زنده یاد «احمد محمود»؛ قله نشین ادبیات بومی و اقلیمی ایران

تهران- ایرنا- «ارنست همینگوی» معتقد بود «راز ماندگاری نویسندگان این است که آنها در کنار اعتقاد به آنچه خلق می کنند، فصل های مهم آثارشان را در زندگی خود تجربه کرده باشد.» و زنده یاد احمد محمود یکی از نویسندگانی است که در خلق آثارش، بیشترین تجربه شخصی از زندگی را بازتاب داده است.

به گزارش روز پنجشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا، در تقویم ادبی ایران زمین، 12 مهرماه مصادف با سالروز غروب نویسنده ای از زمین اثیری است که نه تنها داستان ها و رمان هایش ار مهمترنی یادگارهای ادبیات داستاین ایران به شمار می روند که خود او نیز به سبب عِرق به خاک و میهن، یکی از فاتحان و قله نشینان ادبیات اقلیمی و بومی سرزمن مان شناخته می شود؛ زنده یاد احمد محمود.
احمد محمود با نام حقیقی احمد اعطا در چهارم دی ماه 1310 در اهواز به دنیا آمد و دوران کودکی و خردسالی خود را در جنوب ایران و خوزستان پشت سر گذاشت. هرچند او در دوران نوجوانی و جوانی روی به کارهای متعدد و تجربه شغل های متنوع آورد؛ اما ضمیر خلاق و روح عصیانگر و جستجوگرش، تنها مفر برای رسیدن به آرامش را حوزه نگارش ادبیات به ویژه در زیر چتر رمان و داستان جستجو یافت.
درست به همین سبب بود که او برای نخستین داستانش را با نام « صب می‌شه» در سال 1333 در مجله «امید ایران» منتشر کرد و نخستین مجموعه داستانی اش با نام «مول» را در سال 1338 با هزینه شخصی به چاپ رساند. اما احمدمحمود تا 1358 و نگارش و انتشار رمان « داستان یک شهر» تجربیات مختلفی در حوزه داستان و یک تجربه در شاخه رمان (همسایه ها) را پشت سر گذاشت اما با «داستان یک شهر» بود که به عنوان نویسنده ای حرفه ای در زمره ادبیات داستانی ایران شناخته شد؛ و به همین سبب است که زنده یاد احمد محمود را نویسنده‌ای از نسل نویسندگان بعد از انقلاب می دانند.
احمد محمود مراتب قد کشیدن در حوزه ادبیات داستانی را پله پله طی کرد و مراحل کمال رشد و ترقی را در سیر نوشتن پشت سر گذاشت تا نهایت توانست به ادبیاتی دست یابد که نام او را در تاریخ پر افتخار ادبیات کشورمان زنده نگاه دارد.

** واقع گرایی، هویت بومی و مضامین اجتماعی؛ مثلث توفیق ادبیات احمد محمود
در منظر نگاه کارشناسان و منتقدان حوزه ادبیات، احمد محمود در نخستین تجربه های خود در زمینه داستان نویسی مانند «زائری زیر باران» تحت تاثیر الگوها و نگارش داستان نویسان پیش از خود بوده است؛ اما به سرعت دست به خلق شیوه‌ای مختص خود زد تا به این وسیله بتواند داستان‌هایش زیر چتر نام و هویت مستقل فرهنگی خود در میان افرد جامعه بازتاب دهد که مهمترین آثار خلق شده با این نگاه را می توان در رمان ها و داستان های «همسایه‌ها»، «زمین سوخته»، «مدار صفر درجه» و «غریبه ها و پسرک بومی» جستجو کرد.
شیوه رئالیستی - واقع گرایی - آثار او، هویت بومی و اقلیمی و محوریت مضامین اجتماعی در حقیقت مثلث توفیق ادبیات داستانی احمد محمود را تشکیل می دهد. تکنیک ها، شیوه ها و فنون داستان نویسی که چه از نگاه مضمونی و چه در شکل درون مایه ای به هیچ وجه در پرتگاه تقلید و اقتباس از نویسندگان غربی قرار نگرفت و در حقیقت شکل و رویکرد ادبیات بومی گرایانه او این اجازه را به ادبیات و جهان داستانی احمد محمود داد که شخصیت هایش، افرادی بسیار آشنا برای مخاطبان ایرانی باشد و در نقطه مقابل کاراکترهای شناخته شده رمان های غربی قرار گیرند.
احمدمحمود با بسیاری از شخصیت‌های خود تجربه زیست و زندگی دارد! و در حقیقت بازتاب افرادی که او در زندگی با آنها نشست و برخاست کرده؛ با رنج های شان رنج کشیده و در شادی های شان سهیم بوده یا با سادگی زیست آنها، زندگی کرده و تمام و کمال آنها را به تصویر کشیده است. به همین سبب است که بسیاری از رفتارها، کنش‌ها، منش ها و شخصیت های احمد محمود در رمان ها و داستان هایش را می توان در فصل فصل زندگی خود این نویسنده رصد کرد و به نظاره نشست.
به دلیل تاکید احمد محمود بر نگارش به شیوه ادبیات رئالیستی است که هیچکدام از کاراکترهای او وامدار و بازتاب دهنده ایدئولوژی نگاه، زاویه دید فلسفی و یا حتی تفکرات شخصی خالق آنها - احمد محمود - نیستند. او بدون هیچ واسطه و داوری به شخصیت هایش اجازه می‌دهد تا حرف بزنند و توسط مردم و در مواجهه با آثار داستانی اش مورد قضاوت قرار گیرند و در حقیقت مردم هستند که می پذیرد با شخصیت های داستانی او ارتباط برقرار کنند و یا خیر!

** بومی گرایی با نگاه جامعه شناسانه
وقتی به داستان‌ها و رمان‌های زنده یاد احمد محمود نگاه می‌کنیم به وضوح در می‌یابیم که هیچ کدام از شکل‌های روایت احمد محمود در جریان خلق آثارش، دارای تکنیک های پیچیده و منطبق بر اصول آکادمیک ادبیات داستانی جهان نیست. او در حقیقت با بیانی ساده به روایت ساده از زندگی مردم برای مخاطلبانی می پردازد که قرار است در یک محیط آشنا و لا به لای واژه ها و سطور ورق های کاغذ های رمان‌هایش زیست کرده و زندگی را بار دیگر و این بار از زاویه دید شخصیت‌های احمد محمود ببینند.
سه واقعه اجتماعی «ملی شدن صنعت نفت»، «کودتای 28 مرداد» و «جنگ تحمیلی هشت ساله» به عنوان بستر های اصلی معروف ترین آثار ادبی زنده یاد احمد محمود در خلق رمان‌هایش به زیباترین شکل ممکن مجال بروز و ظهور یافته اند. که این آثار رمان «همسایه ها» - در ارتباط با ملی شدن صنعت نفت -، رمان «داستان یک شهر» - در ارتباط با کودتای 28 مرداد - و رمان «زمین سوخته» - در ارتباط با جنگ تحمیلی - را شامل می شود.
در حقیقت رویکردهای اجتماعی و نگاه جامعه شناسی احمد محمود در خلق آثارش دارای بلندترین قله های نظاره و رصد در خلق روایت آثار داستانی اش به شمار می روند و به همین سبب است که احمد محمود را نویسنده واقع گرا با نگاه بر جریان های اجتماعی می دانند. نگاه بومی گرا و اقلیم گرای احمد محمود در خلق آثارش در حقیقت در وابستگی شدید به دیدگاه جامعه شناسانه او در خلق آثار و داستان هایش دارد.

** مهمترین ویژگی های سبک نویسندگی احمد محمود
زنده یاد احمد محمود را یکی از مهمترین نویسندگان واقع گرا یا رئالیستی ادبیات داستانی معاصر ایران می دانند. واقع‌گرایی یکی از مهم‌ترین تفکرات بنیادین در سیر مکاتب هنری اروپاست که محور آن بر روایت تحلیل پدیده ها با نگاه علت و معلولی استوار است.
در بدنه ادبیات داستانی ایران گرایش به واقع گرایی یا «رئالیسم» در گام های نخست با تفکر نویسندگان روشنفکر همراه بوده است؛ چرا که نویسندگان رئالیستی در ایران این اعتقاد را داشتند که برای واقع گرایی در هنگام خلق اثر بیشتر از حضورشان به عنوان یک نویسنده، آنها تماشاگر و چشم بینای نمایندگان خود یا همان مخاطبان آثار شان هستند و به هیچ وجه مجالی برای بروز احساسات خود در داستان و یا قضاوت و داوری ندارند!
نویسندگان این سبک داستانی، قهرمان های خود را از میان مردم و یا از محیط‌هایی انتخاب می کنند که این افراد به واقعیت خود نویسنده و جامعه ای که در آن زیست می‌کنند بیشترین گرایش و قرابت را دارند. در حقیقت اتفاقات در آثار رئالیستی مانند بسیاری از حوادث عادی که ممکن است در شکل حقیقی دارای ظاهری آشفته اما سیر تحول و وقوع یک پارچه و مسلسل وار داشته باشند در انطباق کامل و مستقیم با بطن روایت زندگی عموم مردم جامعه قرار دارند.
از دیگر مولفه های سبک رئالیسم که در آثار احمد محمود به شدت بازتاب پیدا کرده است مسئله گفتار و اتکای متن، زبان، لحن و روایت بر نمودهای واقعی و اجتماعی است. در حقیقت این شکل از نمودهای واقعی به شاخصه‌هایی بدل می‌شود که بالاترین تاثیر عوامل بیرونی بر سبک نویسندگی احمد محمود را رقم می‌زنند و خود به سنگ محکی برای سنجش و قدرت ادبیات احمدمحمود بدل می‌شوند.
از جمله مهمترین این مولفه ها را می توان در محیط، فرهنگ و همچنین زندگی و معیشت افراد آن منطقه جغرافیایی دید که نویسنده برای خلق اثر اش به آن توجه داشته است. در حقیقت مجموعه ویژگی‌های زبانی و ساختار هنری در کنار تفکر خلاقانه نویسنده است که نظام یکپارچه و متن پیوسته او را در قالب داستان یا رمان تدوین می‌کند.
اتکای احمدمحمود بر بوم، زیست و اقلیم بر منطقه ای استوار است که خود ا در آن متولد و رشد کرده، یعنی جنوب کشور ایران، خوزستان و به ویژه بندر لنگه! محققان و پژوهشگران حوزه ادبیات داستانی، جهان داستانی احمد محمود را بیشتر «ادبیات رئالیستی اقلیم گرا» معرفی می کنند و این را می توان در تک تک آثار احمد محمود به وضوح مشاهده کرد. جایی که او اعتقاد به بازتابِ آدابف رسوم، مسائل اخلاقی و اجتماعی، طبیعت، زبان و گویش مردمانی دارد که خود میان آنها زیست کرده و همین مهم به عنوان فصل ممیز آثار احمد محمود به عنوان نویسنده ای بومی گرا و بازتاب دهنده شکل ادبیات داستانی اوست.
بسیاری از منتقدان، مهمترین ویژگی احمد محمود را بومی گرایی او می دانند؛ چرا که او تلاش کرده است در خیل روایت آثار داستان و به خصوص رمان‌هایش چهار ویژگی «محیط»، «مردم»، «فرهنگ» و «معیشت» را به عنوان چارچوب خلق رمان هایش به مخاطب معرفی کند.
بر همین سبب است که می‌توان در میان بسیاری از نویسندگان سرشناس جهان که شکل روایت داستانی آنها بر ادبیات اقلیمی و بومی گرایی متمرکز شده است، سیمای مردم سرزمین های آنها را به نظاره نشست و احمد محمود در کشور ما یکی از همین نویسندگان است که بستر و خاستگاه بسیاری از آثار او جنوب ایران را شامل می شود.
زنده یاد احمد محمود به عنوان نویسنده رئالیستی در روایت داستان هایش به دنبال بازتاب مکان های واقعی برای نمایش دادن بخش هایی از زندگی انسان هایی است که ما و او در کنارشان زیسته و زندگی کرده ایم. «احمد محمود» نویسنده است که مراحل رشد و ترقی را پله پله پشت سر گذاشته تا نهایت توانست که به سبک و اسلوب شخصی خود دست یابد. سبکی که بی هیچ شکی پیش از او و بدون تلاش هایش به چنین ویژگی های برجسته در روایت ادبیات اقلیمی ایران وجود نداشت و بعد از او هم کسانی که سعی در بازتاب آثار ادبیات اقلیمی داشته اند بی هیچ شکی گوشه چشمی به زنده یاد احمد محمود به عنوان یکی از الگوهای ممتاز این حوزه داشتند.
فراهنگ**9266**