رابطه پدر فرزندی

با نگاه به رابطه پدر فرزندی در سطح خانواده به حقوق متقابلی میرسیم که در قرآن و روایات به آنها اشاره شده است.

نخستین حق فرزند که قرآن به آن پرداخته، حق حیات است. اینکه قرآن از سقط جنین و کشتن فرزندان، به سبب ترس از تنگدستى و ناتوانى در رفع نیازهاى مادّى آنها به شدت نهی کرده و ناخشنودی از جنسیت فرزند، و دخالت دادن جنسیت در رعایت حق حیات وى را نکوهش کرده است.

از طرفی تامین هزینه پوشاک، مسکن و تغذیه فرزند تا وقتی که او به استقلال مالی برسد، به عنوان یک حق بر عهده پدر و در مواردی بر عهده مادر است. همچنین بحث سهم الارث فرزندان که با جزئیات به آن پرداخته شده است.

در قسمت روایات، امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق خود برای بیان حق پدر بر فرزند، بر امور زیر تأکید می‌کنند:

1. شناخت جایگاه پدر

و اما حق پدرت، این است که بدانی او ریشۀ توست و تو شاخه او هستى و بدانى که اگر او نبود، تو هم نبودى؛ پس هر گاه در خود چیزى دیدى که خوشت آمد، بدان که آن نعمت از پدرت دارى.

2. قدردانی از پدر

پس هر گاه در خود چیزى دیدى که خوشت آمد، بدان که آن نعمت را از پدرت دارى و خدا را سپاس گزار و به همان اندازه شکر کن و نیرویی جز به خداوند نیست.

3. دعا برای توفیق خدمت به والدین

خدایا! آواز مرا پیش ایشان، پَست و سخن مرا با آنها، خوش گردان و خوی مرا نرم کن و دل مرا بر آنها مهربان و مرا نسبت به آنها، خوشرفتار و دلسوز گردان. خدایا! آنان را در اِزای پروراندن من، جزای نیکو ده و در مقابل عزیز داشتن من، پاداش بزرگ مرحمت کن و چون مرا در خُردی از آسیب و گزند نگاه داشتند، تو نیز آنان را نگاهداری کن.

ایشان متقابلا درباره حقوق فرزند بر والدین نیز نکات قابل تاملی دارند:

1. مسئولیت‌پذیری پدر در قبال فرزند خود

اما حق فرزندت این است که بدانی او از توست و در این دنیا به تو وابسته است، خوب باشد یا بد.

2. حق تعلیم و تربیت

و تو با پرورش خوب و راهنمایی او به راه پروردگارش و کمک به او در فرمانبرداری‌اش، هم درباره خودت و هم درحق او مسئول هستی و بر اساس این مسئولیت، پاداش بری و کیفر بینی. پس در کار فرزند چنان کسی عمل کن که کارش در این دنیا به حسن اثر بیاراید و تو به سبب حسن رابطه فیما بین و سرپرستی خوبی که از او کرده‌ای و نتیجه‌ای الهی که از او گرفته‌ای، نزد پروردگارت معذور باشی و نیرویی جز به خدا نیست.

به رابطه پدر _ فرزندی اگر در سطح جامعه نگاه کنیم به حدیث معروف «أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ اَلْأُمَّةِ» میرسیم. شاید بشود اینطور گفت که بحث احترام و اطاعت بین فرزند و پدر، تمرینی است برای حفظ حرمت و اطاعت از دستورات رهبر و پدر معنوی یک جامعه توسط مردم !

در کتب لغت مجمع البحرین اَب را «پدر» معنی کرده و گفته است: عرب، گاهی به عمو هم پدر می‌گوید. راغب اصفهانی با توجه به استعمال در موارد اضافه به اسم‌ها و وصف‌ها، می‌گوید: اَب، پدر است و هر کس که سبب ایجاد یا اصلاح یا بروز چیزی باشد، پدر آن چیز خوانده می‌شود.

در تفسیر این حدیث بنا بر روایتی امام علی علیه السلام می فرمایند:« شنیدم از رسول خدا که می فرمود: من و علی پدران این امت هستیم و حق ما بر آنان از حق پدرانشان که آنان را به دنیا آورده اند، بیشتر است زیرا ما آنان را در صورت اطاعت ، از آتش جهنم نجات داده و به قرارگاه ابدی (بهشت جاوید) می بریم و به واسطه عبودیت خدا ، به برگزیدگان آزاده ملحق می سازیم».

نقش تربیتی پدر امت در این روایت این است که مقام ولایت چون باغبانی از انحراف انسان جلوگیری می‌کند؛ همانگونه که باغبان مانع کج شدن درخت می‌شود، ایشان مانع انحراف انسان می‌شوند.

این روزها مصادف است با عید مبارک ولادت امیر مؤمنان علیه السلام که پدر امت بود. مردم ما روز سیزدهم رجب را «روز پدر» نامیده‌اند.امام بزرگوار ما در حق این ملت و در حق این کشور پدری کرد.پدر امت، یعنی مظهر مهربانی و رحمت و مظهر اقتدار و صلابت و شخصیت؛ استحکام شخصیت پدرانه، در کنار محبت و مهربانىِ پدرانه. علاوه‌ی بر اینها، امام پدر جنبش اسلامىِ امروز در دنیای اسلام است.