم فقهی وحقوقی بحث کنیم باید ناظر بر رفتارهایی باشد که در جامعه اسلامی اتفاق نمی افتد بلکه در جای دیگری اتفاق می افتد، بنابراین باید ببینیم تحلیل حقوقی آنها چگونه است.

وی افزود: بحث سر یک تحلیل حقوقی است که ممکن است از منظر نظری، فلسفی و حکمی قابل ارایه باشد، اما عمده مساله تعارض و تزاحمی است که در اندیشه های حقوقی و حقوق بشری ذیل این عنوان که در اینجا آزادی بیان وجود دارد مطرح می شود و شخص در آزادی بیان به لحاظ محتوا و در عرصه شیوه بیان آزادی دارد؛ البته تاکید می کنم موارد یاد شده دو بحث مجزا محسوب می شود که اولا در حوزه محتوا چه می گوید و ثانیا چه چیزی بگوید.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: در مورد جریان اهانت اخیر به ساحت مقدس قرآن ممکن است شخص انتقاداتی به تفکر اسلامی داشته باشد، لذا به نظرم می رسد بر اساس مباحث نظری، محتوای بیان دچار یک توسعه آزادی است؛ یعنی می شود آن را مورد سوال قرار داد و وجه تمدن اسلامی نیز در این ناحیه بسیار پرنگ است، چه در صدر اسلام و چه دوره های بعدی گفت و گوهای انتقادی بسیار قوی بوده است، یعنی ادیان مختلف، اشخاص مختلف، انگیزه‌ها و جریان های متعدد سیاسی، گفت وگوهای انتقادی فراوانی را درباره مباحث معرفتی دینی ما ارایه کردند و به نظر می رسد در برهه هایی از زمان یا در حوادثی برخوردهایی بوده اما از منظر معرفتی واز منظر حقوقی به نظرمی رسد که ادبیات دینی ومعرفت حکمی و حتی فقهی ما از این ناحیه دارای وسعت است.

حکمت‌نیا تصریح کرد: اما در مقابل وقتی درباره شیوه بیان وارد گفت وگو می شویم به این معنا که چگونه بیان را ارایه کنیم در اینجا بحث آغاز می شود؛ سوال آن است که آیا به هرروش و شیوه ای می‌توان بیان را ارایه کرد؟ بنابراین پرسش آن است که در حوزه محتوا و روش چه محدودیت هایی در حوزه بیان وجود دارد. در این عرصه بحث مهمی وجود دارد بر این مبنا که اگر کسی بخواهد از شیوه توهین استفاده کند، به ویژه به مقدسات طرف مقابل خودش توهین کند، در چنین شرایطی با گذشت از بیان‌های بسیار نامتعارف، آیا چنین مساله ای بیان محسوب می‌شود؟ موضوعا این را بیان می‌نامیم یا در اینجا بیان تبدیل به صوت می‌شود و دلالت دارد اما محتوا ندارد؟ البته تفاوتی وجود دارد و سه واژه مهم در ادبیات قرآنی شامل قول، بیان، صوت وجود دارد که صوت امری است که ممکن است دلالت کند بر ناراحتی، هیجان و احساسات اما مفاد را دلالت نمی کند، به همین دلیل است که در سوره لقمان، به فرزندش وصیت می کند که صوت ات را پایین بیاور.

وی با بیان اینکه احکام صوت مطابق با بیان نیست، افزود: صحبت بر سر این است که اگر ادبیات توهین آمیز، تحقیر آمیز بشود با فلسفه نظریه آزادی بیان تنافی دارد؟ به لحاظ تفسیری سخنی که حالت شرم‌آوری به خودش بگیرد این حالت دیگر بیان نیست بلکه یک صوت تلقی می‌شود و احکام بیان بر آن مترتب نخواهد بود و به لحاظ نظری اگر اصرار کنیم که بر چنین رفتاری بیان صدق می کند، مبنای نظریه آزادی بیان به ما کمک نمی کند.

این پژوهشگر ادامه داد: من در کتاب «آزاداندیشی و آزادی بیان» شانزده مبانی نظری برای مسایل مذکور ارایه کردم که یکی از مهمترین آنها این است که اگر ادبیات توهینی شود هرگز حقیقت کشف نمی شود بلکه به عکس حقیقت پنهان می شود چراکه حقیقت در پرده ای از احساسات وتنفرها می رود و راهی برای کشف حقیقت باقی نخواهد ماند، لذا ادبیات اگر از مرحله اخلاقی عبور کند و به شدت درگیر مباحث ضد اخلاقی و توهینی واینگونه اعمال شود به لحاظ تفسیری و نظری ممکن است که با مشکل رو به رو شود.

حکمت‌نیا گفت: اکنون بر فرض اینکه از منظر این دیدگاه عبور کنیم که این مساله بیان است و موضوعا آزادی بیان درباره مساله صدق می کند، موضوع بعدی عناصر تهدیدکننده آزادی بیان است، عواملی که موجب محدودیت آزادی است، آزادی بیان با ادبیات تهدیدی و عناوین دیگری که بر این رفتار توهین آمیز بار می شود می‌تواند این موارد را به عنوان موضوع احکام حقوقی قرار دهد بحث کنیم، نخست ادبیات «ایذا» است، ما دو حکم کلی در ادبیات حقوقی پیگیری می کنیم. در اینجا دو بحث ایذا و اضرار مطرح می شود. ایذا اذیت‌رسان است، یعنی رفتارهایی که صورت میگیرد مبتنی بر یک حادثه نیست، قرآن را آتش زده اند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: بحث این است که اگر شخص در رفتار خود احساسات مسلمانان را به سخره بگیرد در حوزه ایذا است یا تأذی؟ ایذا یعنی رفتاری که به قصد باشد، بنابراین قصد چه نوعی و چه شخصی باشد مبتنی بر آن است که کسی که یک عمل خاصی را در ملاء عمومی انجام می‌دهد و به لحاظ نوعی ایذا جماعت بسیاری از افراد را شامل می شود.

وی گفت: دومین بحث آن است که ما هویت انسانی مسلمانان را داریم، بحث حقوقی در این بین آن است که چگونه می توان از هویت حمایت کرد. در کشورهایی چون فرانسه حتی از هویت سرزمینی هم دفاع می‌کنند و برای مثال اگر دارویی و گیاهی در یک سرزمین معینی رشد کند و مردم نسبت به آن یک احساس تعلقی کنند اما به لحاظ علمی بشود این گیاه را در سرزمین دیگری بدون هیچ تغییری رشد داد، بر اساس دیدگاه مبتنی بر هویت نمی شود این هویت را از آن زدود یا به آن تعدی کرد بلکه باید از هویت آن محافظت کرد.

حکمت نیا افزود: در جوامع اسلامی مباحثی نظیر مقدسات جزو هویت انسانی انسان ها است و تعرض به آن، تعرض به ماهیت انسانی افراد است، لذا ما احساس و هویت دینی را داریم که بازگشت هر دو مولفه به انسان است، از این منظر ادبیات حقوقی می تواند دفاع کند چراکه اگر موضوع حقوق را انسان بدانیم این اتفاقات به نوعی به انسان برمی گردد، اما عنصر سوم این است که صرف نظر از احساسات و هویت انسانی آیا می توان برای مقدسات دینی صرف نظر از مناسبتی که با انسان ها برقرار می کند یک وجه حقوقی از منظر فلسفی و نظری و همچنین از منظر اسناد بین المللی یافت که طی آن تقدس و مقدسات دینی صرف نظر از ارتباط با انسان ها مورد حمایت قرارگیرد؟

وی تصریح کرد: در اینجا احساسات دینی، هویت دینی و تقدسات در حوزه متفاوت را مطرح می کنیم، از این منظر اگر به مساله اخیر بنگریم در واقع از آزادی بیان عبور کرده‌ایم و عناوین دیگری ساخته ایم، حال باید ببینیم که این اعمال، اضرار و ایذا در کدامیک از عناوین حقوقی قرار میگیرد. ما درعناوین حقوقی یک بحث آزادی دینی را داریم یعنی اگر با تقدسات مسلمانان ادیان دیگر را به سخره گرفتیم آیا مسلمانان آسایش دینی دارند یا ندارند؟

حکمت نیا گفت: اما نکته مهمی که به نظر من به ویژه با توجه به پیام مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) مورد توجه قرار می گیرد بُعد انسان محور فردی حقوق بشر است و بُعد دیگر این است که اگر حمله به تقدسات دینی و هویت دینی مسلمانان بشود این به لحاظ تکلیفی موضوع سازی برای رفتارهای غیر قابل پیش بینی است یعنی رفتارهایی که مسلمنان نسبت به کسانی که این تعرض ها را دارند، در بعد فردی و جمعی بر آنها تکلیف می شود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: بنابراین مبنای آزادی بیان اگر کشف حقیقت نباشد در توهین منجر به کشف حقیقت نخواهد شد، با توجه به پیام مقام معظم رهبری، حمله به هویت دینی مسلمانان به لحاظ تکلیفی موضوع‌ساز برای رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی است لذا این جریانات بعد امنیتی نیز پیدا می‌کند چراکه این رفتارها منجر به تغییر در نظم حقوقی و همزیستی انسانی و همچنین سبب فتنه مذهبی می‌شود.

پایان پیام/248