واکنش داریوش مؤدبیان به طعنه‌زنان «شوالیه‌»

داریوش مؤدبیان که آثار درخورتوجهی در حوزه تئاتر ارائه کرده است، سه‌شنبه ٢٦ آذر، در مراسمی در سفارت فرانسه در تهران، نشان شوالیه فرهنگ و ادب را دریافت کرد. در این مراسم که با حضور چهره‌های مطرح فرهنگی کشور فرانسه و ایران برگزار شد، مؤدبیان پس از اجرای نمایشی براساس گلستان سعدی و سخنرانی، این نشان درجه‌یک هنری از کشور فرانسه را دریافت کرد. در این مراسم، علی نصیریان، بازیگر پیش‌کسوت سینما و تئاتر، نشان شوالیه فرهنگ و ادب را به مؤدبیان اهدا کرد. این کارگردان پیش‌کسوت تئاتر در این مراسم در سخنانی اشاره کرد: «باور کنید، هرگز نه به دنبال ستایش بودم و نه منتظر جایزه و خلعت، اما همیشه چشم‌انتظار آنچه بودم و هستم که حضرت سرورم سعدی در گلستان به آن اشاره کرده: «متکلم را تا کسی عیب نگیرد سخنش صلاح نپذیرد». اما امشب نمی‌توانم شادی خود را از دریافت نشان شوالیه هنر و ادب فرانسه، پنهان دارم؛ نشانی که نشانگر کوشش‌های من در زمینه هنر نمایش می‌تواند باشد». اینک روایت مؤدبیان را می‌خوانید از دریافت این نشان.

من سکوت خبری عامدانه‌ای نداشتم. تصورم بر این بود که اطلاع‌رسانی این ماجرا برعهده سفارت است و نه من. در ضمن بی‌اینکه بخواهم تواضع به خرج بدهم، باید بگویم دریافت این نشان، درنهایت یک مسئله شخصی است. تقدیری است که از طرف وزارت فرهنگ فرانسه صورت می‌گیرد، بر حسب گزینش‌های خودشان. به کسانی اعطا می‌شود که به نوعی با فرهنگ فرانسه ارتباط دارند؛ مثلا من شخصا سال‌ها در فرانسه کار کردم، تحصیل کردم، تدریس داشتم و آثار نویسندگان این کشور را به فارسی ترجمه کردم. بسیاری از کارهایی که روی صحنه برده‌ام، کار نویسندگان فرانسوی بوده است. اعطای این نشان، ابدا در سکوت خبری نبوده؛ چون خبری هم نیست که ارزش زمانی داشته باشد. اخبار فرهنگی مثل مسائل سیاسی و... خبر روز و داغ نیستند که تاریخ مصرف داشته باشند. همیشه می‌توانند تازه باشند. اخبار این حوزه مثل اخبار یک رویداد ورزشی نیستند که همه منتظر دقیقه گل و پیروزی باشند.

این نشان، یکی از نشان‌های فرهنگی فرانسه است. فرانسه چهار نشان دارد. نشان‌های نظامی و کشاورزی این کشور، مختص اهالی این کشور است. نشان علمی و شوالیه هنر و ادب هم در فرانسه اعطا می‌شود. در این نشان شوالیه‌ای که من دریافت کردم، در حکم آمده بود: «به خاطر کوشش در راه گسترش فرهنگ و ادب فرانسه و مستحکم‌کردن پیوندهای فرهنگی میان دو کشور» این نشان به من داده شد.

راستش من مفهوم این تعبیر را درک نمی‌کنم. باید از افرادی که آن را به سفارت فرانسه نسبت داده‌اند پرسید که چه منظوری داشته‌اند. آیا خواسته‌اند کم‌انگاری کنند؟ ببینید در موارد دیگر مثلا در ورزش، وقتی یک فوتبالیست ایرانی به یک باشگاه درجه چندم فراخوانده می‌شود یا حتی نیمکت‌نشین یک باشگاه خارجی می‌شود، در رأس اخبار قرار می‌گیرد و تشویق می‌شود و این اتفاق افتخارآفرینی‌ برای او تلقی می‌شود. چطور می‌شود وقتی در مسائل فرهنگی فردی به جایی رسیده که بالاترین نشان فرهنگی هنری کشور فرانسه را دریافت می‌کند، با او چنین برخوردی می‌شود؟ این را که می‌گویم به آن معنا نیست که بخواهم ادعا کنم من افتخاری آفریده‌ام. واقعیت این است که من هرگز منتظر تقدیر و تمجید نبودم. دنبال خلعت و جایزه نبودم. کار خودم را تاکنون کردم، بعد از این هم همین کار را خواهم کرد؛ بدون جاروجنجال. چون کار فرهنگی جاروجنجال ندارد، اما وقتی می‌گویند سفارت فرانسه دستگاه شوالیه‌سازی دارد، باید خودشان بگویند این حرف چه معنا دارد؟ اگر با چنین نوع برخوردی، قصد کم‌انگاری داشته باشیم یا تلقی دیگری از این نشان‌ها داشته باشیم، چندان جالب نیست. عموما تلقی این را داریم که این نشان‌ها شائبه سیاسی و اقتصادی دارند؛ درحالی‌که نشان شوالیه، نشانی نیست که جنبه مادی یا سیاسی داشته باشد. به تفصیل پروتکل‌هایش در سایت اینترنتی این نشان آورده شده و فهرست کامل افرادی که از کشورهای مختلف تاکنون موفق به دریافت این نشان شده‌اند. چون این نشان شوالیه، یک نشان رسمی است حتی در مجلس فرانسه رفته و تصویب شده و پروتکل‌های مشخصی دارد. امروزه پیوند فرهنگی بین کشورها به نوعی پیوند دانشگاهی هم هست و نهایتا به تبادل فرهنگی کمک می‌کند. اگر می‌خواهیم این نشان‌ها را کم بینگاریم، مسئله‌ای نیست. من هم می‌گویم این نشان‌ها هیچ‌چیز نیست؛ چون سهم فرهنگ و هنر ما بیش از اینهاست. منتها نباید منکر این شد که در عرصه جهانی باید فرهنگ ما بدرخشد. با این توصیفات اگر نهادی در عرصه بین‌الملل از هنرمندان ما تقدیر می‌کند، نباید این تقدیر این‌گونه تعبیر شود. امیدوارم با چنین واژه‌سازی‌هایی تلقی غلط نزد مردم به وجود نیاورند و دریافت آن به وسیله هنرمندان ایرانی را زمینه‌ای بدانند برای بهبود ارتباطات فرهنگی بهتر است. همین‌طور که تیم‌های ورزشی به کشورهای مختلف می‌روند و مایه افتخار هستند، درباره هنرمندان و افراد فرهنگی هم همین نگرش را داشته باشیم.