چیستی کارگردانی و دراماتورژی در اندیشه باربا در کتابی به قلم خودش

محسن تمدنی نژاد به خبرنگار مهر گفت: ترجمه من از کتاب «کارگردانی و دراماتورژی: سوزاندن خانه» اثر یوجینو باربا به زودی از سوی نشر بان در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد. باربا موسس کمپانی تئاتر اودین و مدرسه بین المللی انسان شناسی تئاتر است. از کتاب‌های تالیفی خود باربا پیشتر تنها کتاب «فرهنگ انسان شناسی تئاتر: هنر اسرار آمیز نمایشگر» با ترجمه یدالله آقاعباسی به فارسی منتشر شده است.

وی افزود: محوریت مباحث کتاب درباره کارگردانی و دراماتورژی است. مهم‌ترین شاخصه «کارگردانی و دراماتورژی» در نویسنده آن است. باربا کارگردانی در قید حیات و همچنان فعال است. مرکز و کمپانی تئاترش هر ماه در شهرها و کشورهای مختلف اجرا یا وروکشاپ دارد. بنابراین حاصل تجربیات ۵۰ و چند ساله این کارگردان می‌تواند برای کارگردان‌ها بسیار مفید باشد.

تمدنی نژاد ادامه داد: باربا در این کتاب بر خلاف دیگر منابع درباره دراماتورژی پیوندی میان دراماتورژی و بیوگرافی کارگردان برقرار می‌کند و نتیجه می‌گیرد که آن چیزی که به عنوان تئاتر اتفاق می‌افتد نتیجه زیست شخصی کارگردان و زیست شخصی اعضای گروه است. این دیدگاه درباره دراماتورژی نیز یکی دیگر از شاخصه‌های این کتاب است.

این مترجم در پاسخ به این سوال «در جریان‌ تئاتر ایران معمولا در اجراها دراماتورژ و کارگردان یک نفر است و در اعلانیه‌ها نیز معمولا نوشته می‌شود که درماتورژ و کارگردان فلان هنرمند است. این در صورتی است که به لحاظ هستی شناسی تئاتر یک نفر شاید نتواند بار این دو حرفه را به دوش بکشد. آیا در غرب نیز کارگردان وظیفه دراماتورژی را نیز عهده می‌گیرد؟» گفت: دراماتورژی به دانش تئوریک نیاز است و خود باربا نیز در بسیاری از اجراهای خود چند مشاور ادبی داشته که یکی از آنها هنرمند ایتالیایی «ناندو تاویانی» بود. این مشاوران هنوز هم با باربا کار می‌کنند.

مترجم کتاب «کارگردانی و دراماتورژی: سوزاندن خانه» در ادامه به بهره بردن باربا از دراماتورژ در اجراهایش اشاره کرد: در اجرای اخیر باربا به نام «زندگی مزمن» یکی از استادان دانشگاه‌های دانمارک کار دراماتورژی را بر عهده داشت. به طور کل این دو حرفه از هم جدا هستند. یعنی در آثار باربا که خودش یک نگاه فلسفی به دراماتورژ و دراماتورژی دارد، کارگردان همان دراماتورژ نیست. خود باربا نیز در این کتاب مطرح کرده که عنوان دراماتورژی سال‌ها با سوتفاهم همراه بوده است و منظور من در این کتاب از به کار بردن دراماتورژی، معنای عام آن نیست.

تمدنی نژاد نگاه باربا به مفهوم دراماتورژی را نیز نگاهی خاص و مهم خواند و ادامه داد: باربا در این کتاب سه نوع دراماتورژی را مطرح می‌کند: «دراماتورژی بازیگر»، «دراماتورژی کارگردان» و «دراماتورژی تماشاگر». حال اینکه این سه نوع چه هستند و باربا چه تعریفی از آنها ارائه می‌دهد، باید خود مخاطبان کتاب را مطالعه کنند، اما نکته مهم این است که او می‌گوید در گذشته دراماتورژی کار نویسنده‌ها بوده است. به نظر خود من نیز دراماتورژی واقعی کاری است که خود باربا می‌کند.

محسن تمدنی نژاد دارای مدرک کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی از پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. با تالیف و ترجمه او پیشتر کتاب «یوجینو باربا و تئاتر اودین» از سوی انتشارات نمایش منتشر شده است.