اتحاد شکننده رقبای پیشین! آتش بس میان تهران و ریاض موقت است؟

به گزارش اقتصادنیوز ، توافق عربستان و ایران جهت عادی سازی روابطشان به شکل بالقوه می تواند چشم انداز سیاسی خاورمیانه را تغییر دهد.با این حال، مسائل امنیتی حیاتی حل نشده باقی ماندند، مسائلی که پایداری این فرآیند در طولانی مدت را مورد تردید قرار داده است. این دوراهی‌ها سوالاتی را مطرح می‌کنند؛ پرسش هایی چون آیا همکاری غیرامنیتی به تنهایی می‌تواند دوام عادی‌سازی را در برابر چالش‌های سیاست‌های امنیتی تضمین کند؟

نحوه گذار از عادی سازی به بازدارندگی

گشایش سیاسی حاکم بر روابط تهران و ریاض فرصتی شکننده جهت تعریف مکانیسم‌هایی است که قادرند نگرانی‌های امنیتی دو طرف را برطرف کنند. در کوتاه مدت باید بر روی شکل دادن به هنجارهای رفتاری جدید متمرکز شد، چنین رویکردی مستلزم ایجاد مبنای حقوقی جدیدی است که می تواند اجرای متقابل توافق در دراز مدت را تضمین کند.به باور ناظران ریاض و تهران می بایست با استفاده از چنین فرصتی، برای نهایی کردن معاهده جامع عدم تجاوز به عنوان پایه و اساس روابط امنیتی شان، توقف هرگونه حمله نظامی و ایجاد مکانیسم کاهش تنش در صورت بروز بحران را در اولویت قرار دهند.

در مجموع 137 پیمان عدم تجاوز بین رقبای پیشین در سراسر جهان امضا شده است. همه توافق ها اجرایی نشدند اما به تثبیت مراحل اولیه عادی سازی کمک کردند. چنین پیمان‌هایی گذار از رقابت به همکاری را تسهیل می‌کنند، بالاخص زمانی که دو طرف آماده توافق بر سر امتیازات پرهزینه چون خلع سلاح یا کاهش تسلیحات نیستند. معاهده عدم تجاوز استفاده از هرگونه اقدام تخریبی را ممنوع می کند، در حالی که به هر دو طرف اجازه می دهد مدل های بازدارندگی شان را حفظ کنند.پیمان عدم تجاوز شروع خوبی برای عادی سازی روابط میان رقبا است، به ویژه زمانی که بی اعتمادی افزایش می یابد. چنین پیمانی انتخاب سیاسی نسبتا کم هزینه ای است که پایه امنیتی محکم ایجاد کرده و به جهان سیگنال می دهد که عادی سازی فقط یک توافق موقت نیست.

لرزه های کنش های امنیتی

آنگونه که موسسه مطالعات خاورمیانه نوشته، علیرغم انبوهی از ایده ها، احتمال کمی وجود دارد که ریاض و تهران بتوانند روابط خود را از طریق حوزه های غیرامنیتی مانند تجارت، همکاری اقتصادی و تبادل فرهنگی در کوتاه مدت تقویت کنند.ایران به واسطه تحریم های ایالات متحده به همکاری اقتصادی نیاز دارد و عادی سازی با همسایگانش را راهی برای فرار از بحران اقتصادی قلمداد می کند. با این حال، ریاض ایده متفاوتی دارد، گزارش ها مدعی اند که از منظر پادشاهی، دادن امتیازات اقتصادی به ایران در زمانی که هیچ تغییر استراتژیک در سیاست‌های هسته‌ای و منطقه‌ای‌اش رخ نداده، پر هزینه است. بنابراین، بعید است که مقوله های غیرامنیتی بتوانند به عنوان مبنایی برای عادی سازی پایدار عمل کنند.

در چنین شرایطی تحقق پیمان عدم تجاوز به کاهش تاثیرات منفی حاصل از تنش میان آمریکا-ایران و آمریکا-اسرائیل بر عادی‌سازی روابط عربستان و ایران کمک می‌کند. بالاخص این که مشخص نیست در صورت رویارویی احتمالی تهران و واشنگتن، پادشاهی چه موضعی اتخاذ خواهد کرد. با این همه مشخص است که حمایت عربستان از واشنگتن، مانند ارائه پایگاه‌ها و مجوز پرواز می‌تواند موجب شود تا تهران دست به اقدام تلافی جویانه بزند.بالاخص آن که محاسبات استراتژیک تهران در محیط امنیتی در حال تغییر، این بازیگر را به تحمیل هزینه‌ها بر ریاض و ابوظبی ناچار خواهد کرد. بنابراین، جدا کردن تنش‌های آمریکا-ایران و ایران-اسرائیل از روابط ایران و عربستان همچنان یک چالش بزرگ برای ریاض و تهران است - چالشی که با پتانسیل ایجاد تنش‌های دیپلماتیک و نظامی و در عین حال محدود کردن روابط اقتصادی همراه خواهد بود.

توافق تهران و ریاض موقت است؟

ایران و عربستان بر این باورند که صلح پایدار مستلزم داشتن قابلیت‌های نظامی قوی است. ایران پیشرفت برنامه هسته‌ای و تقویت نفوذ منطقه ای اش را به عنوان اهرم هایی جهت بازدارندگی لحاظ می کند. پیشرفت برنامه موشکی ایران را نیز نباید نادیده گرفت. بعید است که توانمندی‌های نظامی ایران تحت تاثیر عادی‌سازی روابط این کشور با عربستان قرار گیرد. در مقابل پادشاهی نیز به دنبال تقویت توانایی های نظامی اش با سرعتی مشابه است. همکاری نظامی ایالات متحده و عربستان از جمله ساخت سیستم های یکپارچه دفاع هوایی و برنامه های هواپیماهای بدون سرنشین در حال پیشرفت است. در حالی که ریاض به دنبال تنوع بخشیدن به شرکای دفاعی اش به پکن و مسکو متوسل شده، مذاکرات اخیر ایالات متحده و عربستان در مورد عادی سازی با اسرائیل نشان داد که سعودی ها همکاری نظامی قوی تر با ایالات متحده را به عنوان بخش مهمی از سیاست بازدارندگی‌شان می دانند.

موفقیت گفت‌وگوهای دفاعی منوط به آن است که دو بازیگر اهداف محدودتری را برای خود تعریف کنند. گفتگوها در نهایت ممکن است به درک جدیدی در باب توازن منطقه ای نیروهای دفاعی، شکل گیری کدهای رفتاری جدید برای آزمایش ها و استقرار موشک ها و سایر اقدامات اعتمادساز نظامی منجر شود و تهدیدهای بلندمدت را کاهش می دهد. پیمان عدم تجاوز به سان اهرمی جهت ایجاد کمیسیون نظامی مشترک و نهادینه‌سازی ارتباطات نظامی به روشی معمول‌تر کمک کند. علاوه بر این، پیمان عدم تجاوز گام انتقالی برای کمک به رقبا جهت رفتار مشارکتی است، به ویژه زمانی که تلاش‌ها برای عادی سازی با چالش‌های متعدد، بی‌اعتمادی عمیق و نگرانی‌های امنیتی جدی مواجه هستند. ریاض و تهران می‌توانند بعد نظامی-امنیتی عادی سازی سیاسی خود را با امضای یک پیمان عدم تجاوز تقویت کنند که به کاهش تصورات تهدید و شکل دادن به هنجارهای رفتاری جدید کمک می کند.