چگونه ارزهای دیجیتال در تغییرات اقتصادی کشورها تأثیر می‌گذارند؟

در حالی که جهان بر جنگ روسیه و اوکراین متمرکز شده است، تحریم­ها بر علیه روسیه و حذف این کشور از سیستم سوئیفت نیز تبدیل به یکی از داغ‌ترین بحث‌های دوره اخیر شده است. اما دیجیتالی شدن در اقتصاد و سیستم‎های پرداخت جدید چگونه است و چگونه بر نظم جهانی تاثیر می‎گذارد؟

اقتصاد دیجیتال امروز از کیف پول­های مجازی و سیستم­های پرداخت الکترونیکی تشکیل شده است و بسیاری از سرمایه‌گذاران، قیمت ارز دیجیتال را به صورت روزانه دنبال می‌کنند. اقتصاددانان توافق دارند که پرداخت‎های دیجیتال که از زمان ظهور اینترنت اجتناب ناپذیر شده‌اند، از زمان ظهور سیستم تسویه خودکار بانکداران (BACS) که در دهه 1960 ایجاد شد تا پرداخت‌های الکترونیکی مستقیم از یک حساب بانکی به حساب بانکی دیگر را انجام دهند رو به کاهش نهاده است و پرداخت‌های رمزارزی و به‌ویژه کیف پول‌های مجازی افزایش یافته‎اند.

علاوه بر این، همه‌گیری کووید-19 دیجیتالی‌سازی را در اقتصاد جهانی سرعت بخشیده است. یک مطالعه جهانی که توسط ویزا در سال 2021 انجام شد نشان می‌دهد که محبوبیت کیف پول‌های دیجیتال و ارزهای دیجیتال بعد از همه‌گیری کووید به شدت افزایش یافته است، یعنی حدود 78 درصد از مصرف‎کنندگان روش‌های پرداخت خود را در طول همه‎گیری تغییر داده‌‎اند و با مدد صرافی ارز دیجیتال اقدام به مبادلات بازرگانی و تجاری خود نموده‎اند.

جهان در حال حاضر در جریان پول دیجیتال قرار دارد

پول با ضریب سودی در بانک­ها و مؤسسات مالی رشد می­کند که 10، 20، 30 برابر پول تولید شده توسط بانک‎های مرکزی است. یعنی پول به صورت دیجیتال در حساب‎های ما است. اما مزایا و معایب بی‎پولی کدام هستند؟

• به گفته اقتصاددانان، سیستم‌های بدون پول نقد می‌توانند با تسهیل و راحت‌تر کردن پرداخت‌ها، رشد اقتصادی را تحریک کنند و در نتیجه مصرف را تسهیل کنند.
• همچنین می‌توانند خطرات حمل مقادیر زیاد پول نقد و آسیب‎پذیری نقاط تراکنش در برابر سرقت را کاهش دهند. محاسبات اشتباه در پرداخت‎های نقدی، پرداخت‎های نابه جا و سرقت؛ خطرات بسیار واقعی برای خریداران و فروشندگان کالا هستند.
• انتقال وجه ارزی به حساب­های بانکی داخلی یا خارجی عموماً از طریق این سامانه انجام می­شود. همه بانک‌ها کد سوئیفت منحصر به فرد خود را دارند. این سیستم تراکنش‎های مالی را با استانداردسازی آنها تسهیل می‎کند و با کاهش هزینه‎ها، ریسک معاملات را کاهش می‎دهد.
• از سوی دیگر، با وجود این مزیت­های مهم، ممکن است مشکلات قابل توجهی در سیستم‎های پرداخت دیجیتال از نظر یکپارچگی کسب و کار و بانک‎ها رخ دهد.
• سیستم‎های دیجیتال مشکلات امنیتی خاص خود را دارند. طبیعتاً می‎توانند در معرض حملات سایبری باشند و به طور بالقوه منجر به نشت داده‎ها شوند.
• از آنجایی که سیستم‌های پرداخت دیجیتال به طور گسترده در تجارت بین‌الملل مورد استفاده قرار می‌گیرند، جستجو برای امنیت و راحتی منجر به ظهور سیستم‌های پرداخت جهانی مانند SWIFT می‌شود.

آزمایش بیت کوین السالوادور

نایب بوکله (Nayib Bukele)، رهبر کشور آمریکای مرکزی السالوادور، سال گذشته یک "آزمایش" هیجان­انگیز را در این کشور راه‌اندازی کرد و بیت کوین را به عنوان ارز رسمی پذیرفت. بنابراین، بیت کوین در السالوادور، جایی که دلار آمریکا به عنوان ارز استفاده می‎شود، وارد گردش قانونی شد.

در حالی که این تصمیم توجه حامیان ارزهای دیجیتال در سراسر جهان را به خود جلب کرده است، برخی از کارشناسان بسیار محتاطانه رفتار می‎کنند. به گفته برخی، این مرحله آزمایشی است که ایده‎ای در مورد آینده ارزهای دیجیتال ارائه می‌دهد. برخی می‌گویند بوکله روی رفاه مردم خودش قمار می‎کند.

ریکاردو کاستاندا (Ricardo Castañeda)، اقتصاددان ارشد مؤسسه مطالعات مالی آمریکای مرکزی، بیان می‌کند که اگر همه چیز به خوبی پیش برود، السالوادور نمونه‌ای برای جهان خواهد بود و اگر همه چیز خراب شود، مردم بهای آن را خواهند پرداخت.

ارزهای دیجیتال در صحنه سیاسی

برخلاف ارزهای فیات (یورو، لیر و غیره)، ارزهای رمزنگاری شده که توسط هیچ بانک مرکزی یا دولتی قابل کنترل نیستند، از سال 2021 محبوبیت زیادی در سراسر جهان به دست آورده‌اند. ارزهای رمزپایه که ارزش کل آنها در آوریل 2021 از 2.2 تریلیون دلار فراتر رفت، در درگیری‎های سیاست جهانی نیز نامی برای خود دست و پا کرده‎اند.

• کشورهایی مانند ایران و کره شمالی مدتی است که از رمزارزها برای کاهش تأثیر تحریم‎های اقتصادی ایالات متحده استفاده می‎کنند. در حالی که مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که از رمزارزها به ویژه بیت کوین در واردات و صادرات در برابر تحریم‌ها استفاده خواهند کرد، از ذخایر نفتی تحریم شده خود برای استخراج کریپتو استفاده می‌کند که به مقادیر زیادی انرژی نیاز دارد. مشخص است که ایران صدها میلیون دلار از این طریق پس‎انداز کرده است.
• ادعا می­شود که کره شمالی از باج افزار برای سرقت ارزهای دیجیتال برای تامین مالی برنامه هسته‎ای خود استفاده می‌کند. ویروس‌های باج‌افزار، نرم‌افزارهای مخربی هستند که با مسدود کردن دسترسی به فایل‌های سیستم‌های اطلاعاتی آلوده، از کاربران باج می‌خواهند. ادعا شده است که هکرهای کره شمالی 400 میلیون دلار از بازار ارزهای دیجیتال سرقت کرده‎اند.
• در همین حال، احتمال استفاده روسیه از ارزهای دیجیتال برای کاهش آخرین تحریم‌های آمریکا و کشورهای اروپایی مورد بحث قرار گرفته است. این ادعا که ثروتمندان روس سعی کردند پولی را که از امارات متحده عربی به ارز دیجیتال منتقل می‌کردند به پول نقد تبدیل کنند نیز به این بحث دامن زده است. برخی منابع می‌گویند که برخی از مشتریان از ارزهای دیجیتال برای سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات در امارات استفاده می­کنند، در حالی که برخی دیگر می‌خواهند از شرکت‎هایی در آنجا برای تبدیل رمزارزهای خود به پول نقد و ذخیره آنها در جای دیگر استفاده کنند.

رمزارز در تجارت بین الملل

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در بیانیه خود در اکتبر 2021 گفت که رمز ارزها برای استفاده در نفت بیش از حد نوسان­دار و ناپایدار هستند، اما همچنان ابزاری برای پرداخت محسوب می­شوند. اخیراً نقش احتمالی کریپتو در تجارت بین‌الملل بار دیگر مطرح شده است، زیرا پاول زاوالنی، رئیس کمیته بودجه دوما، مجلس سفلی پارلمان روسیه، اعلام کرد که در صورت امکان تجارت انرژی با کشورهای دوست با ارزهای محلی لازم با بیت کوین اقدام به معامله خواهد کرد.

نگرش صرافی های ارزهای دیجیتال نسبت به تحریم ها

صرافی‎هایی که در آن تراکنش‎های ارز دیجیتال انجام می‎شود می‎توانند متمرکز یا غیرمتمرکز باشند. به عبارت دیگر، در حالی که بورس‎هایی وجود دارند که هیچکس نمی‎تواند آنها را کنترل کند، بورس‎هایی با ساختار سنتی که دارای هیئت مدیره هستند نیز موجود می‎باشند. در طول بحران اوکراین، این مبادلات مرکزی مواضع متفاوتی اتخاذ کردند.

برای مثال، بایننس، یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های ارز دیجیتال جهان، اعلام کرد که دارندگان کارت‌هایی که از بانک‌های تحریم شده روسیه استفاده می‌کنند، قادر به انجام تراکنش‌های روی این پلتفرم نخواهند بود. از سوی دیگر، کوین بیس از پایان دادن به عملیات روسیه خودداری کرد و استدلال کرد که این اقدامات فقط به مردم این کشور آسیب می‎رساند. با این حال، این صرافی همچنین بیش از 25 هزار کیف پول دیجیتال را مسدود کرده است که گفته می‌شود به «موسسات یا افراد روسی» مرتبط بوده و در فعالیت‌های غیرقانونی شرکت دارند.

ارزهای مجازی بانک های مرکزی: چین در بین 87 کشور پیشتاز است

نوع دیگری از پول مجازی که از رمزارزها الهام گرفته‎اند، اما به اندازه آن غیرمتمرکز نیستند ارز دیجیتال بانک مرکزی CBDC هستند که آنها، نیز روند صعودی را دنبال می‎کند. این ارزهای دیجیتال که توسط بانک‎های مرکزی کشورها تولید و توزیع می‎شوند مستقیماً از بیت کوین الهام گرفته‎اند اما لزوما مبتنی بر بلاک چین نیستند. به عنوان مثال، ارز دیجیتال چین مبتنی بر بلاک چین نیست، در حالی که ارز ونزوئلا بر روی بلاک چین تولید می‎شود. 87 کشور، که بیش از 90 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‎دهند، در حال حاضر در حال بررسی CBDCهستند.

• یکی از کشورهایی که پیشرفته‌ترین حرکت‌ها را در زمینه ارزهای دیجیتال انجام داد، ونزوئلا بود. این کشور پتروی دیجیتال را که قیمت آن به نفت وابسته است، در سال 2018 راه اندازی کرد. با این حال، مدتی است که این موضوع محل بحث بوده است که آیا مردم ونزوئلا، که از نظر پیشرفت‌های فناوری بسیار از چین عقب‌تر است، پترو را پذیرفته‌اند یا خیر.
• روسیه همچنین آزمایش روبل دیجیتال را با 12 بانک خود در ماه های گذشته آغاز کرد. روبل دیجیتال اخیرا در چارچوب بحران اوکراین و تحریم‎ها در دستور کار قرار گرفته است. زیرا نهادهای تحریم شده روسیه می‎توانند مستقیماً با هرکسی که مایل به پذیرش روبل دیجیتالی بدون تبدیل آن به دلار است معامله کنند و در نتیجه سیستم مبتنی بر دلار را که نیروی محرکه تحریم‎ها است دور می‎زنند.
• هند نیز که قصد دارد امسال CBDC معروف به روپیه دیجیتال را راه‎اندازی کند، یکی از کشورهای قابل توجه از این نظر است. این کشور از سال 2016 به تلاش‎های خود برای دیجیتالی کردن اقتصاد از طریق سیستمی به نام رابط پرداخت یکپارچه (UPI) ادامه می‎دهد.

نقش ارزهای دیجیتال در تلاش های دلارزدایی

قابل ذکر است کسانی که بیشترین پیشرفت را در حوزه ارزهای دیجیتال داشته­اند، کشورهایی هستند که به دلایل مختلف با تحریم‎های آمریکا مواجه هستند. دلایل زیادی برای تشویق این کشورها به ارزهای دیجیتال وجود دارد، مانند ناشناس بودن، امنیت و سرعت. با این حال، یکی از مهمترین دلایل تلاش برای شکستن هژمونی دلار است. اما آنچه در هسته اصلی آن نهفته است این است که چگونه می‎توانیم موقعیت ارز ذخیره دلار و در نتیجه هژمونی آمریکا را گسترش دهیم و تنزل دهیم؟

مارک کارنی، رئیس سابق بانک مرکزی بریتانیا، در سخنرانی تاریخی خود در سال 2019، استدلال کرد که دلار آمریکا اقتصاد جهان را "بی‌ثبات" می‎کند و یک ارز دیجیتالی که توسط بانک‌های مرکزی در کشورهای مختلف پذیرفته می‌شود می‌تواند "نقش غالب دلار در تجارت جهانی را کاهش دهد".