نوازنده آهنگ خاطره‌انگیز «مرا ببوس»

حبیب‌الله سپهسالاری مشهور به مشیر همایون شهردار یا حبیب‌الله شهردار، فرزند نصرالله خان سپه سالاری در سال ۱۲۶۴ متولد شد، تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس به پایان رساند و سپس به خدمت دولت درآمد. پدرش دو پیانو به ایران آورد که یکی از آنها در خانه‌اش ماند و مشیرهمایون شهردار از شش‌سالگی نواختن را آغاز کرد. وی تار را نزد آقا حسینقلی و میرزا عبدالله، نی را نزد نایب اسدالله، پیانو را نزد سالار معزز و سنتور را نزد محمدصادق خان فرا گرفت.

پدرش چون به استعداد فرزند پی برد، سرهنگ آقا بزرگ خان صاحب منصب موزیک قزاقخانه را به معلمی او برگزید و برای تحریک ذوق او از آقا حسینقلی و حسین کمانچه کش دعوت می‌کرد که نواهای ایرانی را بنوازند و مشیر همایون از آنها تقلید کند، سپس محمدصادق خان استاد سنتور را نیز به معلمی او انتخاب کرد که وی را در نواختن آوازها راهنمایی می‌کرد. سرورالملک که یکی از استادان پیانوی مشیر همایون بود از موسیقی‌دانان سرشناس دربار ناصری به‌ شمار می‌رفت که تا زمان مظفرالدین شاه هم زنده بود.

با این همه ممارست در هنر، تمام عمر مشیر همایون به موسیقی نگذشته است. خود درباره مشاغلی که به آن می‌پرداخت توضیح داده است: «مدتی قاضی شعبه اول دادگاه در وزارت دادگستری بودم، بعد از آن معاون تفتیش وزارت دادگستری شدم و پس از آن دادستان دادگستری اصفهان، رئیس تامینات شهربانی تهران، و پس از آن به ترتیب معاون شهربانی تهران، رئیس شهربانی اصفهان، رئیس شهربانی شیراز، رئیس شهربانی کل استان‌های جنوب گشتم، چندی بعد در وزارت کشور فرماندار شیروان، تربت جام و تربت حیدریه، شهردار مشهد، اصفهان و بعد شیراز گشتم. مدتی بعد به اداره آمار و ثبت احوال رفتم و بالاخره رئیس اداره ذوب آهن و مدتی هم فرماندار بابل و بابلسر بودم.»

وی درباره فعالیت‌های هنری‌اش نیز می‌گوید: «در سال ۱۹۰۹ میلادی به دعوت کمپانی هیز مستر ویس به لندن رفتم و تعدادی از آهنگ‌های ایرانی را در صفحات ضبط کردم که متاسفانه هیچ‌کدام در دسترس نیست. در قرارداد به من اختیار دادند که تا ۱۰ نفر از موسیقیدان‌های آن زمان را با خودم به لندن ببرم، بعد از انجام تعهدات، آنها را روانه تهران کردم و خودم چند ماهی در پاریس ماندم. یک نوبت دیگر هم نمایندگان کمپانی کلمبیا با وسایل کار به تهران آمدند. سال ۱۳۱۲ مرا برای ضبط آهنگ‌های ایرانی دعوت کردند، که آن را هم انجام دادم. ۲۲ سال است که با دستگاه رادیو ایران همکاری دارم که ۱۰ سال آن به‌طور مستقل مسوول تمام برنامه‌های موسیقی ایرانی بودم و دو سال مشاور هنری و ۱۰ سال اول فقط نواختن پیانو بر عهده من بود.»

مشیرهمایون شهردار هرچند در عالم هنر سرآمد بود اما شایعاتی نیز درباره رقابت ناسالم او با ادیب خوانساری وجود دارد. هوشنگ ابتهاج در کتاب «پیر پرنیان‌اندیش» در این زمینه نقل می‌کند: «از ادیب خوانساری پرسیدم آیا درسته که مشیر‌همایون شهردار، پیانیست، وقتی مسوول رادیو شده نوارهای شما رو پاک کرد؟ ادیب می‌گوید بله. وقتی من هفده و مشیر‌همایون هجده‌ساله بود در اصفهان هر دو عاشق یک دختر بودیم. سر همین رقابت وقتی مسوول رادیو شد دستور داد تمام نوارهای منو پاک کنند.»

با این همه، مشیر‌همایون به دلیل تبحرش در موسیقی و راهنمایی‌هایش به جوانان از احترام زیادی برخوردار بود. اکبر گلپایگانی در این زمینه تعریف می‌کند: «روزی که قرار بود برای خواندن راست پنجگاه در ارکستر گلها در رادیو به استودیو بروم، مرحوم حبیب‌الله مشیرهمایون شهردار که در راهرو رادیو ایستاده بود، از من پرسید کجا می‌روی؟ گفتم به دعوت آقای پیرنیا آمده‌ام تا آواز بخوانم. او که می‌دانست من از شاگردان نورعلی‌خان هستم، گفت: آواز مرده، آواز را پشت مرده می‌خوانند. بیا مثل ویگن «خنچه بیارید، لاله بکارید، خنده برآرید، میره به حجله، شاه دوماد» را بخوان. گفتم من این طور خواندن را بلد نیستم.

در حقیقت مشیرخان یک پس‌گردنی مهم به من زد. وقتی این سخن را شنیدم، به‌ یاد حرف نورعلی‌خان افتادم که می‌گفت خیلی‌ها آواز می‌خوانند، اگر می‌خواهی خواننده خوبی باشی، خودت باش و از کسی تقلید نکن. از آن پس سعی کردم شیوه‌ خودم را در خوانندگی داشته باشم.» مشیرهمایون شهردار با خوانندگان برجسته عصر خود همکاری زیادی داشت که برخی از آنها در قالب صفحات گرامافون به یادگار مانده است. اما یکی از معروف‌ترین آثار نوازندگی وی به ترانه معروف «مرا ببوس» مربوط می‌شود، پیانوی این ترانه را مشیرهمایون شهردار نواخته، شعر این ترانه از حیدر رقابی (هاله)، آهنگ آن از مجید وفادار و خواننده آن حسن گل‌نراقی است. مشیرهمایون شهردار یازدهم بهمن ۱۳۴۸ در ۸۴سالگی به علت عارضه پارکینسون درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.

• همایون شجریان: هزار دستان موسیقی را به خاک سپردیم/شما مردم باعث صبر و شکیبایی ما هستید
• تجربه خلق موسیقی با آب در خانه بتهوون
• روز همخوانی مردم با گلپا
• برگزاری کنسرت «خواب آیینه» در تالار رودکی
• کشف کتاب شعر گمشده بعد از ۵۰ سال