قنات قصبه گناباد نگینی بر سینه ستبر کویر

جای جای ایران پهناور و عزیزمان از طبیعت چهار فصل تا شهرها و جاذبه‌های زیبا و هزار رنگ آن که منحصر به فرد است، قلب‌ها را تسخیر می‌کند. یکی از شهرهای قدیمی و کهن ایران، گناباد است، شهری با تاریخ دیرین که با داشتن طولانی‌ترین، عمیق ترین، قدیمی‌ترین و پرآب ترین قنات دنیا و یکی از شاهکارها و پررمزورازترین عجایب دست ساخته ایرانیان باستان و هخامنشیان، همچون نگینی بر سینه ستبر کویر نمود آفریده است.

آثار و شواهد به دست آمده و بر جای مانده، نشان از استمرار و زندگی اجتماعی انسان‌های پیش از تاریخ در این ناحیه را دارد. در روایات شاهنامه نیز گناباد عرصه جنگ و حماسه ایرانیان و تورانیان بوده است. آنجا که فردوسی پاگزاد می گوید:

چو پیران سپه از کنابد براند

به روزاندرون روشنایی نماند

ززیبد زمین تا کنابد سپاه

در و دشت از ایشان کبود و سیاه

در این میان نقش قنات قصبه گناباد که برخی احداث آن را به بهمن پسر افراسیاب نسبت می دهند، نشان از جایگاه ویژه آن در آبادانی و رونق این ناحیه در ادوار دیرین و مختلف دارد.

طول قنات قصبه ۳۳ کیلومتر، تعداد چاه‌های آن متجاوز از ۴۷۰ حلقه و عمق مادر چاه آن نیز حدود ۳۰۰ متر است. ناصرخسرو قبادیانی نخستین کسی است که در سفرنامه اش به توصیف این قنات پرداخته و عمق چاه آن را ۷۰۰ گز و طول آن را ۴ فرسنگ ذکر کرده و آن را به کیخسرو نسبت داده است. فضای داخل قنات دارای کانال ها و تونل های اعجاب انگیز و دیدنی است قناتی که می توان وارد آن شد و از نزدیک نظاره گر همه این شگفتی ها و زیبایی‌هایش بود.

بحران خشکسالی، کم‌آبی‌ها و بارندگی‌های کم گرچه چند سالی است بر کشور سایه افکنده و مشکلات فراوانی را در بسیاری از نقاط کشور و بخش‌های مختلف به وجود آورده است و کماکان این بحران بیش از هرجا در مناطق کویری و خشک ایران بیشتر ملموس بوده و به چشم می‌آید. شاید وقتی اسم گناباد این شهر کویری به زبان بیاید تداعی‌کننده سرزمین گرم و سوزان باشد اما وقتی به این شهر قدم می‌گذارید و گشت و گذاری در شهر ییلاقی کاخک، منطقه ییلاقی سنو دیار آسیاب‌های آبی، تک زو، درب صوفه، سرآسیاب، دیسفان، زیبد، خانیک و... داشته باشید، خواهید دید که این مناطق چشم انداز خیره کننده ای به گناباد می بخشد و افزون بر این چشم اندازها، شاید به جرات بتوان گفت آنچه که در این شهر کهن با اقلیم خشک و نیمه صحرایی از دیرباز تاکنون نتوانسته است بگذارد تا کم آبی‌ها و خشکسالی‌های متعدد آنچنان خود را نشان دهد و همگان و همه چیز را اسیر و مسخر خود کند، علاوه بر سختکوشی مردمان این خطه و قائده زندگی آنان، وجود قنات قصبه است، قناتی که اوج خلاقیت فن مهندسی حفر قنات بوده و هست.

حماسه و شکوهی که حیات و زندگی را در دل کویر و در بیابان های خشک و گرم و سوزان جلوه بخشیده است و بی شک آبادی، آبادانی و زندگانی در این منطقه از هزاران سال پیش تاکنون مدیون و مرهون آبی است که این قنات از اعماق زمین به طور دائمی هر روز و در تمامی فصول سال به سطح زمین به ارمغان می آورد.

بر خود می‌بالیم که قنات شهرمان این کهن ترین قنات دنیا با قدمتی بیش از 2500 سال در تابستان سال 1395 به عنوان نخستین اثر در استان خراسان رضوی ثبت جهانی شد. ثبت این اثر در فهرست جهانی یونسکو یعنی افزون بر اینکه گناباد و قنات آن بخشی از سرزمین، هویت و تمدن ما را به نمایش می‌گذارد، میراث ارزشمند بشری است.

این اثر جاودانه تاکنون گردشگران بسیاری را نه تنها از جای جای ایران زمین، بلکه خارج از مرزها به سوی خود کشانده و تعجب آنان را برانگیخته است. دانشگاه آزاد اسلامی گناباد به عنوان نخستین مرکز آموزش عالی شهرستان و مردم متدین، خونگرم، میهمان نواز و فرهنگ دوست گناباد مفتخر و خرسند خواهند بود تا در تعطیلات تابستانی دانشگاه و در سایر ایام سال، با شما و در کنار شما خوبان ( خانواده بزرگ دانشگاه آزاد اسلامی ) این پدیده و اثر بی نظیر شهرمان که پس از 2500 سال هنوز در تامین آب منطقه نقش آفرین است را به همراه دیگر جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و گردشگری شهرمان همانند: مسجد جامع کوی شرقی اثری ارزشمند از دوره خوارزمشاهیان، بارگاه منور امامزاده سلطان محمد عابد برادر بزرگوارامام رضا(ع)، روستای هدف گردشگری هزار ساله خشتی ریاب، درب صوفه، قلعه عمرانی، قلعه دختر، مقبره جغتین، یخدان کوثر، آسیاب های آبی کاخک و سنو، موزه مردم شناسی، آبشارها، کوچه باغ‌ها، آب انبارها و ده ها جاذبه و اثر دیگر که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است را از نزدیک نظاره‌گر باشیم.

گناباد مهد مفاخر و بزرگانی همچون علامه شیخ محمد تقی بهلول که رهبر معظم انقلاب از وی به عنوان شگفتی روزگار یاد کرده‌اند، میرزا جلاالدین محمد حکیم جنابدی، محمد پروین، خواجه اختیارمنشی گنابادی، ملامظفر منجم، ابومنصور ریابی، شهر طلای سرخ (زعفران) و با دارا بودن صنعت سفال چند هزار ساله، جنوبی ترین شهرستان استان خراسان رضوی است که به دلیل واقع شدن در مسیر ارتباطی استان های خراسان رضوی با خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان از اهمیت خاصی برخوردار است.

گزارش از محمدحمید مروی شهری