گذری بر روایت‌های تاریخی که در مورد حضرت رقیه (س) وجود دارد

حجت‌الاسلام و المسلمین «قاسم ترخان» در گفت وگو با خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه در مباحث تاریخی نوعا اختلافاتی مشاهده می‌شود، افزود: برای مثال در بحث ایام ولادت یا شهادت اهل بیت (ع) بعضا اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ همچنین برخی مسایل در واقعه عاشورا و وجود حضرت رقیه (س) با اختلاف‌نظرهایی مواجه هستیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: در مورد حضرت رقیه(س) چندین نکته وجود دارد که باید به آن توجه کنیم، نخست کوچک بودن ایشان است که طبیعتا از این جهت نقش چندانی برای آن‌ها در حادثه‌ای مثل حادثه کربلا قابل تصور نیست تا مورد توجه مورخان قرار گیرد؛ دوم دختر بودن ایشان است. قابل انکار نیست که نوع نگاه جامعه آن زمان و به تبع آن نوع نگاه مورخان با تأسی از ارزش‌های دوران جاهلیت نگاه طفیلی به نقش دختران و زنان درحوادث اجتماعی بوده است و لذا طبیعی بوده که برای ثبت حوادث مربوط به آن‌ها غفلتی صورت پذیرد. با این حال شواهدی بر حضور حضرت رقیه در کربلا و داستان شهادت ایشان وجود دارد.

وی گفت: البته گزارش هایی در مورد وجود حضرت رقیه (س) در تاریخ وجود دارد از جمله اینکه امام حسین (ع) خطاب‌هایی به ام کلثوم، زینب و حتی رقیه دارد؛ برخی این خطاب ها را به عنوان شاهدی برای حضور رقیه (س) در عاشورا گرفتند؛ البته برخی نیز مناقشه کردند و گفتند که مقصود این رقیه سه ساله نیست و رقیه که از او یاد شده مقصود رقیه بنت علی است.

این پژوهشگر تصریح کرد: همچنین برخی احتمال دادند که مقصود از فاطمه صغیره‌ای که در کلام حضرت زینب (س) آمده همان رقیه (س) است؛ یا مثلا در برخی متون آمده که «سیف بن عمیره نخعی» که از اصحاب امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) بوده است، شعری را سروده و در محضر امام (ع) سروده خود را قرائت کرد. وی در ابیاتی که سروده به رقیه نیز اشاره کرده و او را اینچنین توصیف کرده که رقیه کسی بود که حسودان برای ضعف و ناتوانی او (اشاره به خردسالی او) دل سوزاندند. طریحی در کتاب منتخب که مربوط به قرن ۱۱ ابیات آن را آورده است.

وی گفت: هرچند اشکالاتی در این اسناد شده است؛ اما در عین حال منابعی نیز وجود دارند که در مورد حضرت رقیه (س) اشاراتی دارند و از اعتبار لازم برخوردارند. مهم‌ترین این منابع مربوط به قرن ششم و دیگری مربوط به قرن هفتم هجری است. یکی از این منابع کتاب «لباب الانساب» نوشته «ابوالحسن بیهقی» است که او در کتاب خود نام های سکینه و فاطمه و رقیه را می برد.

حجت‌الاسلام و المسلمین ترخان افزود: در رابطه با دو کتابی که اشاره داشتم باید این مساله را مورد توجه قرار دهیم که بسیاری از منابع که آن زمان در دست مولفین این آثار بوده امروز در دسترس ما نیست. اما منبع دوم که مربوط به قرن هفتم است «کامل بهایی» نام دارد که تالیف طبری است که اثر قابل اعتنایی است.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطر نشان کرد: کامل بهایی هرچند که نام رقیه (س) اشاره نمی شود اما مطرح می شود که دختر خردسال چهارساله ای در کربلا بود و داستان شهادت وی را بازگو می‌کند. وی این مطالب را از رساله «الحاویه فی مثالب المعاویه» نقل می کند که این کتاب در دسترس ما نیست؛ اما آن زمان که کامل بهایی نوشته شد اثر مذکور در دسترس بود و در نتیجه نویسنده به این اثر استناد کرد. کامل طبری از اعتبار برخوردار است.

وی گفت: در گزارشات بعدی که در مورد حضرت رقیه (س) وجود دارد مباحثی اضافه شده و البته اختلافاتی هم وجود دارد اما دو کتاب یاد شده یعنی لباب الانساب و کامل طبری مورد توجه علما است؛ بنابراین ما از مجموع آنچه که ذکر شد می توانیم بگوییم که امام حسین (ع) دختری به نام رقیه داشته است که خردسال بوده و در قضایای شام به شهادت رسیده است. از این جهت برخی از آیات عظام مانند تبریزی، علوی گرگانی، مکارم شیرازی و نوری همدانی، وجود حضرت رقیه و شهادت وی در خرابه شام و مزارش در شام را مورد تأیید قرار داده‌اند.

حجت الاسلام و المسلمین ترخان در بخش دیگری از مباحث خود در مورد مجالس عزاداری و نوحه هایی که در رثای مصیبت امام حسین (ع) و از جمله رقیه (س) خوانده می‌شود، گفت: نمی توان به هر قیمتی از حاضران در مجلس اشک گرفت، البته گاهی یک مداح زبان حال را بیان می کند یا می‌تواند واگویه‌های خودش را بیان کند و مثلا بگوید در آن شرایط شاید زبان حال فرزندان حضرت این جملات بوده باشد؛ اما در هر صورت باید محملی برای آن در متون معتبر وجود داشته باشد؛ یعنی باید هر مطلبی که بیان می‌شود مستند باشد؛ و البته در مواردی که خود وی از توان لازم برخوردار نیست تا درباره اعتبار کتابی نظر دهد، می‌تواند نام کتاب را ببرد و مثلا در مورد این جمله رقیه (س) که خطاب به سر بریده امام حسین (ع) فرمود که ای پدر چه کسی ریش تو را به خونت خضاب کرد، چه کسی رگ گردنت را برید؟ اشاره کند که این جملات در کتاب «نفس المهموم» شیخ عباس قمی آمده است.

وی تصریح کرد: مداحان اهل بیت (ع) باید اهل مطالعه باشند، اتقان در بیان مطالبی که بیان می کنند مهم است. به نظر می‌رسد برای مراجعه همگان، می‌توان از دانشنامه امام حسین (ع) نام برد و آن را به عنوان یک منبع خوب، پیشنهاد داد.

پایان پیام/248