جشنواره فیلم فجر؛ گزارش اختصاصی روزچین – امپراطور جهنم

با آغاز دهه فجر، حال و هوای سینمای ایران عوض می‌شود و گویی که سال نوی سینمای ایران با دهه فجر شروع می‌شود. در ادامه گزارش‌های اختصاصی جشنواره فیلم فجر این‌بار به سراغ فیلم امپراطوری جهنم به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی و تهیه‌کنندگی محمد خزایی رفتیم. خلاصه داستان امپراطوری جهنم جشنواره فیلم...

با آغاز دهه فجر، حال و هوای سینمای ایران عوض می‌شود و گویی که سال نوی سینمای ایران با دهه فجر شروع می‌شود. در ادامه گزارش‌های اختصاصی جشنواره فیلم فجر این‌بار به سراغ فیلم امپراطوری جهنم به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی و تهیه‌کنندگی محمد خزایی رفتیم.

خلاصه داستان امپراطوری جهنم

جشنواره فیلم فجر هر سال حاشیه‌های منحصر به خودش را داشته و دارد، پس دیگر نیازی به حاشیه رفتن ما نیست. بدون حاشیه باید گفت فیلم قصد روایت این موضوع اصلی را دارد که تصور غرب از اسلام برخاسته از اسلامی است که غرب در تکوین و نضج آن نقش مستقیم و منفی داشته و دارد. برای نقد این تصویر کارگردان به زعم خود به سراغ ریشه‌یابی و علل اصلی این ماجرا مبتنی بر تئوری توطئه می‌رود. ریاض که یک شیخ وهابی مجاهد بوده، تواب شده و اکنون مقیم فرانسه است. او مسجدی در فرانسه بنا نهاده و خودش امام جماعت مسجد است.

در یکی از شب‌ها در حین رانندگی متوجه اخطار ماشین پلیس می‌شود و متوقف می‌شود ولی پلیس فرانسه فی‌الفور او را مهار کرده و به همسرش (گُل‌جان) تجاوز می‌کند. گُل‌جان (صبا کمالی) در اثر این تجاوز به بیمارستان منتقل می‌شود و پرستار خانگی آن‌ها که دختری نسبتاً جوان است، خبر حاملگی گُل‌جان را به ریاض می‌دهد. گُل‌جان چند روز بعد از این ماجرا دست به خودکشی می‌زند و نقش پرستار خانگی کم‌کم ملموس‌تر می‌شود. آتش انتقامی که در وجود ریاض برافروخته شده با سخنان پرستار شعله‌ور‌تر می‌شود. اگرچه یک روحانی شیعه و سید قصد دارد تا ریاض را از اعمال تروریستی منع کند، ولی پرستار بعد از رفتن سید، روحیه انتقام و مقابله به مثل را در ریاض تشدید می‌کند.

ریاض با کمک سفارت عربستان دست به اقدامات تروریستی می‌زند و نتیجه آن عکس می‌شود و مردم اروپا اقدام به بدرفتاری با مسلمانان می‌کنند. سفیر عربستان (از دوستان قدیمی ریاض) بعد از اینکه ریاض تحت تعقیب قرار می‌گیرد از وی اعلام برائت کرده و برای مردم داغدار اروپا پیام تسلیت قرائت می‌کند.
در سکانس آخر فیلم، ریاض از سفیر عربستان با حمله انتحاری یارانش به سفارت عربستان انتقام می‌گیرد؛ ولی این نیز دسیسه‌ای است که توسط سفارت اسرائیل طرح شده است و نشان می‌دهد که عربستان هم بازیچۀ دست اسرائیلی‌ها شده است. ریاض قصد پناهندگی به اسرائیل را دارد، ولی در اینجا هم اسرائیل با توطئه‌ای دیگر بهره رسانه‌ای از این اتفاق می‌برد و تمام.

پوستر فیلم امپراطور جهنم

بررسی نمادهای موجود در فیلم

هر فیلمی خصوصاً این دسته از فیلم‌هایی که قصد دارند به بررسی علل یک معضل اجتماعی، اخلاقی، دینی و… بپردازند نمادهایی تاریخی، اسطوره‌ای و… در متن فیلم به‌صورت غیر‌مستقیم وارد یا خلق می‌کنند. امپراطور جهنم هم از این قاعده مستثنی نیست و شاید دو نماد که ریشه‌ای تاریخی هم دارند را بتوان به‌عنوان نمادهای اصلی فیلم قلمداد کرد:

مسجد: نمادی از مسجد ضرار صدر اسلام پرستار: نمادی از اِستِر دختر ابیهیل، تبعیدی ساکن شوش و قهرمان کتاب اِستِر (بخشی از تورات)

دامنه نمادها را شاید بیشتر یا کمتر بتوان کرد، مثلا کوروش زارعی در بخشی از مصاحبه خود در جشنواره فیلم فجر امسال در رابطه با این فیلم گفته بود: «داعش و وهابیت برخاسته از تفکر اشعث در صدر اسلام است» و با این نماد قصد بازسازی اشعث در قالب یک شیخ وهابی بنام ریاض را دارد. اما آنچه بیش از همه در فیلم هم برجسته شده است همین دو نماد است: مسجد و پرستار.

در این جا نیز به تحلیل این دو نماد اصلی در فیلم می‌پردازیم.

بنابر آیه ۱۰۷ سوره توبه این مسجد با هدف ترویج کفر، تفرقه و اختلاف بین مؤمنان و پایگاهی علیه پیامبر(ص) ساخته شده بود، اما بانیان آن ادعا می‌کردند که آن را برای بیماران و گرفتارانی ساخته‌اند که امکان حضور در مسجد قبا را ندارند. در این فیلم نیز در ابتدا به نظر می‌رسد که بانیان مسجد به مسلمانان فرانسوی غذا انفاق می‌کنند، ولی این مسجد حایل و مانعی برای حقیقت اسلام شده است. در روند فیلم این مسجد همان‌طور که در زمان پیامبر مسجد ضرار تخریب شد، نابود می‌شود. بنابر کتاب اِستِر در تورات زنی زیبا بنام اِستِر همسر خشایارشاه چهارمین پادشاه هخامنشی می‌شود و با نزدیک شدن به او، مانعی برای قتل عام یهودیان شده و ناجی قوم یهود می‌شود. در این فیلم هم پرستار با نزدیک‌شدن به مردی قدرتمند در فکر فداکاری برای قوم خود یعنی اسرائیلی‌ها است و در پایان نیز موفق هم می‌شود و با سفیر اسرائیل در فرانسه از محل دستگیری ریاض دور می‌شود. نکته جالب اینکه این بخش از تورات تنها بخشی از عهد قدیم است که هیچ نامی از یهوه (خدای یهودیان) ذکر نشده است.

غسل تعمید یک تروریست در جشنواره فیلم فجر

شاید یکی از مهمترین نکات منفی این فیلم این است که شخصیت ریاض به گونه‌ای تعمید می‌بیند. به این معنا که او یک تواب بوده و سرش مشغول به شریعت و طریقت خودش بوده ولی توطئه‌ای از جانب دیگران او را وارد بازی انتقام کرد. سوال اساسی که در مصاحبه جشنواره فیلم فجر در این زمینه باید پرسیده می‌شد که نشده و اینجا باید از نویسنده پرسید اینست که نقش اختیار و انتخاب انسان چیست؟ نباید نقش اختیار و انتخاب انسان را به تنوع غذایی و مسافرت و … تقلیل داد بلکه نقش انسانی انتخاب و تصمیم دقیقا در معضلات مشخص می‌شود نه اموری سطحی و پیش پا افتاده. این درحالی است که باید شانی برای اعمال تروریستی ریاض قائل بود و نگاه او از دید مخاطب سلب می‌شد، چون بمحض اینکه با مشکلی اساسی روبرو می‌شود مجددا به راه قبلی خود بازمی‌گردد و این منافات با تواب بودن ریاض دارد. ریاض در شرایط مشابه قبلی همان اعمالی را انجام داد که در زمان مجاهد بودن انجام میداد(ترور).

عیب مِی جمله چو گفتی، هنرش نیز بگو

شاید تا به اینجا نگاه انتقادی به فیلم خواننده و طرفدار فیلم را به این شائبه مظنون کند که صرفاً قصد تخریب و تخفیف فیلم را داشته‌ایم. اما به نکات خیلی مهمی که در فیلم هم اشاره شد و اتفاقاً تفکری تاریخی که در پس این تفکر بود نیز به‌خوبی به نمایش درآمد هم اشاره می‌کنیم.

یکی از این نکات مهم جایی است که روحانی شیعه به ریاض، قانون را گوشزد می‌کند تا به‌صورت قانونی مشکل خود را حل‌و‌فصل کند، ولی گوش ریاض به این حرف‌ها بدهکار نیست.

در بخش دیگری ریاض به رمزی مهم اشاره می‌کند و در فیلم با اشاره به این روحانی شیعه می‌گوید که او یک متفلسف و قائل به عقل است و این باعث می‌شود مؤمنین نسبت به اعمال خود دچار تردید شوند. در این بخش ضعف واقعی نگاه افراطیون اسلامی به‌خوبی نمایان می‌شود و آن همان پشت‌پا‌زدن به عقلانیت است؛ درحالی‌که یکی از منابع فقه شیعه، عقل است که در کنار کتاب، سنت و اجماع قرار گرفته است. این نقد درونی که به تمامی فِرق اسلامی وارد است در فیلم گنجانده شده و مخاطب ریزبین می‌تواند آن را شکار کند. چرا؟ چون دوست همخانه ریاض (احتمالاً یک مفتی افغان) که او هم یک سنی وهابی بوده که تواب شده، با استفاده از عقلانیت است که با ریاض به مخالفت برمی‌خیزد و اعمال ریاض را محکوم می‌کند، هرچند او هم توسط عمال اسرائیلی در طول فیلم شهید می‌شود.

نتیجه‌گیری

جدای از اینکه نویسنده اساساً با تئوری «توطئه» مشکل دارد و فیلم‌های مبتنی بر توطئه را دچار ضعف در فیلمنامه می‌داند، باید اذعان کرد که در اینگونه فیلم‌ها یا باید پاسخی به سؤالی که مخاطب به‌صورت پیشفرض در ذهن دارد پاسخ دهند یا سؤالی اساسی برای دعوت به تفکر به بیننده القا کنند. جوابی سرراستی که این فیلم می‌دهد مبتنی بر یک جواب است و آن توطئه اسرائیل علیه جهان اسلام است که شاید جواب ناآشنایی نباشد که بسیاری که قصد داشتند مشکل جهان اسلام را اعلام کنند، توطئه استعمار را تنها جواب به عقب‌ماندگی و معضلات جهان اسلام می‌دانستند. ای کاش فیلم‌هایی هم شجاعانه و جسورانه در نقد آراء کلامی بعضی از متفکران نافی عقلانیت در جهان اسلام هم ساخته شود تا مسلمانان به‌سادگی از آرایی که نتایج مهیب و مهلکی برای جهان اسلام داشته و دارند مطلع شوند. درضمن اگر به صرف اینکه معضلات جهان اسلام را به عوامل خارجی تحویل کنیم، در این صورت هیچ وقت برای حل مسائل و مشکلات، راه‌حل درخوری نخواهیم یافت، چون همیشه می‌توان پیروزی‌ها را بنام خود ثبت کرد و هرجا شکستی حاصل شد ناشی از توطئه مکاران (که هیچگاه زمین از لوث وجودشان پاک نخواهد شد) بدانیم.

شایان ذکر است این فیلم فقط در جشنواره فیلم فجر امسال حضور نداشت، پارسال هم در جشنواره فیلم فجر حضور داشت اما به‌دلیل حساسیت‌ها بوجود آمده، امکان حضور را از دست داد.

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه فیلم و سریال

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!