تحریم ها، روسیه را به دامان شرق انداخت/ معنای نزدیکی تهران و مسکو برای غرب

اقتصادنیوز، اتحادیه اروپا و ایالات متحده بخش عمده ای از این تحریم ها را اعمال کرده اند، اما کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی و سوئیس نیز با این گروه از بازیگران هم صدا شده اند. در حالی که هدف از این تحریم ها متوقف کردن تلاش‌های جنگی روسیه و دامن زدن به بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی داخلی در این کشور بود، اکثر آنها به این اهداف دست پیدا نکرده‌اند. روسیه به فعالیت‌های نظامی خود در اوکراین ادامه می‌دهد در حالی که پیش‌بینی‌های اخیر صندوق بین‌المللی پول رشد 2.6 درصدی را در سال 2024 پیش‌بینی می‌کند – آن هم در شرایطی که بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا در بحبوحه ابهامات سیاسی قابل توجه در سال 2024 به سمت رکود پیش می‌روند.

به نوشته ریسپانسیبل استیت کرفت، شاید بزرگترین دستاورد تحریم ها، تقویت محور تجاری روسیه به شرق و جنوب جهانی و دور شدن از اتحادیه اروپا بوده است. در نتیجه، گردش تجاری روسیه در 9 ماهه اول سال 2023 به 530.2 میلیارد دلار رسید. صادرات به 316.9 میلیارد دلار و واردات به 213.3 میلیارد دلار رسید. صادرات روسیه به کشورهای آسیایی در حدود 226.6 میلیارد دلار بود که نسبت به سال قبل 10.3 درصد افزایش داشت، در حالی که واردات به 139.7 میلیارد دلار رسید که 39.5 درصد افزایش را تجربه کرد.

ماحصل تحریم های روسیه

چین در مدت مشابه 105 میلیارد دلار در مقایسه با 78 میلیارد دلار برای کل سال 2021 به نام خود ثبت کرد. واردات سوخت چین در سال 2021 به 52.7 میلیارد دلار در مقایسه با 77.0 میلیارد دلار در 9 ماهه اول سال 2023 بود. چین 81.8 میلیارد دلار واردات از روسیه داشت. تقریباً 40 درصد در 9 ماهه اول سال 2023 در حالی که واردات 54.5 میلیارد در کل سال 2021 بوده است.در همان بازه زمان، صادرات روسیه به هند 52 میلیارد دلار در مقابل 8 میلیارد دلار در سال 2021 بود. واردات هند از سوخت روسیه از 4 میلیارد دلار در کل سال 2021 به 46 میلیارد دلار در 9 ماه اول سال 2023 افزایش یافت.

در مقابل، صادرات روسیه به اتحادیه اروپا در 9 ماهه اول سال 2023، 47 میلیارد دلار بود که کاهش قابل توجهی از 192.8 میلیارد دلار در کل سال 2021 داشت. واردات روسیه از اتحادیه اروپا در 9 ماهه اول سال 2023 از 81 میلیارد دلار به کمتر از 32 میلیارد دلار سقوط کرد. 21 ماه قبل واردات سوخت از روسیه به اتحادیه اروپا از 120 میلیارد دلار در سال 2021 به کمتر از 27 میلیارد دلار در 9 ماهه اول سال 2023 کاهش یافت. در نهایت، تحریم ها سهم واردات از روسیه را از 28 درصد در سال 2021 به 3 درصد در سال 2023 کاهش داد.

تغییر مسیر تجاری مسکو

اعداد تجاری به وضوح تغییر مسیر مهم در جریان تجاری روسیه را در طول نزدیک به دو سال پس از حمله این کشور به اوکراین نشان می دهد. اما این ارقام منعکس کننده فعالیت های ژئوپلیتیکی زیربنای این تغییر لرزه ای و ابتکارات اخیری نیستند که دولت روسیه برای تحکیم مسیر تجارت خود انجام داده است. در همین راستا، روسیه فعالانه در طیف وسیعی از فعالیت‌های دیپلماتیک، از مذاکرات دوجانبه با کشورهایی مانند هند تا تلاش‌ها برای گسترش عضویت و دامنه ژئوپلیتیک بریکس و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) مشارکت داشته است.اواخر سال گذشته، سوبرهمانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مسکو دیدار کردند تا در مورد مسائل مربوط به مشارکت های معمول سیاسی، دفاعی و فرهنگی گفتگو کنند. آنها همچنین به طور جدی تری در مورد مسائل همکاری اقتصادی با هدف تقویت رشد قوی تجارت روسیه و هند که از سال 2022 رخ داده است، رایزنی داشتند.

تمرکز بحث های اقتصادی بر مقوله لجستیک، به ویژه بر ایجاد کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) متمرکز بود. هر سه بخش راهرو در حال حاضر کاربردی است. از جمله مسیرهای غربی (روسیه-آذربایجان-ایران-هند)، مسیر میانه (روسیه-ایران-هند) و مسیر شرقی (روسیه-آسیای مرکزی-ایران-هند).روسیه امیدوار است افزایش استفاده از این کریدور باعث بهبود زیرساخت ها در بنادر خزر و توانایی بهبود وضعیت آستاراخان و ماخاچ کالا به عنوان قطب حمل و نقل شود. اکنون که مسیر دریای ولادیوستوک-چنای یا کریدور دریایی شرقی (EMC) نیز عملیاتی شده، هند و روسیه فرصتی واقع بینانه برای ارتقای همکاری های اقتصادی در آینده خواهند داشت و این گزاره روابط دوجانبه را تقویت می کند.این کریدور هم از نظر اقتصادی و هم از نظر ژئوپلیتیکی برای هند مفید است ونشان دهنده تمایل نخبگان هندی برای جایگزین های مناسب ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) است. هند همچنین مطمئن است که این کریدور با دور زدن پاکستان، دسترسی بیشتری به آسیای مرکزی فراهم می کند و به تقویت روابط اقتصادی با ایران و روسیه کمک خواهد کرد.

گزینه های جایگزین پوتین

راه دیگری که روسیه برای تقویت تجارت منطقه ای به دنبال آن است از طریق(اتحادیه اقتصادی اوراسیا) EEU است. در 25 دسامبر، رهبران اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ایران دیدار و توافقنامه ای را امضا کردند. این توافقنامه پایان دو سال مذاکرات بود و پس از تصویب در پارلمان های ملی لازم الاجرا خواهد شد. توافقنامه تجارت آزاد ایران و اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا تعرفه 87 درصدی کالاهای مبادله شده بین طرفین را حذف می کند. این توافق گسترده‌ترین توافق تجاری ایران تا به امروز را نشان می‌دهد و برای روسیه یک توافق مهم است زیرا شریک تجاری دیگری را تقویت می‌کند و بر نقش رهبری آن در گروه تجاری و توسعه اقتصادی آسیای مرکزی تاکید دارد.

در حالی که گسترش بریکس از منظر اقتصادی قابل توجه است،این مقوله در یک زمینه ژئوپلیتیکی معنادارتر می شود. اضافه شدن کشورهای خاورمیانه و تعداد بیشتری از کشورهای آفریقایی به این گروه گزینه های بیشتری در مسیرهای کلیدی کشتیرانی و تجاری تعریف می کند. همچنین سهم بریکس از تولید جهانی نفت را به 43 درصد و 25 درصد از صادرات افزایش می دهد. همچنین مهم است که توجه داشته باشید که بریکس 72درصد از عناصر خاکی کمیاب جهانی را تشکیل می دهد که کلید سلاح های با فناوری پیشرفته و کالاهای مصرفی از جمله بردهای مدار و تلفن های همراه هستند.در حالی که بسیاری در غرب فقط به سخنان درباره اقتصاد ضعیف و در حال فروپاشی روسیه و انزوای اقتصادی آن توجه می کنند، باید این نکته را لحاظ کنند که تعامل اقتصادی روسیه ممکن است به دلیل پیوستن به برخی واقعیت‌های دشوار ژئوپلیتیکی پیچیده باشد، اما چارچوب در حال تحول این پتانسیل را دارد که «نظم جهانی مبتنی بر قوانین» سنتی را اگر تضعیف نکند، مختل کند.