لزوم مستندسازی تفاهم‌نامه‌های سیاسی با کشورها

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)، رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی نوروزی در جمع اقشار مختلف مردم در نخستین روز سال ۱۴۰۳ که به عنوان سال «جهش تولید با مشارکت مردم» شناخته می شود، خطاب به مسئولان دولت سیزدهم گفتند: در زمینه‌ موضوعات خارجی بایستی با کشورهایی که ارتباط اقتصادی داریم، تفاهم‌نامه‌هایی که امضا می شوند و چندان تأثیری ندارند، به قراردادهای حقوقی قابل عمل و اجرا تبدیل کنند که در عمل، اثری داشته باشد و باید این موضوع را به جد دنبال کنند.

وقتی با کشوری توافق و تفاهم بر سر لغو روادید انجام می شود، باید تأثیر ملموسی بر جذب گردشگر یا سفرهای خارجی داشته باشد

طبق اخبار و بیانیه های رسمی منتشر شده از سوی وزارت امور خارجه، جمهوری اسلامی ایران از سال 1400 تاکنون در دولت سیزدهم به ریاست جمهوری آیت الله سید ابراهیم رئیسی با کشورهای ترکمنستان، زیمباوه، تاجیکستان، ونزوئلا، مجارستان، بلغارستان، ازبکستان، قزاقستان، آفریقای جنوبی، بلاروس، ترکیه، مالی، یمن و نروژ تفاهمنامه هایی امضا کرده است که انتظار می رود دولت و مسئولان درباره پیگیری تبدیل آن به سند رسمی قابل اجرا اهتمام بورزند.

علاوه بر این، آنچه در این توافقات اهمیت دارد، منافع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی روابط با دیگر کشورها در راستای منافع ملی است. طبعاً وقتی با کشوری توافق و تفاهم بر سر لغو روادید انجام می شود، باید تأثیر ملموسی بر جذب گردشگر یا سفرهای خارجی داشته باشد یا در حوزه فرهنگی باید شاهد برگزاری نمایشگاه هایی با مشارکت کشورهای طرف تفاهم برای آشنایی بیشتر با فرهنگ دیگر کشورها باشیم.

ایران و ترکمنستان

ایران و ترکمنستان دارای بیش از یک هزار کیلومتر مرز مشترک هستند و روابط خوبی بعد از استقلال ترکمنستان از اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ میلادی داشته اند. ایران جزو نخستین کشورهایی بود که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخت و در ادامه، دو کشور در زمینه اقتصادی، حمل و نقل، پیشرفت‌های زیربنایی و انرژی همکاری های مناسبی داشته‌اند.

دو کشور خرداد 1401 در دیدار آیت‌الله رئیسی و سردار بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان ۹ یادداشت تفاهم در زمینه های مختلف به شرح زیر امضا کردند.

• تفاهم تجاری – اقتصادی، علمی – فنی و فرهنگی میان استان خراسان شمالی و استان آخال ترکمنستان
• همکاری تجاری – اقتصادی، علمی – فنی و فرهنگی میان استان گلستان و استان بالکان ترکمنستان
• همکاری تجاری – اقتصادی، علمی – فنی و فرهنگی میان استان خراسان رضوی و استان مرو ترکمنستان
• همکاری میان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و کمیته دولتی رادیو و تلویزیون ترکمنستان
• برنامه مبادلات علمی فرهنگی، هنری و آموزشی میان دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت ترکمنستان
• تشکیل کارگروه مشترک سرمایه‌گذاری
• تفاهم‌نامه جامع توسعه همکاری‌های حمل و نقلی و ترانزیتی
• همکاری در زمینه حفاظت محیط زیست

هفتم تیر 1401 نیز آیت‌الله رئیسی که برای شرکت در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر به ترکمنستان سفر کرده بود، با رئیس جمهور این کشور دیدار کرد که در آن سفر نیز دو تفاهم نامه در زمینه تسهیل صدور روادید تجار و افزایش سفر بازرگانان دو کشور و نیز پیگیری افزایش ظرفیت سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از مسیر ایران امضا شد.

ایران با سوآپ (ترانزیت) 2 میلیارد مترمکعب گاز سالانه ترکمنستان به آذربایجان از خاک خود موافقت کرد. طبق این توافق، ترکمنستان روزانه ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب گاز به جمهوری آذربایجان می‌فروشد و این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت خواهد شد. ایران گاز مصرفی مورد نیاز خود در پنج استان شمالی کشور را نیز از حق انتقال گاز برداشت خواهد کرد.

ایران و زیمباوه

سفارت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۱ در هراره، پایتخت زیمبابوه افتتاح شد و جمهوری زیمبابوه نیز در سال ۲۰۰۳ میلادی سفارت خود را در تهران تأسیس کرد.

ارزش کل روابط تجاری ایران و زیمبابوه به ۱۳ میلیون و ۹۰۰ هزار یورو و از این میزان 3 میلیون و 900 هزار یورو ارزش صادرات ایران به زیمبابوه است. مهم‌ترین کالای صادراتی زیمبابوه به ایران، تنباکو و مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به زیمبابوه شامل قیر، اوره، مقادیری لاستیک خودرو و اقلام پلاستیکی است.

آشنایی نداشتن تجار و بخش خصوصی ایران از بازار زیمبابوه، خطر نکردن برای تحرک بخشی و اتخاذ راهکارهای اقتصادی و تجاری منطبق با وضعیت تحریمی دو کشور از سوی بخش‌های دولتی، تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه دو کشور و نداشتن ارتباطات بانکی و مالی فعال نقشی بازدارنده در توسعه فرایند روابط اقتصادی و تجاری دو کشور در سالیان گذشته داشته‌است.

با وجود این، مقام های ایران و زیمباوه تیر 1402 همزمان با سفر رئیس جمهور کشورمان به زیمباوه، در حضور آیت الله رئیسی و امرسون منانگاگوا 12 سند و تفاهم نامه همکاری در زمینه های زیر امضا کردند.

• نفت و انرژی
• مخابرات و فناوری اطلاعات
• تأمین اجتماعی و بیمه
• کار و اشتغال
• آموزش عالی و علوم و تحقیقات و فناوری
• کشاورزی و شیلات
• غذایی و دارویی
• تأمین، توزیع و تولید تجهیزات پزشکی
• ایمنی حرفه‌ای و کاهش آسیب‌های مربوط به کار
• حمایت‌های اجتماعی و حمایت از کودکان
• توانمندسازی افراد معلول
• تفاهمنامه همکاری میان شرکت تراکتورسازی ایران و شرکت ماگای زیمباوه

این اسناد همکاری میان وزیران امور خارجه، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاون وزیر کار و معاون بین‌الملل شرکت تراکتورسازی ایران و از سوی زیمباوه نیز به وسیله سرپرست وزارت امور خارجه، وزیر اراضی و کشاورزی، رئیس سازمان غذا و داروی زیمبابوه و نماینده شرکت ماگا امضا شد.

مقام های ایران و زیمباوه تیر 1402 همزمان با سفر رئیس جمهور کشورمان به زیمباوه، در حضور آیت الله رئیسی و امرسون منانگاگوا 12 سند و تفاهم نامه همکاری امضا کردند

طبعاً امضای چنین توافقاتی در این سطح علاوه بر منافع اقتصادی، می تواند باعث گسترش نفوذ کشورمان در قاره سیاه شود و به توسعه روابط با دیگر کشورهای قاره آفریقا کمک کند. در این زمینه انتظار می رود مسئولان ذی ربط در حوزه هایی که توافقنامه ای امضا شده، شفاف و به صراحت نتیجه توافقات را در زندگی مردم اطلاع رسانی کنند.

ایران و تاجیکستان

تاجیکستان به عنوان کشوری مسلمان و فارسی‌زبان ارتباطات فرهنگی، اجتماعی، و سیاسی وسیعی با ایران دارد. تاریخ روابط دو کشور به حدود سال ۱۳۷۰ ، یعنی زمان فروپاشی جماهیر متحد شوروی و استقلال و تشکیل کشور تاجیکستان می رسد. البته این ارتباطات را می‌توان به دو تا سه هزار سال پیش و میان سرزمین‌های پارس و تاجیکان نیز رساند.

از سال ۲۰۱۹ میلادی روابط ایران و تاجیکستان به ویژه در زمینه‌های امنیتی و دفاعی بهبود یافته‌است. نگرانی تاجیکستان از امنیت مرزهایش با افغانستان و قرقیزستان (که مورد حمایت ترکیه قرار دارد) باعث شده است همکاری‌های دفاعی برای این کشور مهم شود.

ایران و تاجیکستان 27 شهریور 1400 در دیدار و گفت و گوهای آیت الله رئیسی و مقام های همراه با رئیس جمهور تاجیکستان ۶ یادداشت تفاهم همکاری، یک توافق نامه و یک شیوه نامه فنی همکاری‌های گمرکی امضا کردند.

با وجود این، وزارت امور خارجه اطلاع دقیقی در زمینه توافقات و نحوه همکاری‌های گمرکی در آن زمان ارائه نکرده است.

ایران و ونزوئلا

روابط ایران و ونزوئلا در سال‌های اخیر به میزان قابل توجهی استحکام یافته‌است. رؤسای جمهور قبلی دو کشور در عرصه جهانی مخالف امپریالیسم آمریکا بودند. با توجه به این عقیده مشترک، آن‌ها به یکدیگر به چشم متحد می‌نگریستند و طرح‌ها و پروژه‌های مشترکی آغاز کردند.

دی 1401 آیت‌الله رئیسی در آیین دریافت استوارنامه «خوزه رافائل سیلوا آپونته»، سفیر جدید جمهوری بولیواری ونزوئلا گفت: در سفر نیکلاس مادورو به تهران مذاکرات سازنده‌ای انجام و به توافقات مفیدی برای گسترش روابط دوجانبه منتج شد.

دو کشور در حوزه های علمی-تحقیقاتی، فنی-آموزشی، همکاری های گسترده ای دارند. علاوه بر حوزه‌های سیاسی و نظامی، ایران و ونزوئلا متعهد به همکاری آکادمیک با یکدیگر برای برقراری رشته جدید دانشگاهی در دانشگاه سراسری بولیوارین شدند.

ایران و مجارستان

ایران و مجارستان آذر 1400 در دیدار وزیران امور خارجه دو کشور دو یادداشت تفاهم در چارچوب برنامه بورسیه مجارستان میان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران و وزارت امور خارجه مجارستان امضا کردند.

همچنین یادداشت تفاهم همکاری آموزشی میان مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه و آکادمی دیپلماتیک مجارستان امضا شد که در صورت اجرایی شدن می تواند به توسعه همکاری های آکادمیک سیاسی دو کشور کمک بسزایی کند.

یادداشت تفاهم همکاری‌های فرهنگی نیز میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت منابع انسانی مجارستان امضا شد.

ایران و بلغارستان

ایران و بلغارستان بهمن 1402 در دیدار سید تیمور حسینی، رئیس پلیس راهور فراجا و نیکولینا کونووا، سفیر جمهوری بلغارستان در محل وزارت امور خارجه یادداشت تفاهم شناسایی گواهینامه‌های رانندگی میان دو کشور امضا کردند.

طبق این تفاهنامه قرار شد شهروندان دو کشور که بیش از 6 ماه در ایران و بلغارستان اقامت دارند، صرفاً با ترجمه گواهینامه بتوانند رانندگی کنند و به اخذ گواهینامه آن کشور نیاز نداشته باشند.

هرچند ماهیت و منافع ایران در چنین توافقی چندان مشخص نیست، ولی باید دید آیا این توافق اجرایی شده یا اینکه در حد یه تفاهم نامه باقی مانده است. آیا شهروندی ایرانی توانسته با گواهینامه رانندگی خود در بلغارستان رانندگی کند و بالعکس، تبعه بلغارستان می تواند در کشورمان با ترجمه گواهینامه رانندگی اش پشت فرمان بنشیند؟

ایران و ازبکستان

۱۷ سند و یادداشت تفاهم همکاری میان ایران و ازبکستان 23 شهریور 1401 در دیدار آیت‌الله رئیسی و شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان در زمینه های زیر امضا شد.

• افزایش همکاری در عرصه‌های کشاورزی، انرژی، گمرک
• تلاش برای توسعه همکاری‌های ورزشی، علمی، فناوری و نوآوری
• افزایش تبادلات فرهنگی، همکاری در زمینه بهداشت و درمان
• عملیاتی سازی حمل و نقل بین‌المللی از طریق بندر چابهار
• همکاری‌های محیط زیستی
• توسعه صنعت گردشگری
• تسهیل صدور روادید برای تجار، اعضای محافل علمی و گروه‌های توریستی

دو کشور روابط خوب و رو به رشدی دارند، حال باید مقام های مسئول در وزارت صنعت، معدن و تجارت، کشاورزی، راه و شهرسازی و گردشگری به طور شفاف از تأثیر این تفاهم نامه ها در بهبود شرایط اقتصادی-اجتماعی کشور بگویند.

اینکه آیا تسهیل صدور روادید برای تجار، اعضای محافل علمی و گروه‌های توریستی توانسته است در جذب دانشجوی خارجی و توریست به کشورمان تأثیر داشته باشد یا خیر؟ یا اینکه سرانجام همکاری‌های محیط زیستی با این کشور چه شد و چه تأثیری بر پدیده های زیست محیطی کشورمان ازجمله گردوغبار، کاهش آلودگی هوا و ... داشته است؟

ایران و قزاقستان

قزاقستان ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ میلادی (۱۷ آذر ۱۳۷۰)به استقلال رسید و ایران از نخستین کشورهایی بود که استقلال قزاقستان را به رسمیت شناخت و نمایندگی سیاسی خود را در آن گشود. قزاقستان از سمت غرب از دریای خزر به‌نوعی همسایه ایران است.

ایران و قزاقستان خرداد 1401 در دیدار آیت‌الله رئیسی و قاسم ژومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان یادداشت تفاهمی در زمینه های زیر امضا کردند.

• یادداشت تفاهم میان مرکز مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه و مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی وزارت امور خارجه قزاقستان
• برنامه مبادلات فرهنگی میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران و وزارت فرهنگ و ورزش قزاقستان
• یادداشت تفاهم همکاری در زمینه مطالعات تحلیلی و تبادل تجربه میان وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت تجارت و همگرایی قزاقستان
• یادداشت تفاهم همکاری در زمینه افزایش تجارت دوجانبه میان وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت تجارت و همگرایی قزاقستان
• یادداشت تفاهم همکاری میان وزارت جهاد کشاورزی ایران و وزارت کشاورزی قزاقستان در زمینه کشاورزی
• یادداشت تفاهم همکاری میان وزارت جهاد کشاورزی ایران و وزارت کشاورزی و وزارت صنعت و توسعه زیرساخت قزاقستان در زمینه تجارت و ترانزیت محصولات کشاورزی
• یادداشت تفاهم همکاری میان سازمان صدا و سیمای ایران و آژانس دولتی خبر قزاقستان
• یادداشت تفاهم همکاری شرکت ملی نفت ایران با شرکت گاز مونای گاز قزاقستان
• یادداشت تفاهم همکاری میان راه آهن ایران و شرکت سهامی راه آهن ملی قزاقستان

در مهر ۱۴۰۱ پس از تقریبا یک دهه، قرارداد میان ایران و قزاقستان مبنی بر مبادله (سوآپ) نفتی ازسر گرفته شد. سوآپ نفت قزاقستان علاوه بر کاهش هزینه ترانزیت نفت ایران از جنوب به شمال برای تأمین خوراک پالایشگاه‌های تهران و تبریز موجب می‌شود حق سوآپ نیز به ایران تعلق بگیرد. ایران با سوآپ نفت قزاقستان علاوه بر آنکه جایگاه خود را در مناسبات انرژی منطقه و جهان توسعه خواهد داد، از مزایای اقتصادی آن نیز بهره می‌برد.

بهمن 1401 دهمین کمیسیون مشترک کنسولی میان ایران و قزاقستان به ریاست مدیرکل کنسولی وزارت امور خارجه و مدیرکل کنسولی جمهوری قزاقستان در تهران برگزار و توافقاتی در زمینه های زیر امضا شد:

• لغو روادید ۱۴ روزه برای شهروندان دو کشور
• افزایش خطوط پروازی
• موضوع تابعیت
• امور دانشجویی
• مسائل زندانیان
• همکاری های پلیسی و مبارزه با مواد مخدر
• انعقاد موافقت نامه‌های قضایی

مسئولان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می توانند ارزیابی دقیقی ارائه دهند که آیا این توافق توانسته است بخشی از مشکلات دانشجویان ایرانی را که در قزاقستان تحصیل می کنند، حل کند یا خیر. در زمینه گردشگری نیز انتظار می رود لغو روادید ۱۴ روزه برای شهروندان دو کشور تأثیر زیادی در جذب گردشگر خارجی از قزاقستان داشته باشد.

ایران و آفریقای جنوبی

پیشینه روابط ایران و آفریقای جنوبی به سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران روابط با رژیم آپارتاید را قطع و با محو آپارتاید روابط دیپلماتیک میان دو کشور در سال ۱۹۹۴ میلادی برقرار شد.

ایران و آفریقای جنوبی مرداد 1402 در دیدار حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان و وزیر همکاری و‌ روابط بین المللی آفریقای جنوبی در چارچوب مذاکرات هیئت های کارشناسی کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی دو کشور چندین یادداشت تفاهم در زمینه های مختلف امضا کردند.

ایران و بلاروس

جمهوری سوسیالیستی بلاروس شوروی و جمهوری اسلامی ایران روابط دیپلماتیک خود را در سال ۱۹۹۲ میلادی برقرار کردند. بلاروس در تهران و ایران در مینسک سفارتخانه دارند. دو کشور در سال های اخیر روابط خوبی داشته‌اند که در جلسات منظم سطح بالا و توافقات مختلف منعکس شده‌است.

ایران و بلاروس اسفند 1401 در دیدار آیت‌الله رئیسی و الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس نقشه راه همکاری‌های همه جانبه را امضا کردند و میان دو کشور هفت سند همکاری در حوزه‌های مختلف تجاری، حمل و نقل، کشاورزی و فرهنگی امضا شد.

ایران و ترکیه

روابط ایران و ترکیه همراه با تغییراتی که در دوران معاصر در جغرافیای سیاسی غرب آسیا ایجاد شده، دستخوش تحولات زیادی بوده‌است. درواقع روابط دو کشور تا حد زیادی از مسائل مذهبی دو سوی مرز، روابط با کردها و روابط با روسیه و اروپا اثر پذیرفته‌است.

ایران و ترکیه تیر 1401 در سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به کشورمان و دیدار با آیت الله رئیسی هشت سند و یادداشت تفاهم همکاری در عرصه‌های مختلف به شرح زیر امضا کردند:

• طرح جامع همکاری بلندمدت میان ایران و ترکیه
• موافقتنامه در زمینه‌های توسعه تامین اجتماعی و ورزش
• حمایت از بنگاه‌های کوچک اقتصادی
• همکاری‌های رادیو و تلویزیونی
• همکاری میان سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران و دفتر سرمایه‌گذاری ریاست جمهوری ترکیه

انتظار می رود طرح جامع همکاری بلندمدت میان ایران و ترکیه در دولت سیزدهم به سند جامع همکاری دو کشور تبدیل شود و در حوزه اقتصادی با حمایت از بنگاه‌های کوچک بتوان نقش مهمی در سال جهش تولید با مشارکت مردم ایفا کرد.

علاوه بر این، اشتراکات فرهنگی ایران و ترکیه در حوزه سینما با توجه به همکاری‌های رادیو و تلویزیونی می تواند به خلق آثار مستند و سینمایی مشترک منجر شود که باید پیگیری های لازم تا تحقق آن به وسیله صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای ذی ربط به عمل آید.

ایران و مالی

ایران و مالی شهریور 1401 در دیدار وزیران امور خارجه دو کشور یادداشت تفاهمی در زمینه های مختلف امضا کردند که از جزئیات آن خبر دقیقی منتشر نشده است.

ایران و یمن

روابط ایران و یمن پیش از اسلام و در زمان ساسانیان آغاز شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به این که بیشتر مردم این کشور شیعه بودند، همواره مورد توجه مقام های ایران قرار داشت. در سال ۲۰۱۵ میلادی چند هیئت انصارالله به ایران آمدند و چندین توافقنامه اقتصادی میان دو طرف امضا شد.

از فوریه ۲۰۱۵ میلادی ایران روزانه یک پرواز مستقیم به صنعا داشت و بر اثر توافقی دوجانبه، ایران بازسازی بندر الحدیده در نزدیکی باب‌المندب را در دستور کار خود قرار داده بود.

ایران و دولت نجات ملی یمن دی 1402 با حضور هیئتی متشکل از سفیر یمن در تهران و رئیس مرکز ملی اسناد یمن در مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه یادداشت تفاهمی در زمینه های زیر امضا کردند:

• برگزاری نمایشگاه‌های اسنادی
• تبادل دانش تخصصی و اطلاعات در عرصه نگهداری و خدمات آرشیوی و پژوهش اسنادی
• برگزاری دوره‌های کوتاه مدت جهت آموزش کارکنان در زمینه حفاظت، مرمت و آرشیو الکترونیک
• انتشار مقالات و اسناد در نشریات طرف مقابل
• برگزاری نشست های تخصصی

با توجه به روابط عمیق ایران و یمن انتظار می رود پیگیری این تفاهم نامه ها تا دستیابی به نتیجه و اجرایی شدن در بستر فرهنگ دینی و اجتماعی دو کشور ادامه یابد.

ایران و نروژ

تاریخ مراودات سیاسی ایران و نروژ به سال ۱۲۸۴ (۱۹۰۵ میلادی) برمی‌گردد. هم‌زمان با اعلام استقلال نروژ، ابتدا سفیران ایران در روسیه و پس از تأسیس سفارت در استکهلم در سال ۱۲۸۹ (۱۹۱۰ میلادی)، سفیران ایران در سوئد، در نروژ اکردیته بودند. در ۳۰ فروردین ۱۳۴۲ (۱۹۶۳ میلادی)، سفارت ایران در اسلو تأسیس شد و از آن پس، روابط ایران و نروژ بر اساس اصول تفاهم و همکاری گسترش یافت.

ایران و نروژ خرداد 1401 دهمین دور رایزنی‌های سیاسی دو کشور را در سفر علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه در اسلو برگزار کردند که به یادداشت تفاهم در زمینه طیف متنوعی از موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی منجر شد.