نگاهی به بومی‌‌شدن یک کاتالیست

انقلاب صنعتی و تب صنعتی‌‌شدن با رشدی انفجاری آغاز و تب تولید اتومبیل فراگیر شد. رفاه و آسایش حاصل از آن بشر را با تجربه‌ جدیدی روبه‌رو ساخت.

همزمان با تولید فزاینده‌ اتومبیل، ضرورت تهیه و توزیع سوخت نیز به دغدغه‌‌های بشر افزوده شد. با گذشت زمان و افزایش حجم مصرف سوخت خودرو، دو نیاز تقریبا متناقض به منصه‌ ظهور رسید، لزوم سوخت فراوان و ضرورت کیفیت احتراق بالا و آلودگی ناچیز آن.

سوخت عمدتا بنزینی خودروها از طریق فرآیندهای نفتی درون پالایشگاه‌‌ها تامین می‌شود، اما با توجه به کاهش منابع سبک نفتی و مناسب، روزبه‌‌روز نیاز به منابع جهانی نفت سنگین و با کیفیت غیرقابل قبول افزایش می‌‌یابد. از این رو ارتقای کیفیت برش‌‌های‌‌سنگین نفتی بسیار حائز اهمیت است.

یکی از فرآیندهای پیشرفته، به صورت فرآیند گوگردزدایی از ته‌‌مانده برج‌‌تقطیر تعریف می‌شود که برای تصفیه برش‌‌نفتی‌‌سنگین باقیمانده از تقطیر (که اصطلاحا به آن باقیمانده یا ته‌‌مانده برج تقطیر اطلاق می‌شود) کاربرد دارد.

این برش قابل‌‌عرضه به بازار مصرف نیست. برش‌‌های ‌‌سنگین ‌‌نفتی گرانروی بسیار بالایی دارند و افزون بر گوگرد، حاوی فلزات ناخالص بسیار زیادی هستند. فرآیند موسوم به «به‌‌سازی» آن را به محصول با‌‌کیفیت و با حداقل آلودگی تبدیل می‌کند.

به این فرآیند اصطلاحا RCD اطلاق می‌‌شود. این بخش تنها در پالایشگاه‌‌های پیشرفته طراحی و احداث شده و شرکت ‌‌پالایش‌‌ نفت امام‌‌خمینی (ره) تنها پالایشگاه کشور است که به این بخش مجهز است.

کاتالیست؛ قلب فرآیندها

کاتالیست‌‌ها موادی هستند که با عبور جریان نفتی فرآیندهای لازم را برای این تبدیلات صورت می‌پذیرند. کاتالیست‎ها به‌‌علت ارزش‌‌افزوده‌‌ای که در پالایشگاه‌‌ها و پتروشیمی‌‌ها ایجاد می‌کنند به‌‌عنوان ماده‌‌ای راهبردی به شمار می‌‌روند.

در خصوص این کاتالیست لازم به ذکر است که پیش از بومی‌‌سازی، عملا کاتالیست مربوطه از شرکت‌های اروپایی، چینی و ژاپنی خریداری می‌‌شد. متاسفانه به‌‌دلیل تحریم‌‌های ظالمانه امکان تامین این کاتالیست‌‌ها حتی از سوی شرکت‌های چینی نیز به تدریج از دست رفت. به همین خاطر بومی‌‌سازی آن ذیل الزامات حاکم بر صنعت پتروشیمی کشور از اولویت لازم برخوردار شد.

به لحاظ تاریخی در سال۱۳۹۰ بود که سند‌‌کاتالیست کشور با همکاری بین معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت با شرکت پژوهش‌‌ و فناوری پتروشیمی تدوین شد که در این سند تمام نیازها و توانمندی‌‌های کشور در زمینه کاتالیست احصا و نیازمندی‌‌های کشور اولویت‌‌بندی شد. از جمله معیارهای این اولویت‌‌بندی می‌توان به راهبردی بودن، مقدار مصرف و پیچیدگی دانش فنی کاتالیست‌‌ها اشاره کرد.

در ادامه با ایجاد ساختار‌‌های تحقیق و پژوهش و ایجاد شرکت‌های دانش‌‌بنیان و توسعه‌‌دهنده این حوزه حدود ۷۰‌درصد کاتالیست‌‌های اصلی موردنیاز صنعت نفت کشور در داخل‌‌کشور اولویت‌‌بندی و تولید شده و حتی زمینه‌ صادرات آنها نیز فراهم شده است.

بخش اصلی و واجد دانش فنی پیشرفته (های‌تک) این فرآیند به صورت تولید و بومی شدن دانش و فناوری مربوط به آن قابل دستیابی است. در ‌‌این راستا دانش فنی بیش از ۱۰ نوع کاتالیست در پژوهشگاه صنعت نفت بومی‌‌سازی و به بخش خصوصی واگذار شده که از جمله‌ آنها می‌توان به کاتالیست‌‌های فرآیند ریفورمینگ‌‌ نفتا، آروماتیک‌‌سازی کلاوس و آب‌‌شکافت (هیدروتریتینگ‌‌) نفتا و زئولیت‌‌ها اشاره کرد.

کاتالیست RCD یازدهمین موردی است که دانش فنی آن از سوی پژوهشگاه صنعت نفت بومی‌‌شده و به تولید انبوه رسیده است.

توسعه دانش فنی یک کاتالیست نیاز به حمایت داشته و انتظار همگان این است که با ادامه حمایت مصرف‌کنندگان و واحدهای پژوهشی مرتبط در حوزه نفت‌‌ و ‌‌گاز و ‌‌پتروشیمی ضمن حفظ منافع‌‌ ملی به اشتغال‌زایی و حفظ نخبگان این صنعت در داخل کشور نیز کمک شود.

• سرمایه‌گذاری و تکمیل طرح‌های نیمه‏‏‏‏‏‏‏‌تمام در صنعت نفت
• فعالیت پتروسازه میهن بر پایه متخصصان داخلی
• راه‌‌‌‌‌‌‌اندازی سامانه مبادله ارزی به پشتوانه صنعت پتروشیمی
• تصویب ۱۲ طرح پتروشیمی در شرکت‌های بزرگ نفتی
• استفاده از ظرفیت‌‌‌های داخلی در دستور کار «ملی حفاری»