چشم امید محیط زیست به دیپلماسی آبی

سلامت نیوز:خوزستان سرزمین تالاب‌ها، رودخانه‌های خروشان، نفت، نخلستان و مزارع بزرگ؛ بهشتی که در سال‌های گذشته زندگی در آن رویای هر ایرانی بود. اما زندگی در جلگه خوزستان باوجود تمامی این نعمت‌های خدادادی به کابوسی برای مردمانش تبدیل شده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از قانون ، زندگی اسفبار خوزستانی‌ها، پای ثابت اخبار در چند دهه گذشته بوده است. تجاوز و حمله رژیم بعث عراق، هجوم ریزگردها، قطع آب و برق آن‌هم در اوج فصل گرما، خشکی مزارع و بایر شدن دو میلیون هکتار نخلستان، فاجعه‌ای به‌نام سد گتوند و شوری آب کارون؛ همه این‌ مشکلات از بهشت ایران زمین جهنمی برای ساکنان آن ساخته است. عرصه چنان بر مردم خوزستان تنگ شده که مهاجرت را به ماندن در زادگاه خود ترجیح داده‌اند. براساس آمار، گرد و منشأ گرد و خاک خوزستان و غرب کشور که در برخی از مواقع حتی 25 استان را نیز در بر می‌گیرد، به ناپایداری اکولوژیکی در منطقه میان‌رودان و عربستان بازمی‌گردد. این مسائل ناشی از دو اتفاق انسانی بوده که دولت‌های ترکیه و عربستان به آن دامن زده‌اند.دولت عربستان چندین میلیون هکتار از اراضی را که به‌وسیله آب‌های فسیلی مشروب می‌شدند، رها کرده تا بیابان شوند.

این اراضی بایر شده تبدیل به یکی از کانون‌های اصلی تولید گرد و خاک شده است. دولت ترکیه نیز در قالب طرحی به‌نام «گاپ» 80 میلیارد مترمکعب از حقابه رودخانه‌های دجله و فرات را با سدسازی‌هایی که انجام داد، ربود. این طرح موجب شد منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین از 90 رودخانه به‌ابعاد زاینده رود محروم شود. پیامد اجرای طرح «گاپ» بحران خشکسالی در سوریه و عراق، بایر شدن چند میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشورها و قطع‌ حقابه هور‌العظیم از دجله و فرات بود. منشأ دیگر را در عربستان باید جست وجو کرد؛ در گذشته روشی به‌نام مالچ‌پاشی برای تثبیت شن‌های روان در صحرای عربستان انجام می‌شد اما به دلیل سردی و حتی در برخی موارد خصومت دولت ریاض با ایران، براساس شواهد دولت عربستان به‌عمد مالچ پاشی را درحال حاضر انجام نمی‌دهد. عربستان به‌عمد هیچ تلاشی برای بهبود وضعیت ناپایدار مناطق خود انجام نمی‌دهد. اما مساله مالچ‌پاشی در عراق امنیتی است. چراکه آن‌ها درگیر مسائل امنیتی و جنگ داخلی کشور خود هستند و مجالی برای انجام این کار پیدا نمی‌کنند. باتوجه به وضعیت جنگی در کشورهایی همانند عراق و سوریه و روابط سرد میان ایران و عربستان؛ به کاهش کانون های تولید گرد و غبار در این کشورها درحال حاضر امیدی نیست در این میان نیز تنها گزینه کشور ترکیه است که دستگاه دیپلماسی ضعیف آبی ایران نیز در این بخش نا امید کننده عمل کرده است. به‌گفته برخی از کارشناسان، شاید مهم‌ترین دلیل بی‌تفاوتی وزارت امور خارجه ایران به پروژه‌های مخرب آبی ترکیه عدم مطالبه از سوی وزارت نیروست.وزارت نیروی ایران هنوز به این باور نرسیده است یا نمی‌خواهد بپذیرد که سدسازی عامل بحران آب و تخریب محیط‌زیست است، چراکه اگر وزارت نیرو ایران قبول کند که سدسازی مخرب و عامل بیابان‌زایی است، بسیاری از پروژه‌های سدسازی داخل کشور نیز تحت‌الشعاع این مساله قرار می‌گیرند و باید به بازی سدسازی در ایران نیز پایان داد.

مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست، معتقد است که دپلماسی می تواند راه مقابله با کانون‌های گرد و خاک باشد. او به ایلنا گفته است:« در حال حاضر تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس قربانی گرد و خاک هستند و از آنجا که آمار دقیقی در خصوص کانون‌های گرد و خاک منطقه‌ای در دست نداریم، از سازمان هواشناسی درخواست کردیم تا در خصوص شناسایی کانون‌های بین‌المللی اقداماتی را انجام دهد. دایره‌المعارفی از کانون‌های گرد و خاک خارجی و این که منشا و اثرات آن‌ها چیست در کشور وجود ندارد. در حال حاضر در حال تجهیز ایستگاه‌های اهواز و ارومیه هستیم تا بتوانیم منشأ این کانون‌ها را تشخیص دهیم. همچنین تعیین کنیم؛ ضخامت گرد و خاک و اندازه ذرات چقدر است. فعالیت‌هایی در سال جاری شروع شده و قرارداد‌هایی با سازمان‌های مربوطه منعقد شده و انتظار داریم، در 6 الی هفت ماه آینده بتوانیم به نتایج خوبی دست پیدا کنیم.»

معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مطالعات سال‌های گذشته در خصوص کانون‌های گرد و خاک بین‌المللی ادامه داد: «براساس مطالعاتی که در ۴ الی ۵ سال گذشته انجام شده است، بخش‌هایی از عربستان، سوریه و عراق کانون‌های فعال در غرب و جنوب ایران هستند. همچنین تالاب هامون‌ که تبدیل به یک کانون گرد و خاک شده‌ ایران، پاکستان، افغانستان و بخشی از کشورهای حاشیه دریای عمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، از سوی دیگر کانون قره‌قم در کشور ترکمنستان که حدود دو سال است، فعال شده بخش‌هایی از شمال شرقی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و امسال تابستان نیز در روزهایی برای شهر مشهد مشکلاتی را ایجاد کرد. اقداماتی که در حال حاضر باید انجام ‌شود؛ علت‌یابی ایجاد این کانون‌‌هاست. برخی از علل این کانون‌ها به ویژه در عراق و سوریه می‌تواند ناشی از این باشد که در سال‌های اخیر با حضور داعش در این منطقه کشاورزی رها شده است. همچنین توده‌های کم‌فشار در لایه‌های پایینی مستقر و باعث شده که با وزش باد خاک‌ها جابه‌جا شوند. همچنین این مساله می‌تواند ناشی از این باشد که ورودی آب به داخل تالاب‌ها و رودخانه‌هایی که تالاب‌ها را تغذیه می‌کنند، کاهش پیدا کرده باشد.»

او با بیان اینکه بسیاری از پدیده‌هایی که امروز منطقه با آن درگیر است، مختص یک کشور نیست، تاکید کرد:« گرد و خاک در حال حاضر به یک معضل جهانی تبدیل شده است. ممکن است برخی کانون‌ها در چین باعث ایجاد گرد و خاک شود و تا فلوریدا درآمریکا برسد. گرد و خاک به یک پدیده فراکشوری تبدیل شده و برای حل این معضل باید از کمک همه سازمان‌های بین‌المللی استفاده کرده و نقش و اقدامات کشورها را در مقابله با آن مشخص کرد. به غیر از عربستان که در حال حاضر هیچ آبی ندارد تا آن را کنترل کند؛ مشکلات عراق، سوریه، ترکیه ایران و افغانستان می‌تواند مساله آب، گرم شدن زمین و کاهش بارندگی باشد که بخشی از آن ناشی از فعالیت‌های انسانی و بخشی دیگر به دلیل تغییرات اقلیم مربوط است و لازم است که توسط نهادهای بین المللی تمامی این عوامل بررسی شود. معتقدم در حال حاضر نباید به فعالیت‌های کشوری اتهام زد بلکه باید بررسی‌های دقیق در خصوص کانون‌های گرد وخاک در منطقه صورت بگیرد. به طور مثال افغانستان نیز با خشکسالی شدید و متوالی روبرو بوده و ضعف دولت مرکزی باعث شده آب بیشتری را برداشت کند و در اینجا لازم است دیپلماسی آب وارد شده و آنچه که در توافق‌نامه‌ها تعیین شده است را پی بگیرد. شرایط در منطقه از نظر آب بسیار بحرانی است و با تغییر اقلیم و ایجاد کانون‌های گرد و خاک در منطقه روبه‌رو هستیم. هیچ شکی نیست که هر کشور بالادستی برای قدرت نمایی آب بیشتری را برداشت کرده و آب را کنترل کند و اگر آب کم است، اول نیاز خود را برطرف کرده و بعد به کشورهای پایین‌دست آب برساند و در اینجا دیپلماسی آب و فشارهای سیاسی باید نقش پررنگ‌تری داشته باشد.»

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه در حال حاضر کانون‌های بحرانی در اهواز شناسایی شده است، گفت: «امسال نیز به لطف خدا بارش‌ها مناسب بود و بادهای شدید در منطقه نداشتیم و ۶۰ درصد کانون‌هایی که در اهواز تولید گرد و خاک می‌کردند مدیریت شده‌اند. البته برای اینکه پوشش گیاهی در این منطقه به حدی برسد که بتواند مانع گرد و خاک شود نیاز به ۵ الی ۶ سال است. با توجه به اینکه سال گذشته مجلس شورای اسلامی فقط برای مقابله با گرد و خاک در خوزستان بودجه تعیین کرده است در حال حاضر نیز تلاش می‌کنیم کانون‌ها را اولویت‌بندی کنیم و به طور حتم تا پایان سال علت همه کانون‌ها گرد و خاک در این منطقه مشخص خواهد شد. برخی از این کانون‌ها به دلیل این است که در بالادست منطقه سد ساخته شده است و آب‌ها رها نمی‌شود از همین رو تلاش می‌کنیم با فشار به وزارت نیرو رها سازی از سدها به صورت سیلابی انجام شود.جنوب شرق اهواز عمدتا مکان‌هایی است که به دلیل ساخت سد مارون تبدیل به کانون گرد وخاک شده‌اند و سیلاب‌ها پس از ساخت این سد دیگر به این منطقه نمی‌آیند بنابراین می‌توانیم با رها کردن آب به صورت سیلابی در این منطقه مانع گرد وخاک شویم و اگر به صورت سیلابی آب در این منطقه رها نشود قطعا گرد و خاک آن ادامه خواهد داشت، بنابراین وزارت نیرو باید با همکاری لازم را داشته باشد.»