چهل و یک منبر، آیینی به یاد اسارت حضرت زینب(س)

به گزارش خبرنگار آرمان زنان؛ کوچه پس کوچه‌های محله‌های قدیمی اصفهان در آیین چهل و یک منبر غرق می شود؛ آیینی که سال هاست با رنگ و بوی خاصی در شهرهایی که نمادهای سنتی تر دارند برگزار می شود.

این آیین عصر تاسوعا شروع می شود و تا نزدیک غروب ادامه دارد؛ دختران و پسران جوان گاه بر سر و صورت گل مالیده کیسه های شکلات و شمع را با خود آورده اند تا در این آیین شرکت کنند.

یکی از دختران می گوید: سال گذشته به حاجتم رسیدم و دوباره آمده ام تا در این آیین شرکت کنم.

یکی از پسران می گوید: سال گذشته مادرم بیمار بود و برای شفای او در این مراسم شرکت کردم و به حاجتم رسیدم. امسال هم برای حاجت دیگری آمده ام.

آنها در کنار چهل و یک سقاخانه در محله های قدیمی اصفهان شمع روشن می کنند و به اطرافیان شکلات می دهند؛ هر گروه برای خود سرگروهی دارد که مسئول هدایت همه گروه است تا با گروه های دیگر مخلوط نشوند؛ او در واقع راه بلد گروه محسوب می شود.

حجت الاسلام دکتر محمدرضا علاء الدین درباره این آیین به آرمان زنان گفت: در برخی مناطق برگزاری این مراسم سنتی «چهل منبر» به یاد اسارت حضرت زینب (س) بوده است.

وی افزود: زنان و دختران در روز تاسوعای حسینی با پای برهنه و صورت پوشیده چادر عزای اهل‌بیت عصمت و طهارت بر تن کرده، شمع‌های حزن و اندوه را بر روی منابر یا در کنار خانه های روضه روشن می‌کنند و به خانه‌هایی که شمع در آنها روشن می‌شود، منبر می گویند.

وی ادامه داد: در این رسم دخترانی سیاه‌پوش و نقابدار با پای بدون کفش به صورت گروهی، از اول صبح تاسوعا، مجالس عزا و حسینیه‌های شهر را می‌گردند و با نیت و خواسته‌های مختلف به ویژه بخت‌گشایی در هر جلسه و مراسم عزاداری یک شمع روشن می‌کنند تا چهل منبر را سر بزنند و چهل شمع روشن کنند.

وی اضافه کرد: در غروب تاسوعا، بسیاری از مردم و به ویژه کسانی که در شب‌های قبل سقاخانه داشته‌اند، درهای خانه خود را به روی مردم باز می‌کنند و سینی بزرگی در ورودی خانه یا حیاط می‌گذارند و در آن به یادبود شهدای کربلا شمع روشن می‌کنند و با نوشیدنی و دیگر نذورات از میهمانان پذیرایی می‌کنند.

وی با بیان اینکه بسیاری از زنان و مردان با تهیه چهل شمع، با پای برهنه و بدون اینکه با کسی صحبت کنند، از این خانه به آن خانه رفته و شمع‌های خود را در چهل سقاخانه می‌گذارند؛ ابراز کرد: با این کار ضمن عزاداری، حاجات و خواسته‌های خود را نیز یادآوری می‌کنند و از امام حسین و یارانش شفاعت می‌طلبند که این آئین به چهل منبر مشهور است.

به گفته وی، جوان هایی با پای برهنه و سرهایی گل مالیده به این مراسم وارد می شوند تا با ادای این مراسم به حاجت خود برسند.

گرفتن ۴۱ شمع و بسته های شکلات و نذری و پخش آن در بین مردم؛ روشن کردن شمع ها در کنار سقاخانه ها و در سینی هایی که برای این مراسم تعبیه شده است؛ جوان ها در راه نوحه خوانی می کنند و مسئول گروه پرچمی را بالا می آورد تا جوان ها راه را گم نکنند و در کنار یکدیگر حرکت کنند.

در بین راه گروه به هیئت های عزاداری و حسینیه ها و تکایایی که در محله های قدیمی اصفهان هست می رسند؛ یکی از این مکان ها منزل حاج آقا شجاع در خیابان تاج است؛ این خانه مربوط به ۴۰۰ سال پیش است که به نام یکی از خیرین اصفهان است و اکنون رو به تخریب است اما در این خانه نیز در عصر تاسوعا یک سینی بزرگ نهاده اند و هیاتی ها از عزاداران با چایی پذیرایی می کنند.

پس از خانه حاج آقا شجاع می رسند به خانه ای تاریخی که در آن آش رشته نذری می دهند و این آخرین مسیر هیات شمع بدستان است و با آش رشته ای که بسیار فراوان است پذیرایی می شوند.

حجت الاسلام علاء الدین در خصوص فلسفه این مراسم با توجه به اسناد تاریخی گفت: حضرت زینب (س) با آنکه در کربلا به شهادت نرسید؛ ولی با افشاگری های خود در کوفه و شام، یزید و یزیدیان را رسوا کرد؛ آن حضرت در آن شهرها مردم را جمع می کرد و بر بالای منبری قرار می گرفت تا صدایش به همه مردم برسد و اتفاقات روز عاشورا را بازگو می کرد.

وی ادامه داد: مراسم چهل و یک منبر نیز به یاد آن حضرت و شرکت در منبرهای سخنرانی و عزاداری امام حسین (ع) برگزار می شود؛ در این سنت که زنان از ابتدا تا انتهای برپایی آیین، با نیت های درونی خود مهر سکوت بر لب می زنند و تنها با زمزمه و ذکر کلمه «الله» یا فرستادن صلوات بر محمد(ص) و خاندان پاکش مسیر حرکت خود را ادامه می دهند.

به بیان این کارشناس مذهبی، آنچه در معارف ناب اسلامی آمده این است که منبر یک وسیله است و به تعبیر امام زین العابدین (ع) تکه‌هایی چوب، مهم آن معارف بیدار کننده و حرکت دهنده است که واعظی بصیر و آگاه از سر اخلاص بر روی منبر می‌گوید تا ما را با اهداف و برنامه‌های نهضت سیاسی امام حسین (ع) آشنا سازد و پیروان او بر اساس فریضه واجب امر به معروف ونهی از منکر حضوری بایسته در جامعه داشته باشند.

گفته شده است «در آغاز، این رسم منحصر بود به همان منبری که در دهه عاشورا روضه می‌خواندند؛ بعد هر جا منبری می‌گذاشتند تا مردم رویش شمع روشن کنند. یا چهل منبر در شب تاسوعا و چند ساعت قبل از اذان مغرب در محلات قدیمی می‌گذاشتند و مقداری برنج در مجمری از آتش و دو ظرف خالی کنارش قرار می‌دادند. پس از تاریکی هوا، حاجتمندان با ۴۰ شمع مخصوص رشته‌ای و ۴۰ دانه خرما از ۴۰ عدد از این منبرها می‌گذشتند و بر روی هر منبری شمعی روشن می‌کردند دانه‌ای خرما بر آن می‌گذارند و مشتی برنج از آن برداشته و برای ادای حاجتشان دعا می‌کنند.»

برخی یکی از کسانی است که در این آیین شرکت می کند؛ او می‌گوید: «چهل و یک منبر در اصطلاح عامه نذری است که در شب عاشورا یا شب یازدهم محرم چهل و یک شمع در چهل و یک جا که منبر و روضه خوانی است، به نیت برآورده شدن حاجات یا سلامت و بقای عزیزان افروزند. نذری به قصد روا شدن حاجت ها و حصول مرادها. بدین ترتیب که در شب دهم یا یازدهم عاشورا به چهل و یک خانه که محل روضه خوانی است رفته در هر خانه بر پایهٔ هر منبر شمعی افروزند و جمعا چهل و یک شمع روشن کنند.»

او ادامه می دهد: ناظم الاسلام کرمانی درباره این بدعت خود ساخته که ریشه در فرهنگ و معارف اسلامی ندارد و هیچ کدام از مراجع دینی نه به طرح آن پرداخته و نه تاکیدی بر انجام آن داشته اند؛ حمدالله مستوفی درباره چهل و یک منبر می‌نویسد «در تهران، در شب عاشورا گروهی پابرهنه با کیسه یا جعبه‌ای پر از شمع در شهر می‌گشتند و به ۴۱ تکیه می‌رفتند و ۴۱ شاخه شمع در ۴۱ منبر، در تکیه‌هایی که در آنها هر روز در دهۀ عاشورا روضه‌خوانی شده بود، برای برآورده شدن نذر و حاجاتشان روشن می‌کردند».

به بیان حجت الاسلام علاء الدین، در بعضی شهرها این آیین به زنان اختصاص داشته و آنان ضمن پوشاندن صورت‌هایشان به تکرار نام خدا و روشن کردن شمع به یاد کشتگان کربلا می‌پردازند.

این مراسم در اصفهان و شهرضا تحت عنوان چهل و یک منبری شناخته می‌شود اما دهخدا در لغتنامه اش از این مراسم به عنوان مراسم «چهل و یک منبر» نام برده است.

انتهای پیام