تحلیل فیلم 12 Angry Men دوازده مرد خشمگین اثر سیدنی لومت، تلاشی برای انتخاب مرگ یا زندگی

فیلم ۱۲ Angry Men دوازده مرد خشمگین یکی از فیلم های برتر و تحسین شده ی تاریخ سینما است که با نمره ی ۸٫۹ در رتبه ی پنجم IMDb قرار دارد. نسخه ای از فیلمنامه ی این فیلم نوشته ی رینالد رز ابتدا به صورت یک فیلم تلویزیونی پخش شد و سیدنی لومت را به فکر کارگردانی آن انداخت.

هنری فوندا بازیگر مطرح سینما به تهیه کنندگی آن ترغیب شد و با وجود شکستی که این فیلم در فروش گیشه داشت و اینکه حتی نتوانست سرمایه ی اولیه ی هنری فوندا را به او بازگرداند همواره نزد او دارای احترام بسیاری بود. هنری فوندا پس از دیدن فیلم به سیدنی لومت گفت که “فیلم با شکوهی ساخته ای.” و در ادامه همیشه گفته است که ۱۲ Angry Men دوازده مرد خشمگین بهترین فیلمی است که در تمام زندگیش تهیه کرده است. این فیلم نخستین تجربه ی سینمایی کارگردانش، سیدنی لومت، بوده است.

قهرمان این فیلم یعنی عضو شماره ی ۸ در لیست پنجاه قهرمان برتر تاریخ سینما در بنیاد فیلم آمریکا رتبه ی ۲۸ را از آن خود کرده است.

سیدنی لومت در طول زندگی اش چیزی در حدود پنجاه فیلم کارگردانی کرد که فیلم مشهور و الهام بخش “بعد از ظهر سگی” نیز یکی از آن هاست. او ۴ بار نامزد جایزه ی اسکار شد و به گفته ی دانشنامه ی هالیوود یکی از پرکارترین و فعال ترین کارگردانان سینمای دوران مدرن است. شاید باورنکردنی به نظر برسد ولی میانگین ساخته های او از سال ۱۳۵۷ یعنی سال تولید ۱۲ Angry Men “دوازده مرد خشمگین”، به بعد بیش از یک فیلم در سال بوده است. آنچه که این رقم را خاص می کند کیفیت منحصر به فرد او در فیلم سازی بوده است.

داستان این فیلم درباره ی یک هیئت منصفه ی دوازده نفره است که باید برای مرگ یا زندگی پسر جوانی که تمامی شواهد نشان می دهد پدر خود را با چاقو به قتل رسانده است تصمیم بگیرند .تمامی شواهد برعلیه این پسر جوان است ولی خود او به این کار اعتراف نمی کند و منکر قتل پدرش می شود.

داستان ۱۲ Angry Men از جایی شروع می شود که این دوازده مرد در اتاقی دور هم گرد آمده اند تا برای این مسئله تصمیم بگیرند و همان ابتدا رای گیری می شود و یازده نفر به گناه کار بودن او رای می دهند و یک نفر رای به بی گناهی او می دهد. به گفته ی دادگاه حکم قطعی صادر نمی شود مگر اینکه دوازده نفر متفق القول رای به گناهکاری یا بی گناهی آن فرد بدهند و تا زمان رای قطعی نیز آن ها را این اتاق محبوس خواهند بود. به این ترتیب ادامه ی داستان کشمکش میان این یک نفر و یازده نفر باقی مانده است و هر کدام از این دوازده نفر با توجه به شخصیت خود و طبقه اجتماعی شان تلاش در به کرسی نشاندن نظرشان دارند و بر همین اساس هم ممکن است نظرشان را تغییر دهند.

فیلم ۱۲ Angry Men بازتاب کننده ی جامعه ی دهه ۶۰ آمریکا و جوامع انسانی مدرن است. جایی که افراد متفاوت با سطح فکر متفاوت و طبقه اجتماعی متفاوت و انگیزه های متفاوت جمع شده اند و به یک موضوع می اندیشند اما هرکدام از زاویه ی دید خود آن را بررسی می کند و بر اساس آنچه که هست و بوده برای آن حکم صادر می کند.

در واقع در صدور حکم برای یک قضیه ی غیر فردی، انگیزه های فردی و خودخواهی های درونی کاملا موثر و تعیین کننده است. اما وجه اشتراکی که بین همه ی آن هاست نگاه سطحی به مسائل اجتماعی است. آن ها به جای حل مسئله به دنبال پاک کردن صورت مسئله هستند. از همین روست که به جای بررسی واقعی احتمال قتل پدر به دست پسرش در همان ابتدا رای به اعدام او می دهند.

فرد شماره ی ۸ یعنی کسی که با اعدام پسر متهم به قتل مخالفت می کند انگیزه و دلیل خاصی ندارد. او از هیچ چیز مطمئن نیست و فقط احتمالات را مطرح می کند. او به هر مسئله ای به عنوان یک گزینه نگاه می کند. حتی غیرقابل وقوع ترینشان. او اولین مسئله ای که مطرح می کند این است که تعیین مرگ و زندگی یک پسر بچه به زمانی بیشتر از پنج دقیقه نیاز دارد و حداقل باید یک ساعت روی آن صحبت کرد. او با این استدلال پیرمرد با تجربه و آرام شماره ی ۹ را به حمایت از خود و امید دارد که پیرمرد او را در اثبات بی گناهی پسر همراهی میکند.

شخصیت ها به خوبی و کامل پرداخت شده اند. به شکلی که هرکدام نماد طبقه و جامعه ای هستند و در عین حال یکدیگر را خنثی می کنند و از جو اتاق، یک جو خنثی ولی پر از تنش می سازند.

افراد از ابتدا تا به انتها یکدیگر را به شماره صدا می زنند و همین امر هویت فردی شان را کمرنگ تر می کند و مفهوم جامعه شناسی به آن ها می دهد. زمانی نام هر یک مشخص می شود که دارای هویتی فارغ از جامعه اش بشود.

فرد شماره ی ۱: او سخن گوی هیئت منصفه است. شغل اصلی او مربی گری فوتبال است. برای همین تسلط لازم را در کنترل یازده نفر دیگر که به تعداد بازیکنان یک بازی فوتبال هستند دارد. او فردی منطقی و مصمم است.

فرد شماره ی ۲: او فردی باهوش و منطقی اما ریز اندام است. او صدایی ظریف دارد و مدام در اضطراب است.

فرد شماره ی ۳: او را می توان شخصیت منفی فیلم لقب نهاد. فردی که مقابل شخصیت شماره ی ۸ قرار می گیرد. او پدری مستبد و ناراحت است و برای اعدام پسر دلایل کاملا شخصی دارد. او بسیار غیر منطقی و کله شق و خود رای است و مدام کنترل خود را از دست می دهد و عصبی می شود.

فرد شماره ی ۴: فردی منطقی و خونسرد که تحت تاثیر احساسات قرار نمی گیرد و تنها حقایق بر تصمیم گیری او موثرند. او بسیار تلگرافی صحبت می کند. او کارگزار سهام تحلیلی است و این خونسردی و منطقی بودن او کاملا این حرفه را توجیه می کند.

فرد شماره ۵: او در یکی از محله های پایین شهر به دنیا آمده است. درست مثل پسری که متهم به قتل است. برای همین اولین کسی است که با این استدلال که در پایین شهر رخ دادن این جرایم عادی است، مخالفت می کند.

فرد شماره ۶: او یک نقاش ساختمان است. او نماینده ی قشر کارگر زحمت کش است. انسان محترمی است ولی با توجه به قدرت بدنی بالایی که دارد توحش شخصیت شماره ی ۳ را خنثی می کند.

فرد شماره ۷: او طرفدار بیس بال است و ابدا به مسئله ای که درگیر آن هستند اهمیت نمی دهد. او یک انسان سطحی و خودخواه و بی علاقه به بحث و بررسی عقلانی است. تنها چیزی که برای او اهمیت دارد تماشای بازی تیم مورد علاقه اش در ورزشگاه است و می خواهد جلسه هرچه سریعتر تمام شود تا به بازی برسد. بنابراین او رای مخالف یا موافق خود را با توجه به رای حداکثری می دهد و به نوعی حزب باد بر اساس منافع شخصی است.

فرد شماره ۸: او شخصیت اصلی این ماجراست. قهرمانی که تمامی این چالش ها را به راه انداخته است. او یک مهندس معمار است و بی گناهی پسر بچه ی محکوم به قتل را از پی آجر به آجر روی هم می چیند و می سازد.

فرد شماره ۹: او یک پیرمرد خردمند است. فردی با تجربه و ریزبین و منطقی. او با شخصیت شماره ۸ همراه می شود تا برای تصمیم درباره ی مرگ و زندگی یک نفر وقت بیشتری صرف کند.

فرد شماره ۱۰: او صاحب یک گاراژ است. فردی بی ادب و بد دهن و متعصب با باورهای نژاد پرستانه و تماما غیر منطقی.

فرد شماره ۱۱: یک ساعت ساز اروپایی با تابعیت آمریکایی که فردی بسیار مبادی آداب باهوش و دقیق است و شخصیت فرد شماره ۱۰ را خنثی می کند.

فرد شماره ۱۲: او فردی دو دل و دمدمی مزاج است با این حال هوشمندانه و البته پر از طعنه و کنایه حرف می زند.

آنچه فیلم ۱۲ Angry Men را در ابتدا خاص می کند این نکته است که فضای فیلم یک فضای واحد است. هیئت منصفه در یک اتاق محبوسند و فیلم در آن جا می گذرد. ولی کارگردان موفق شده با تکنیک های مختلف و البته استفاده از جذابیت داستان آن را به فیلمی پر از کشش هم تراز با فیلم های پر از فراز و فرود بصری هالیوود تبدیل کند. او بسیار به جا از تکنیک های مختلف فیلم برداری استفاده می کند. او با چیدن قاب های مختلف حس و حال فضا را به مخاطب می رساند و مخالفت و موافقت و اختلاف نظر را تنها با تصویر نمایان می کند. او با استفاده از لنز های مختلف گاه یک فضای بسته و خفه را تداعی میکند و گاه حس رهایی را القا می کند.

این فیلم نامزد اسکار بهترین فیلم و بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول مرد شده بود که متاسفانه نتوانست در هیچ کدام از این بخش ها برگزیده شود. چنین اتفاقی برای جایزه ی گلدن گلوب نیز رخ داد و این فیلم در این جشنواره نامزد بهترین فیلم درام و بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین بازیگر نقش اول مرد شد که مجددا نتوانست هیچ جایزه ای را از آن خود کند ولی در عوض برنده ی جایزه ی خرس طلایی جشنواره برلین و جایزه ی بهترین فیلم جشنواره بفتا شد.