اینجا الماس بیابان‌های جهان است

اوایل بهمن‌ماه امسال بود که یک مسابقۀ ماراتن در بیابان لوت برگزار شد. نصرت ریاحی از شرکت‌کنندگان این ماراتن بود که در سن ۸۰ سالگی از اصفهان راهی کرمان شد و این شانس را به خود داد تا در بیابان لوت به همراه گروهی دیگر از ورزشکاران بدود.

به گزارش اطلاعات، هنگامی که مسابقه به پایان رسید، شادی و رضایت را می‌شد از چشمانش خواند. او برای نخستین بار به لوت آمده و با گذشت چند روز از مسابقه، همچنان گرفتار جذبۀ سحرانگیز این بیابان بود. می‌گفت: از دیدن لوت سیر نشدم.

در همۀ عمرم چنین مکانی با این همه شگفتی و زیبایی ندیده‌ام. دوباره به تماشای لوت برمی‌گردم و در شگفتم که چطور این بیابان در تمام فصل‌های سال از جمعیت ایران پُر نیست! او تعریف می‌کرد که وقتی به اصفهان برگشته، همین که فرزند پزشکش را دیده به او گفته: اگر می‌خواهی معنای خودت، زندگی و شغلت را درک کنی، برو کویر شهداد را ببین.

آنچه این ورزشکار پیشکسوت از لوت نقل کرده، یکی از هزاران روایت ستایش‌گونه‌ای است که تماشاگران لوت از گذشته تاکنون دربارۀ این پهنه بر زبان آورده‌اند؛ بیابانی که برخی آن را الماس بیابان‌های جهان نام نهاده‌اند و به خاطر ویژگی‌های یگانه‌ای که دارد در سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفت. از جملۀ این ویژگی‌ها می‌توان طولانی‌ترین و بلندترین کلوت‌های جهان، بلندترین تپه‌های ماسه‌ای جهان و گرم‌ترین نقطۀ جهان را نام برد.

گردشگری پررونق

تماشای لوت آن‌قدر پرطرفدار است که به گفتۀ معین افضلی، مدیر پایگاه میراث جهانی لوت در استان کرمان، سالانه نزدیک دویست هزار گردشگر داخلی و سه تا پنج هزار گردشگر خارجی از این پهنه بازدید می‌کنند.

لوت، بزرگ‌ترین اثر ثبت جهانی کشور و اولین اثر طبیعی ایران به شمار می‌آید که ثبت جهانی شده است.

پهنا و گسترۀ این بیابان بیش از ۱۷۵ هزار کیلومتر مربع است که ۱۰ درصد خاک کشور را پوشش می‌دهد. از این وسعت حدود ۴۰ هزار کیلومتر مربع ثبت جهانی شده که بین استان‌های خراسان جنوبی تا کرمان و سیستان و بلوچستان گسترده است.

ورودی‌های لوت

افضلی، مدیر پایگاه میراث جهانی لوت در کرمان می‌افزاید: در استان کرمان چهار درگاه ورودی به بیابان را پیش‌بینی کرده‌ایم تا از طریق آن بتوانیم گردشگران ورودی را پایش کنیم. این چهار درگاه شامل روستای ده‌سیف در شهداد، روستای دارستان در شهرستان بم، روستای شاهرخ‌آباد در شهرستان فَهرَج و روستای مُکی در شهرستان راور هستند.

در حال حاضر حدود ۷۴ اقامتگاه بومگردی در استان کرمان در عرصۀ بیابان لوت قرار دارد که از روستای ده‌سیف تا کریم‌آباد شهداد و دارستان بم و شاهرخ‌آباد فهرج پراکنده هستند. بیشترین تعداد اقامتگاه‌ها که ۴۲ واحد است در شهداد راه‌اندازی شده است.

در شهداد همچنین یک اکوکمپ (اقامتگاه گردشگری سازگار با محیط زیست) به نام اکوکمپ ستاره با سرمایه‌گذاری هواپیمایی ماهان احداث شده که می‌توان گفت بهترین اکوکمپ در کل کشور است. هتل‌های متعددی نیز در این شهر وجود دارد.

توسعۀ زیرساخت‌های گردشگری در حاشیۀ این بیابان، چه در زمینۀ تبلیغات و برندسازی و چه جذب گردشگر و ایجاد اقامتگاه، توسط بخش خصوصی و جوامع محلی صورت گرفته است.

لوت بر پایۀ جاذبه‌هایی که مورد توجه گردشگران هستند، زون‌بندی شده است؛ مثلا مسیر کلوت‌ها و گندم‌بریان جزو مناطق «سبز» بیابان هستند که میراث فرهنگی برای تور‌های گردشگری و عموم مردم مجوز ورود به آن را صادر می‌کند، اما دربارۀ بقیۀ مناطق لوت باید مراحل اداری دیگری نیز طی شود.

رود شور و گندم‌بریان

افضلی می‌گوید: شهر شهداد، مهم‌ترین مسیر برای بازدید از کلوت‌های بیابان لوت است. این مسیر به مرکز استان کرمان نزدیک است و راه دسترسی نسبتا مناسبی هم دارد. برای رسیدن به بیابان لوت، جادۀ آسفالته‌ای نیز از میانۀ کلوت‌ها می‌گذرد.

اگر از سمت شهداد وارد لوت شوید مسیر بعد از کلوت‌ها، گندم‌بریان است که البته یک مسیر آفرودی به حساب می‌آید. این پهنه مربوط به دورۀ سوم زمین‌شناسی است. بی‌اغراق بگویم یکی از زیبایی‌های منحصر‌به فرد این محدوده از لوت، عبور رود شور از حاشیۀ گندم‌بریان است.

کسانی که امکان آفرود ندارند و نمی‌توانند به سمت گندم‌بریان حرکت کنند، می‌توانند رود شور را از کنار جادۀ شهداد ـ نهبندان نیز ببینند؛ البته این جاده نیاز به تعمیر دارد و باید با سرعت کم در آن حرکت کرد.

در این بخش از بیابان لوت در شهداد، علاوه بر کلوت‌ها و گندم‌بریان، مسیر آفرودی دیگری وجود دارد که «دشت‌سر» نام دارد و برای ورود به آن حتما باید مجوز گرفت. این دشت از ارتفاع برخوردار است و کلوت‌ها و ریگ‌یلان در پایین‌دست آن قرار گرفته‌اند.

در این محدوده «درۀ زبان‌ِ مار» را هم داریم که بر اثر سیلاب‌ها و رودخانه‌های فصلی پدید آمده است. چون شکل این دره از تصاویر هوایی مانند زبان مار دیده می‌شود به این نام معروف شده است.

برخی از بومیان به آن، خشک‌رود هم می‌گویند. درۀ زبان مار، بسیار زیباست و تقریبا همۀ گردشگرانی که در سفر به عمق لوت از آن بازدید کرده‌اند، بر زیبایی چشم‌نواز آن اتفاق‌نظر داشته‌اند. برای بازدید از این محدوده از بیابان لوت که ویژۀ گردشگری ماجراجویانۀ آفرودی است، تجهیزات و امکانات ویژه و راهنمای متخصص نیاز است و گردشگر عادی نباید به این محدوده وارد شود.

چشم لوت

افضلی تپه‌های شنی را یکی دیگر از زیبایی‌های لوت از سمت شهداد ذکر می‌کند. این تپه‌ها در پایین درۀ زبان مار واقع شده‌اند و به شکل ستاره هستند. از این نوع تپه‌ها در لوت جنوبی و پایین‌دست کلوت‌ها هم داریم.

در بیابان لوت، یک کوه هم داریم که کوه «ملک‌محمد» نام دارد و تنها کوه شاخصی است که «آلفونس گابریل»، محقق و ایران‌شناس اتریشی در سفرنامۀ خود از آن نام برده است.

در این محدوده از لوت، چالۀ ملک‌محمد را هم داریم که به «چشم لوت» معروف است؛ گودالی که در تصاویر هوایی شبیه چشم است و در هستۀ مرکزی آن آب وجود دارد. این جاذبه‌ها خاص و بی‌نظیرند. در ادامۀ این مسیر «ریگ‌یلان» را داریم که در لوت جنوبی به عنوان گرم‌ترین نقطۀ کرۀ زمین شناخته شده است. در این بخش از بیابان لوت، از سمت سیستان و بلوچستان و شهرستان فهرج در استان کرمان، بلندترین هرم‌های ماسه‌ای دنیا قرار گرفته‌اند.

کلوت‌ها و ریگ‌یلان، پاره‌ای از زیباترین میراث طبیعی کشور به شمار می‌آیند که می‌توانند گردشگران بسیاری از کشور‌های چین، روسیه و کشور‌های اروپایی را به سوی خود جذب کنند. افزون بر جاذبه‌های تاریخی شهر شهداد، آب‌انبار‌ها و آسیاب آبی، روستا‌های حاشیۀ بیابان لوت در دهستان تکاب نیز از جاذبه‌های ویژۀ گردشگری این منطقه‌اند که حتی در خشکسالی‌ها جزو روستا‌های پرآب هستند.

همۀ روستاها، قنات و قلعه یا کاروانسرا دارند که بخشی از سفر به لوت می‌تواند به بازدید از این روستا‌ها و کشتزار‌های سیر در کنارۀ این بیابان اختصاص پیدا کند. بخش گلباف در همسایگی لوت و شهداد نیز روستا‌هایی مثل «کشیت» و «جَهَر» دارد. آبشار کشیت و غار طبیعی خفاش‌ها در جهر بسیار زیبا و تماشایی هستند.

روستا‌های ییلاقی

مدیر پایگاه جهانی لوت در استان کرمان، می‌گوید: اگر بخواهید از سمت شهرستان بم از لوت بازدید کنید، باید از روستای دارستان وارد شوید.

این روستا، قلعه‌ای بسیار زیبا دارد که در آینده قرار است به عنوان یک مرکز اقامتی یا محل استقرار پایگاه لوت مورداستفاده قرار گیرد. انتهای کلوت‌ها، تپه‌های ستاره‌ای و ریگ‌یلان قرار دارند که در ادامه به شهرستان فهرج می‌رسند. این شهرستان نیز قلعه‌ها و کاروانسرا‌هایی تاریخی دارد که توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند.

یکی دیگر از راه‌های ورود به لوت از سمت شهرستان راور کرمان است که در آن، روستا‌هایی ییلاقی‌تر مثل کوهساران و مُکی وجود دارند. روستای مُکی آبشاری بسیار زیبا دارد. در این محدوده، دهانه‌های آتشفشانی گندم‌بریان وجود دارند که به نام دکتر پرویز کردوانی و دکتر فرج‌الله محمودی نام‌گذاری شده است.

فصل بازدید از لوت

بیابان لوت را در همۀ فصول باید دید. افضلی با بیان این مطلب می‌افزاید: خوش آب‌وهواترین زمان از اواخر شهریور تا اواخر فروردین یا اواسط اردیبهشت است. در پاییز زما‌ن‌هایی هست که توفان کمتری در لوت وجود دارد. البته خودِ توفان لوت، جاذبه‌ای است که اگر گردشگرانی به‌دنبال ثبت خاطراتی متفاوت و ماجراجویانه باشند، می‌توانند آن را نیز تجربه کنند.

بازدید از گرم‌ترین نقطۀ زمین در گرم‌ترین زمان هم یکی دیگر از ظرفیت‌های لوت است؛ البته این بازدید باید با امکاناتی ویژه صورت گیرد که جان گردشگر را حفظ کند. در مردادماه، بارش شهابی را داریم که آسمان لوت را بسیار زیباتر می‌کند. امیدواریم با کمک انجمن نجوم دانشگاه باهنر کرمان، بتوانیم در سال آینده این رویداد را به صورت ملی برگزار کنیم تا علاقه‌مندان بیشتری بتوانند آن را تجربه کنند.

مدیر پایگاه جهانی لوت در استان کرمان، با اشاره به این‌که بعد از ثبت جهانی، روند گردشگری در لوت، رشد خیلی خوبی داشته می‌گوید: البته این گردشگری چندان هم در مسیر توسعۀ پایدار نبوده و تخریب‌هایی نیز به‌دنبال داشته است!

وی تأکید می‌کند: برای حفاظت از لوت، نیاز به توجه و حمایت بیشتر دولت داریم.