نشانه‌هایی که می‌گوید شما به هپاتیت دچار شده‌اید

دست مادرش را محکم در دست گرفته و هر دو منتظر فرارسیدن نوبتشان هستند. روی ردیف‌های صندلی چیده‌ شده در راهروی منتهی به اتاق دکتر، آدم‌های منتظر زیادی را می‌شود دید. آن‌ها مبتلا به عارضه‌ی التهاب کبد یا همان هپاتیت هستند. هپاتیت به‌عنوان یکی از بیماری‌های مرگ‌آور در زندگی مدرن شناسایی شده است و متأسفانه هنوز درمان قطعی برای آن پیدا نشده است؛ بیماری‌ای که شاید به دلیل داشتن علائم مزمن هنوز جدی گرفته نمی‌شود و راهکارهایی صرفاً در حد توصیه‌های رسانه‌ای برای پیشگیری از آن ارائه می‌شود.

زندگی مدرن زمینه‌ی انتشار باکتری و بیماری‌های محیطی را تشدید کرده است و توجه نکردن به رعایت جدی بهداشت شخصی در محیط‌های عمومی، بسیاری از افراد را راهی بیمارستان‌ها می‌کند و هپاتیت، یکی از مهم‌ترین بیماری‌هایی است که در همین محیط‌ها با غفلت ما از رعایت بهداشت، می‌تواند به‌راحتی ما را درگیر خود سازد و زندگی‌مان را دچار اختلال کند. برای این‌که در مورد هپاتیت، انواع این بیماری، راه‌های پیشگیری و درمان آن بیشتر بدانیم، با دکتر شیرین حاتمی، متخصص داخلی به گفت‌وگو نشستیم.

هپاتیت دقیقا چه تعریفی دارد و چرا بیماری مهمی‌محسوب می‌شود و درمان به‌موقع و پیشگیری در مورد آن مورد تأکید پزشکان است؟

همه می‌دانیم که اهمیت و نقش کبد در زندگی چقدر است. این عضو فرایندهای ضروری و حیاتی را در بدن انجام می‌دهد و جایگاه و اهمیتش هم‌سطح قلب است که بدون فعالیت آن زندگی برای هر فردی ناممکن می‌شود. نخستین تعریفی که از هپاتیت به شکل کلی می‌توان ارائه داد، التهاب و تورم سلول‌های کبد است. با ابتلای فرد به هپاتیت، کبد بلافاصله متورم و ملتهب خواهد شود و امکان ابتلا به زردی و یرقان نیز در شخص به وجود می‌آید.

حتی امکان دارد که آسیب شدیدتر باشد و کبد از کار بیفتد. همچنین باید به ورود باکتری‌ها و ویروس‌ها از طریق مواد شیمیایی به بدن به‌عنوان علل ایجاد هپاتیت اشاره کرد.

شکل‌های متفاوتی از بیماری هپاتیت وجود دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به هپاتیت نوع (A)، هپاتیت نوع(B) و هپاتیت نوع (C) اشاره کرد. این بیماری می‌تواند از روزهای نخستین تولد، نوزاد را تهدید کند و امکان و احتمال ابتلا تا پایان عمر نیزوجود دارد؛ یعنی برای این بیماری نباید محدودیت سنی متصور شد. همان‌گونه که می‌دانید در کشور ما بیش از سه‌میلیون و ۵۰۰ هزار نفر به انواع این بیماری مبتلا هستند.

مهم‌ترین نشانه‌هایی که می‌توان از طریق آن‌ها به دچار شدن به این بیماری و به‌ویژه هپاتیت نوع B پی برد، چیست؟

ممکن است در روزهای نخستین با علائمی چون کم‌اشتهایی، ضعف، خستگی، تهوع، استفراغ و درد مبهم در قسمت فوقانی و سمت راست شکم روبه‌رو شویم، البته برخی اوقات در بیماران مبتلا تب هم مشاهده می‌شود، سپس زردی پیش‌رونده ظهور می‌کند که به دلیل آن ناحیه‌ی ملتحمه (پرده‌ی داخلی چشم)، مخاط‌ها و پوست تمام نواحی بدن زرد خواهد شد.

با توجه به این‌که محل زندگی و تکثیر این ویروس، کبد انسان است و محصول‌های آن بعد از تولید با گردش خون به قسمت‌های گوناگون بدن می‌روند، بدن انسان در مقابله با این عفونت ویروسی از خود دفاع می‌کند و در برابر آن پادتن‌های لازم را می‌سازد.

در بسیاری از موارد، بدن با دفاع خود عفونت را دفع می‌کند و فقط ردپای آن به‌صورت مثبت بودن آنتی‌بادی‌ها (پادتن‌ها) مشخص می‌شود، در این شرایط علاوه بر رفع خطر، فرد در مقابل عفونت مجدد مصون و به‌اصطلاح واکسینه می‌شود. بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افراد آلوده شده به این بیماری، نشانه‌ی مشخصی را بروز نمی‌دهند. اغلب نشانه‌ها، حدود یک ماه و بیشتر بعد از ورود ویروس خود را نشان می‌دهند. کمتر از یک درصد افراد آلوده، این بیماری را به شکل خیلی شدید و سریع نشان می‌دهند که منجر به از کار افتادن کبد و مرگ می‌شود.

با بروز بیماری، این ویروس چگونه می‌تواند باعث رخ دادن اتفاق‌های خطرناک برای بدن شود؟

درصورتی‌که سیستم دفاعی قادر نباشد از پس بیماری بعد از شش‌ماه بربیاید، بیمار علائم مزمن از خود نشان می‌دهد و البته گاهی اوقات نیز دچار نشانه‌های حاد را می‌شود. معمولا افرادی که چندین سال است مبتلا به بیماری هستند گروهی از علائم اضافی را نشان می‌دهند. این علائم شامل کهیر، جوش‌های پوستی، آرتریت، سوزش یا مورمور شدن بازوها و پاها (Polyneuropathy) است.

بیایید درباره‌ی شایع‌ترین گونه‌ی این بیماری در دنیا حرف بزنیم.

براساس آمار بیماری هپاتیت B این روزهادر کشورهای مختلف شایع شده است.

یکی از خطرناک‌ترین انواع ویروس‌ها، هپاتیت(B) است، فردی که به این بیماری دچار می‌شود، ممکن است احساس خستگی، ضعف و بی‌اشتهایی کند. تنها در ۳۰ درصد موارد زردی یا یرقان در بیماران دیده می‌شود.

ادرار ممکن است پررنگ و مدفوع کم‌رنگ‌تر از معمول به نظر برسد. در موردهایی که شخص ممکن است هیچ‌گونه علائمی نداشته باشد، یگانه شیوه‌ی شناخت بیماری تست‌خون است. از هر ۱۰۰ نفر مبتلا به هپاتیت B ۱۰ نفر ویروس را در خون خود به مدت چندین سال نگهداری می‌کنند. این افراد به‌ظاهر سالم به نظر می‌رسند و حتی ممکن است خودشان از این وضعیت خبر نداشته باشند ولی می‌توانند به‌راحتی دیگران را آلوده کنند.

از چه راه‌هایی ممکن است به این بیماری مبتلا شویم؟

تماس با یک قطره‌ی ‌خون‌آلوده می‌تواند فرد سالم را به این بیماری مبتلا کند، استفاده‌ی مشترک از سرنگ و سوزن‌آلوده، تماس جنسی با همسر مبتلا، کودک متولدشده از مادر آلوده به ویروس، سوراخ کردن گوش و خال‌کوبی و ختنه‌ی غیربهداشتی (و نیز آرایش تزئینی و غیربهداشتی) با وسایل آلوده به ویروس، استفاده مشترک از تیغ و مسواک آلوده به ویروس و استفاده از وسایل دندان‌پزشکی غیربهداشتی و آلوده به ویروس، مهم‌ترین راه‌های انتقال این بیماری محسوب می‌شوند.

راه‌ها و مسیرهای پیشگیری از این بیماری چیست؟

ورود بیماری به دوره‌های سنی پایین امکان و احتمال افزایش سرایت آن را در میان افراد بیشتر می‌کند. به این منظور واکسیناسیون تمامی‌نوزادان در بدو تولد، ۵/۱ ماهگی و ۹ ماهگی در تمامی مراکز بهداشتی درمانی صورت می‌گیرد که باید از شما بخواهم حتما در این باره اطلاع‌رسانی جامع داشته باشید.

زنان آلوده باید از بارداری پرهیز کنند و در صورت بارداری قبل از زایمان برای دریافت درمان‌های پیشگیر تکمیلی جهت جلوگیری از انتقال به نوزاد با پزشک خود مشورت کنند. همچنین این افراد باید از استفاده‌ی مشترک از لوازمی که باعث ایجاد خراش در پوست می‌شوند، پرهیز کنند.

امروزه پیشگیری از ابتلا به هپاتیت B از مسیر واکسیناسیون و نیز تزریق ایمونوگلوبولین صورت می‌پذیرد. واکسن هپاتیت B در سه نوبت (صفر، یک ماه پس از نوبت اول و شش ماه پس از نوبت اول) به شکل عضلانی صورت می‌پذیرد. اغلب این شکل واکسیناسیون تا ۱۰ سال فرد را از ابتلا به هپاتیت B ایمن خواهد کرد. تزریق این واکسن در این دوران، در سیستم واکسیناسیون کودکان قرار داده شده است اما بزرگسالان هم باید نسبت به تزریق این واکسن اقدام کنند.

راه‌های درمانی مشخصی برای این بیماری شناخته شده است؟

با نگاهی علمی به این مسئله می‌توان دریافت که کمبود درمان‌های دارویی هپاتیت و بدون نتیجه بودن این داروها در خیلی از افراد مبتلا، یا به دلیل نامطلوب بودن عوارض جانبی این داروها (به‌ویژه اینترفرون)، میزان بالایی از این مبتلایان از شیوه‌های دیگری برای درمان هپاتیت و درمان‌های غیردارویی به‌عنوان درمان‌ جایگزین استفاده می‌کنند. میزان زیادی از این درمان‌ها به شکل محدود تحت آزمایش قرار گرفته‌اند و در اکثر موارد، استفاده از آن‌ها بیشتر بر مبنای گزارش‌های شخصی بیماران و یا بررسی‌های ناکافی صورت می‌گیرد.

استفاده از ترکیبات گیاهی، مکمل‌های غذایی و ترکیبات هورمونی، از جمله روش‌های درمانی جایگزین هستند.

می‌توانید به چند روش درمان گیاهی در این زمینه اشاره کنید؟

امروزه با پیشرفت فناوری‌های علمی روش‌های درمانی جدید برای درمان این بیماری مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

از جمله دانشمندان در حال تحقیق برای یافتن محیط کشت سلولی مناسب برای رشد هپاتیت C

هستند تا بتوانند از این راه داروهایی را کشف کنند که تکثیر ویروس‌ها را متوقف کنند. از جمله، دو داروی ضدویروس به نام آدِفوویر و لوباکاویر که ساختمان آن‌ها شباهت زیادی به قسمتی از ویروس هپاتیت دارد و حاوی پروتئین‌های DNA و RNA هستند در دست بررسی قرار گرفته‌اند.

دانشمندان بر این عقیده‌اند که به دلیل شباهت مزبور، ویروس هپاتیت، آدفویر و لوباکاویر را به اشتباه به جای DNA و RNA مورد استفاده قرار می‌دهد تا تکثیر پیدا کند که همین امر موجب از بین رفتن ویروس می‌شود. از طرفی آدفوویر قادر است جهش‌های ویروسی مقاوم به سایر داروها را از بین ببرد. همچنین تعدادی از دانشمندان بر موضوع «چنددرمانی» در روش‌های درمان این بیماری متمرکز شده‌اند و معتقدند با توجه به جهش‌های مکرر و سریع ویروس هپاتیت و مقاوم شدن سریع آن در برابر داروها باید از ترکیبی از چند داروی ضدویروس، نظیر آنچه در درمان ایدز به کاربرده می‌شود، استفاده کرد.

در کشور چین از داروهای گیاهی به‌عنوان درمان اصلی این بیماری استفاده می‌شود.

گیاه خارشیری بیش از تمام داروهای گیاهی دیگر برای درمان هپاتیت به کار می‌رود. این گیاه که ابتدا در روم باستان مورد استفاده قرار گرفت به کبد کمک می‌کند با آثار زیان‌بخش سموم مبارزه و ضمن کاهش تجمع چربی در کبد بازسازی کبد را تسریع کند. احتمالاً این اثر ناشی از وجود مقادیر زیاد مواد آنتی‌اکسیدان و مواد شیمیایی ضد سم در گیاه مزبور است. از جمله این مواد، «گلوتاتیون» است که کبد را در برابر صدمات ناشی از سموم محافظت می‌کند.

علاوه بر این، ماده‌ای موسوم به «سیلی‌مارین» در تخم گیاه خار شیری وجود دارد که موجب تقویت کبد می‌شود. این گیاه موجب تقویت RNA و در نتیجه، کمک به بازسازی کبد می‌شود.

گیاه‌خارشیری، علائمی مانند خستگی، بی‌اشتهایی و درد کبد را کاهش می‌دهد و ممکن است موجب بهبود عملکرد کبد و افزایش طول عمر بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن و سیروز شود.

وزارت بهداشت آلمان در سال ۱۹۸۶، اثرات خارشیری را در درمان ضررهای کبدی از هپاتیت تأیید کرد. اغلب این گیاه به شکل کپسول و به میزان روزی دو تا سه عدد مصرف می‌شود ریشه‌ی شیرین‌بیان مقداری زیادی اسیدگلیسریزیک دارد که می‌تواند التهاب کبد را کاهش دهد، متخصصان تصور می‌کنند که این اثر ریشه‌ی شیرین‌بیان ناشی از افزایش طبیعی میزان تولید اینترفرون در بدن است. دانشمندان چینی از مخلوط گیاهان برای درمان هپاتیت استفاده کرده‌اند که از جمله این داروهای گیاهی مخلوط می‌توان «بینگ‌گان‌لینگ» را نام برد که مخلوطی از ۱۰ تا ۱۵ گیاه مختلف چینی برای درمان هپاتیت C در آن به کار رفته است. استفاده از مکمل‌ها، مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند با افزایش موادی که در اثر اختلال کبدی کاهش می‌یابند و نیز با از بین بردن ویروس به درمان هپاتیت الکلی کمک کند. ویتامین B کمپلکس، ویتامین E، ویتامین C، ویتامین K، کلسیم، روی، کبالت و منگنز از جمله‌ی این موارد هستند و اکثرا به‌صورت آنتی‌اکسیدان عمل می‌کنند.

باید دانست که داروهای گیاهی امکان دارد عوارضی چون استفراغ، سکته مغزی، بیماری‌های قلبی، آلرژی، سردرد، قرمزی پوست و تورم ایجاد کنند. استفاده از هورمونی که از غده‌ی تیموس ترشح می‌شود از سوی تعدادی از محققان برای درمان هپاتیت مؤثر دانسته شده است. تیموس غده‌ی کوچکی در قسمت بالای قفسه‌ی سینه است که در دوران کودکی بزرگ است ولی با افزایش سن کوچک می‌شود و از بین می‌رود.

ترکیبی از مواد شیمیایی و آنزیم‌های به دست آمده از غده‌ی تیموس گاو به‌صورت کپسول یا آمپول ساخته شده و در بعضی از تحقیقات، به‌ویژه برای درمان هپاتیت B و C مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج همه این تحقیقات یکسان نبوده و نمی‌توان میزان اثر درمان مزبور را به‌طورقطع تأیید کرد. استفاده از حجامت و خون‌گیری برای درمان این بیماری از روش‌هایی است که مخالفان و موافقان بسیاری دارد.