نوروتراپی؛ روشی برای بهبود عملکرد مغز و سلامت روان
نوروتراپی نوعی روش درمانی غیرتهاجمی است که در آن از فعالیت امواج مغزی برای بهبود عملکرد مغز و رسیدگی به وضعیت سلامت روان استفاده می‌شود. محققان در پژوهش‌های مختلف اثربخشی این روش در درمان برخی اختلالات مانند اضطراب و استرس مزمن، افسردگی و مشکلات مربوط به خواب را ارزیابی و نتایج مثبتی دریافت کرده‌اند. در این مقاله، درباره انواع نوروتراپی، کاربردهای آن و فواید و معایبش می‌گوییم. با ما همراه باشید.
نوروتراپی چیست؟
ساده‌ترین تعریف نوروتراپی بهبود عملکرد مغز با استفاده از دستگاه‌هایی خاص است. بیشتر تکنیک‌های نوروتراپی که در محیط بالینی و توسط متخصصی آموزش‌دیده اجرا می‌شوند، غیرتهاجمی، بدون درد و بی‌خطرند. ازآنجایی‌که فناوری عصبی روزبه‌روز در حال تکامل و پیشرفت است، روش‌ها و تکنیک‌های این روش هم همواره در حال تغییر و به‌روزشدن هستند.
در نوروتراپی فرض بر این است که مغز انعطاف‌پذیر است و نورون‌ها می‌توانند ارتباطات جدید ایجاد کنند و مسیرهای عصبی را برای بهبود عملکرد مغز مجددا سازمان‌دهی کنند.
انواع نوروتراپی
۱. نوروفیدبک
از نوروفیدبک برای آموزش نحوه کنترل امواج مغز به افراد استفاده می‌شود. هنگام اجرای نوروفیدبک، افراد می‌توانند با استفاده از ابزارهایی مانند نوار مغز یا تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (اف‌ام‌آرآی) بر عملکرد مغزشان نظارت کنند و نحوه کنترل‌کردن آن را یاد بگیرند.
در جلسه نوروفیدبک، فرد روی صندلی می‌نشیند، الکترودهایی بدون درد به پوست سرش وصل می‌شوند و این‌طوری می‌تواند امواج مغزی خود را مشاهده کند و اندازه بگیرد. ممکن است از فرد خواسته شود که برای دریافت بازخورد مثبت و رسیدن به نتیجه دلخواه چند کار ساده هم انجام بدهد.
۲. تحریک عصبی
در نوروتراپی تحریک عصبی از جریان‌های الکتریکی مستقیم یا الکترومغناطیسی کم‌ولتاژ برای اصلاح فعالیت مغز و تحریک نواحی خاصی از مغز استفاده می‌کنند. دستگاه‌های تحریک عصبی غیرتهاجمی مانند تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS) یا تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال (tDCS) در بالای سر فرد قرار می‌گیرند و ناحیه مدنظر از مغز را تحریک می‌کنند. TMS شبیه ضربه‌زدن به ناحیه‌ای مشخص از پوست سر و tDCS شبیه سوزن‌سوزن‌شدن یا گرما در ناحیه تحریک‌شده از مغز است.
۳. سایر انواع
نوروفیدبک و تحریک عصبی دو نوع اصلی نوروتراپی محسوب می‌شوند. سایر انواع این روش درمانی عبارت‌اند از:
- نوروفیدبک مبتنی بر الکتروانسفالوگرافی (EEG): در این روش درمانی افراد می‌توانند امواج مغزی‌شان را مشاهده کنند و نحوه کنترل فرایندهای فکری مولد این امواج را یاد بگیرند.
- تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی (fMRI): در این روش با استفاده از ام‌آرآی به بیماران اطلاعاتی درباره فعالیت مغزشان داده می‌شود و به آنها یاد می‌دهند که برای رسیدن به نتیجه‌ای خاص باید چه تغییراتی در این اطلاعات ایجاد کنند.
- نوروفیدبک پتانسیل‌های کورتیکال آهسته (SCPs): پتانسیل‌های قشر آهسته مغز که تغییرات کوتاه و کوچک در EEG هستند، برای آموزش خودتنظیمی به بیماران مبتلا به اختلال ADHD و اوتیسم استفاده می‌شوند.
- سیستم نوروفیدبک کم‌انرژی (LENS): در این روش از امواج الکترومغناطیسی کم‌فرکانس برای تحریک مغز و ترویج الگوهای سالم‌تر فعالیت امواج مغزی استفاده می‌شود.
- نوروفیدبک با امتیاز Z زنده: معمولا این نوع نوروتراپی برای درمان اختلالات خواب استفاده می‌شود.
کاربردهای نوروتراپی
نوروتراپی برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و اختلالات سلامت روان استفاده می‌شود از جمله:
- اختلال دوقطبی؛
- صرع مقاوم به دارو؛
- طیف اوتیسم؛
- اختلالات مصرف مواد؛
- اختلال اضطراب فراگیر؛
- افسردگی مقاوم به درمان؛
- اختلال افسردگی ماژور (MDD)؛
- اختلالات خواب مانند بی‌خوابی؛
- سردردهای خوشه‌ای و میگرنی؛
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)؛
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)؛
- اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی (ADHD).
نظر محققان درباره نوروتراپی
جالب است بدانید که محققان با استفاده از نوروتراپی به‌عنوان اولین روش درمانی مخالف‌اند. آنها معتقدند که این روش درمانی باید به‌عنوان درمان مکمل یا جایگزین در شرایطی استفاده شود که بیمار به روش‌های درمانی دیگر واکنش مثبتی نداشته است. مثلا در بیمار مبتلا به اضطراب، روش‌هایی مانند رفتاردرمانی شناختی به نوروتراپی ارجح‌اند.
بیشتر روش‌های نوروتراپی عوارض جانبی کمی دارند و در صورتی که فردی متخصص و کاربلد اجرایشان کند، بی‌خطر تلقی می‌شوند. گرچه ممکن است نتایج انجام این روش درمانی در افراد مختلف متفاوت باشد، معمولا بهبودی از طریق به‌کارگیری این روش‌ها بسیار سریع است.
فواید نوروتراپی
گفتیم که نوروتراپی یکی از روش‌های بهبود عملکرد مغز است. با بهبود عملکرد مغز هم شاهد تغییراتی مثبت در بسیاری از زمینه‌ها خواهیم بود. مهم‌ترین فواید این روش درمانی عبارت‌اند از:
- تقویت انگیزه؛
- افزایش انرژی؛
- تقویت یادگیری؛
- تقویت تمرکز و توجه؛
- بهبود عملکرد شناختی؛
- مهار استرس و اضطراب؛
- تغییر عادت‌های آزاردهنده.
هزینه نوروتراپی
ممکن است هزینه روش‌های مختلف نوروتراپی بسته به نوع آن و محل زندگی فرد بسیار متفاوت باشد. مثلا هزینه نوروتراپی در تهران با هزینه نوروتراپی در مشهد یا شهرهای دیگر فرق دارد. معمولا هزینه انجام این روش‌های درمانی بستگی به این دارد که پزشک چند جلسه درمان برای فرد تجویز کرده باشد و بیمه چقدر از این هزینه‌ها را پوشش بدهد.
معایب نوروتراپی
نوروتراپی را می‌توان به‌تنهایی استفاده کرد، اما زمانی مؤثرتر خواهد بود که به‌عنوان مکمل رویکردهای درمانی دیگر (مانند رفتاردرمانی شناختی) استفاده شود. گرچه این روش درمانی فواید زیادی دارد و برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید است، معایبی هم دارد؛ ازجمله:
- هزینه زیاد: نوروتراپی نوعی روش درمانی گران‌قیمت است.
- زمان‌بربودن: برخی از روش‌های درمانی نوروتراپی نیاز به چندین جلسه در هفته دارند و کمتر کسی است که این‌قدر وقت خالی داشته باشد.
- اثربخشی در زمان طولانی: گرچه برخی افراد نتایج حاصل از انجام نوروتراپی را خیلی زود مشاهده می‌کنند، ممکن است بهبودی با این روش درمانی ماه‌ها طول بکشد و فرد حتی به جلسات درمانی بیشتری نیاز پیدا کند.
سخن پایانی
نوروتراپی یکی از روش‌های درمانی در حال تکامل است که به افراد کمک می‌کند عملکرد مغزشان را بدون مصرف دارو بهبود بخشند. نوروفیدبک و تحریک عصبی دو نوع اصلی این روش درمانی محسوب می‌شوند. هدف از نوروفیدبک تغییر آگاهانه فعالیت مغز و هدف از تحریک عصبی تحریک نواحی مختلف مغز با جریان الکتریکی یا الکترومغناطیسی است.
الگوهای امواج مغزی در اختلالات روانی مختلف با هم متفاوت‌اند و این تفاوت در الگوهای اموج ناشی از تعادل‌نداشتن امواج مغزی کم‌فرکانس (تتا) و امواج مغزی پرفرکانس (بتا) است. با این روش می‌توان فعالیت مغزی نامنظم را تشخیص و امواج مغزی را به الگوهای سالم‌تری تغییر داد.
تابه‌حال خوتان یا اطرافیانتان از نوروتراپی برای درمان اختلالات مختلف استفاده کرده‌اید یا چیزی در این باره شنیده‌اید؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.