اُکسیدان”رادیکال آزاد”آنتی اُکسیدان چیست؟

اُکسیدان «رادیکال آزاد» آنتی اُکسیدان چیست؟

درادامه به ۵ آنتی اکسیدان ( ویتامین‌ /E Cویتامین‌ / Selenium /بتا–کاروتن / لوتئین)خواهیم پرداخت.

آنتی اکسیدان ها بدن ما رادر مقابل اثرات مخرب رادیکال های آزاد ، التهابات محافظت می کنندکندوموجب طراوت و شاداب‌تر بدن(پوست ومو وناخن) شوند و از پیری زودررس جلوگیری می کنند،علاوه برآن درتقویت سیستم ایمنی بدن کمک می کنند ودر ترشح بعضی ازهورمون هامدخلیت دارند.

اکسیژن ، نقش اصلی را در چرخه ی انرژی موجودات زنده ایفا می کند و برای تنفس هوازی در سلول نقش حیاتی دارد. به واکنشی که منجر به گرفتن الکترون می شود احیا و به واکنشی که منجر به از دست دادن الکترون می شود اکسیداسیون گفته می شود. «اکسیداسیون – احیا » ردوکسRedox(کاهش) و«احیاء(افزایش).

در یک موجود زنده حفظ هموستازی (واکنش های تنظیمی) ردوکس به وسیله تعادل بین اکسیدان ها و آنتی اکسیدان ها صورت می گیرد. این تعادل در رشد و متابولیسم سلولی، کنترل رونویسی ژن ها و تنظیم مسیرهای تخریب پروتئین ها و اندامک های فرسوده نقش دارد.

RoSچیست؟

هنگامی که اکسیژن الکترون خود را از دست می دهد گونه های اکسیژن فعال (ROS) را تولید می کند. ( reactive oxygen species ) مولکول های کوچک بسیار فعالی اند که از احیای ناکامل اکسیژن حاصل می شوند. در شرایط فیزیولوژیکی سلول، سطح شکل گیری ROS در تعادل با ظرفیت آنتی اکسیدان های سلول است.

ROS در فرایندهای مختلف مانند رشد سلول، مسیرهای سیگنالینگ، سنتز مولکول های بیولوژی، پاسخ ایمنی و فشار خون نقش ایفا می کند. گونه های اکسیژن فعال می توانند از منابع داخلی مانند میتوکندری، ماکروفاژ، پراکسی زوم و غشای پلاسمایی و منبع خارجی مانند سلول های ایمنی، داروها و استرس ایجاد گردند.

ROS(گونه‌های فعال اکسیژن) شامل آنیون سوپراکسید و هیدروژن پراکسید است. زمانی که میزان ROS تولیدی از این منابع افزایش یابد، از آنتی اکسیدان ها برای برقراری این تعادل استفاده می شود. به همین دلیل در ناهنجاری های عصبی که میزان استرس اکسیداتیو افزایش می یابد استفاده از آنتی اکسیدان ها به عنوان راهکار درمانی استفاده می شود.

آنتی اکسیدان مولکولی است که قابلیت جلوگیری از اکسیدشدن سایر مولکول ها را دارد.

درفرآیند اکسیداسیون الکترون ها ،از یک ماده به ماده دیگر منتقل می شوند و در اثر این واکنش ها رادیکال های آزاد تولید می شوند. این مولکول ها با از بین بردن رادیکال های آزاد موجب پایان یافتن زنجیره این واکنش ها می گردند و با اکسید کردن خودشان سایر واکنش های اکسیداتیو را مهار می کنند( آنزیمی و غیر آنزیمی )

رادیکال آزادچیست؟(Free radical)

اتُم ها به‌وسیله‌ی الکترون‌هایی محاصره می‌شوند که در لایه‌هایی به نام پوسته به دور اتم می‌چرخند. هر پوسته باید با تعدادی الکترون پر بشود. وقتی ظرفیت یک پوسته تکمیل می‌شود، الکترون‌ها شروع به پر کردن پوسته‌ی بعدی می‌کنند. اگر اتمی یک پوسته بیرونی دارد که هنوز پر نشده، به اتمی دیگر خواهد پیوست و با استفاده از الکترون‌ها، لایه‌ی بیرونی اتم را پر خواهد کرد. این نوع از اتم‌ها با عنوان رادیکال آزاد شناخته می‌شوند.

اگر اتمی دارای لایه‌ای بیرونیِ پرنشده باشد، ممکن است با اتمی دیگر وارد واکنش بشود و با استفاده از الکترون‌ها پوسته بیرونی را تکمیل می‌کنند. این نوع از اتم‌ها با عنوان رادیکال آزاد شناخته می‌شوند. اتم‌هایی که پوسته بیرونیِ تکمیل‌شده دارند، پایدارتر هستند اما رادیکال های آزاد ناپایدار هستند و برای تکمیل الکترون‌های در لایه‌ی بیرونی خود با مواد دیگر سریعا وارد واکنش می‌شوند.

زمانی که مولکول‌های اکسیژن به اتم‌های منفرد با الکترون‌های جفت‌نشده تجزیه می‌شود، رادیکال های آزاد ناپایداری شکل می‌گیرند که به‌دنبال اتم‌ها یا مولکول‌های دیگر برای پیوستن می‌گردند. اگر این روند ادامه پیدا کند، فرایندی به نام «استرس اکسیداتیو» رخ خواهد داد. استرس اکسیداتیو می‌تواند منجر به تخریب سلول‌ها و باعث بروز برخی امراض و پیری شود. مثلا چروک پوست از نشانه‌های ایجاد پیری به‌خاطر استرس اکسیداتیو است.

رادیکال‌ آزاد یعنی مولکول یا اتم‌های ناپایداری که در لایه آخر یک الکترون جفت نشده داشته باشند. رادیکال‌ آزاد در اثر شکستگی یک پیوند از یک مولکول پایدار ایجاد می‌شود، همین ویژگی باعث افزایش تمایل آن ها به واکنش‌ شیمیایی می‌شود. بنابراین وقتی در واکنش شیمیایی الکترون دریافت می کنند به پایداری می رسند, اما به رادیکال آزاد تبدیل می شوند

اتم، مولکول(یون) دارای پوسته‌ی ناقص که ناشی از الکترون جفت ‌نشده است را رادیکال آزاد می‌نامند که نقش بسیار مضر و خطرناکی در بدن انسان دارد و بافت‌های بدن را فرسوده کرده و منجر به ابتلای انسان به بیماری‌هایی مانند مشکل عضلانی، سرطان، دیابت، عوارض چشم، مشکل مغزی، نارسایی قلبی و پیری زودرس می‌شود و نقش آنتی اکسیدان‌های طبیعی مقابله با رادیکال‌های آزاد است

رادیکال آزاد می تواند بسیار مضر باشد اما تولید آن ها توسط بدن امری غیر طبیعی و بد نیست. علارغم اینکه رادیکال آزاد در روند پیری نقش دارد، نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن نیز بازی می کنند. بدن ما رادیکال آزاد را از طریق واکنش سلولی، متابولیسم، تنفس و دیگر فعالیت های حیاتی بدن تولید می کند. کبد از طریق تولید و استفاده از رادیکال های آزاد خود را سم زدایی می کند. همچنین گلبول های سفید خون رادیکال های آزاد را برای نابودی باکتری ها، ویروس ها و سلول های آسیب دیده به سمت آن ها نشر می دهند.

بدن ما به طور طبیعی بر اثر اعمالی چون نفس کشیدن و هضم غذا و واکنش های سلولی رادیکال های آزاد را تولید می نماید. همچنین سطح بالای استرس می تواند موجب افزایش رادیکال های آزاد در بدن شود.

رادیکال های آزاد مولکول های ناپایداری هستند که با گرفتن یک الکترون از دیگر مولکول‌ها، موجب تخریب دیگر مولکول‌ها، سلول‌ها و DNA می‌شوند.

رادیکال آزاد در نهایت به بدن آسیب می رساند و موجب تخریب سلول های DNA نیز می شود. در حالت عادی در حد بالانس شده ای در کنار آنتی اکسیدان ها در بدن وجود دارند. هنگامی که این تناسب در میان آن ها بر اثر کمبود مصرف آنتی اکسیدان ها برهم بخورد اثرات مخرب آن ها غالب می شود، که به این اثرات مخرب اکسیداسیون می گویند. اکسیداسیون همان پروسه ای است که باعث قهوه ای شدن سیب پوست کنده و تغییر رنگ آهن در معرض آفتاب می شود.

رادیکال‌های آزاد یعنی مولکول یا اتم‌های ناپایداری که یک الکترون جفت نشده داشته باشند. رادیکال‌های آزاد در اثر شکستگی یک پیوند از یک مولکول پایدار ایجاد می‌شوند. همین ویژگی باعث افزایش واکنش‌های شیمیایی آنها می‌شود.
در انسان مهم‌ترین رادیکال آزاد اکسیژن است. مولکول اکسیژن در معرض تشعشعات مختلف، استرس، دودهای ناشی از استعمال دخانیات و … با گرفتن یک الکترون از دیگر مولکول‌ها، دست به کار تخریب دیگر مولکول‌ها، سلول‌ها و دی ان ای می‌شود.
حاصل فعالیت رادیکال‌های آزاد در بدن انواع سرطان، دیابت، نارسایی‌های قلبی، آسیب‌های مغزی، مشکلات عضلانی، پیری زودرس، آسیب‌های چشمی و در کل ضعف سیستم ایمنی بدن است.

هیچ آنتی‌اکسیدانی به‌تنهایی نمی‌تواند با اثرات هر رادیکال آزاد مقابله کند. همان‌طور که رادیکال های آزاد اثرات متفاوتی در نواحی مختلف بدن دارند، هر آنتی‌اکسیدانی نیز بنا به ویژگی‌های شیمیایی خود، رفتاری متفاوت دارد.

بر اساس امتیاز( ORAC )که توسط آزمایشگاه داده‌های غذایی، مرکز تحقیقات تغذیه‌ی کشاورزی آمریکا ارائه کردغذاهایی که سرشاراز«آنتی اکسیدان»هستندعبارتنداز:

زالزالک با ۲۵۰۰۰ امتیاز
شکلات تلخ با ۲۱۰۰۰ امتیاز
گردو با ۱۷۰۰۰ امتیاز

تمشک جنگلی با ۱۴۰۰۰ امتیاز

کنگر فرنگی با ۹۴۰۰ امتیاز

لوبیای سبز با ۸۴۰۰ امتیاز
زغال‌اخته با ۹۵۰۰ امتیاز
شاتوت با ۵۳۰۰ امتیاز
گشنیز با ۵۱۰۰ امتیاز

برخی از انواع آنتی‌اکسیدان‌ها به پرواکسیدان تبدیل می‌شوند.

پرواکسیدان‌ها، الکترون‌ها را از سایر مولکول‌ها می‌گیرند و باعث بر هم خوردن تعادل شیمیایی می‌شوند و درنتیجه استرس اکسیداتیو ایجاد می‌شود

مواد شیمیایی بی‌شماری می‌توانند به‌عنوان آنتی‌اکسیدان عمل کنند. ویتامین C، ویتامین E، گلوتاتیون، بتاکاروتِن و استروژن‌های گیاهی موسوم به فیتواستروژن در دسته‌ی آنتی‌اکسیدان‌های پرتعدادی هستند که می‌توانند اثرات رادیکال های آزاد را خنثی کنند.

بسیاری از مواد غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند. انواع توت‌ها، مرکبات و سایر خوراکی‌های سرشار از ویتامین C. هویج نیز حاوی مقدار زیادی از ماده بتاکاروتن است. سویا (سویای موجود در بقولات) و برخی از جایگزین‌های گوشت نیز مقادیر زیادی فیتواستروژن دارد. دسترسی به آنتی‌اکسیدان در مواد غذایی مختلف، متخصصان تغذیه را بر آن داشته تا نسبت به تجویز و تدوین رژیمی مبتنی بر آنتی‌اکسیدان اقدام کنند. ویژگی‌های ضدپیریِ آنتی‌اکسیدان نیز باعث شده تا شرکت‌های مختلف به فکر تولید محصولاتی حاوی آنتی‌اکسیدان باشند.

۱-مزایای ویتامینC

شامل جلوگیری از چروک خوردن پوست، سالم نگه داشتن استخوان‌ها و پوست، تقویت سیستم ایمنی بدن و نیز جلوگیری از فرایند اکسیده شدن است که این فرآیند در بروز آب مروارید، آرتریت، بیماری قلبی و سرطان نقش دارد. مهمترین منابع این ویتامین همراه با بیوفلاوونوئیدها شامل فلفل سبز و قرمز، کیوی، پرتقال، لیموها، گریپ فروت، توت‌ها، کلم بروکلی، طالبی و گوجه فرنگی هستند.
۵ آنتی اکسیدان مفید با خاصیت ضدپیری شامل ویتامین‌های E و C و ماده معدنی سلنیوم هستند که موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شوند و از تحلیل رفتن و تضعیف استخوان‌ها، مفاصل و اعضای مهم دیگر بدن مثل پوست جلوگیری می‌کنند

۲-مزایای ویتامینE
مزایای ویتامین E شامل کاهش خطر بروز بیماری قلبی، سرطان و سایر امراض ناشی از بالارفتن هستند. ویتامین E تاثیر مولکول‌های رادیکال آزاد را خنثی می‌کند و از تخریب اسیدهای چرب ضروری که برای سلامت سلولها ضروری هستند، پیشگیری می‌نماید. مهمترین منابع حاوی ویتامین E همراه با «تیکوفرول‌ها» و «توکوتریینول‌ها» شامل مغزها بویژه بادام، دانه‌ها مخصوصا تخمه آفتابگردان و هم‌چنین بادام زمینی، کره بادام زمینی، غلات سبوس دار، اسفناج و آووکادو هستند.

۳ -سلنیوم (Selenium)

سلنیوم(Se) به بدن کمک می‌کند تا با رادیکال‌های آزاد که باعث بروز بیماری‌هایی مقابله کند.

سلنیوم مقاومت بدن را در برابر اثرات سمی فلزات سنگین و مواد آسیب رسان دیگر بالا می‌برد.

سلنیوم قدرت باروری نقش مهمی دارد.

سلنیوم خطر التهاب مفاصل را کاهش می‌دهد.

ترکیب سلنیوم با پروتئین موادی به نام «سلنوپروتئین» تولید می‌کند که این مواد باعث کنترل عملکرد غده‌ی تیروئید می‌شود به تنظیم مقدار هورمون‌هایی(T3) که از این غده ترشح می‌شود ،کمک می‌کند

سلنیوم درتحریک وتقویت آنتی بادهای نقش دارند،موجب می شوندکه سیستم ایمنی بدن نقش خودرا درمحافظت ازتهاجمات اجسام خارجی ویروسی وباکتریایی ،قارچی بخوبی انجام دهد

«سلنیوم»به عنوان یک رقیق کننده خون عمل می‌کند و خطر لخته شدن خون در رگ‌ها را کاهش می‌دهداین ماده .میتواندسطح «کلسترول بد»خون راتاحدزیادی کاهش دهد

سلنیوم در ساخت یک ماده شیمیایی در مغز به نام «نوروترانسمیتر »نقش مهمی ایفا می کند

سلنیوم علاوه بر افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن، خاصیت ضد التهابی نیز دارد،به کاهش استرس اکسیداتیو که معمولاً در اطراف مفاصل و استخوان‌ها رخ می‌دهد بسیار مفید است.
سلنیوم همراه با ویتامین‌ها موجب کند شدن روند پیری می‌شود، خطر ابتلا به سرطان‌ها را کاهش می‌دهد، از عروق خونی محافظت می‌کند و احتمال حمله قلبی و سکته مغزی را کاهش می‌دهد.

مزایای سلنیوم نیز شامل تقویت سیستم ایمنی بدن کاهش اضطراب و افسردگی و حفظ سلامت موها و ناخن‌ها است. منابع غذایی اصلی حاوی این ماده معدنی مهم شامل غذاهای سالم حاوی پروتئین زیاد مثل غذاهای دریایی، تخم مرغ، گوشت مرغ و قرمز، گندم سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و سایر غلات سبوس‌دار هستند.

میزان «سلنیوم» موردنیازبدن–روزانه:

از زمان تولد تا ۳ سالگی ۱۰ تا ۲۰ میکروگرم

از ۳ تا ۶ سالگی ۲۰ میکروگرم

از ۶ تا ۱۰ سالگی ۳۰ میکروگرم

مردان ۴۰ تا ۷۰ میکروگرم

زنان ۴۵ تا ۵۵ میکروگرم

زنان باردار ۶۵ میکروگرم

زنان شیرده ۷۵ میکروگرم

۴-بتا–کاروتن (β-Carotene)

بتا–کاروتن :یک رنگدانه قرمز-نارنجی است که در گیاهان و میوه‌ها یافت می‌شود مثلا در هویج، سیب‌زمینی شیرین و زردآلو وجود دارد که رنگ آن‌ها را نارنجی کرده است.

بتا–کاروتن در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود. این برای سالم نگه داشتن چشم و برای افزایش ایمنی و سلامت عمومی بدن لازم است.

بتا–کاروتن که کاروتینوئید، است رنگدانه های گیاهی قرمز نارنجی است که در هویج، سیب زمینی شیرین و زردآلو وجود دارد که رنگ آنها را نارنجی کرده استبتا–کاروتن در بدن به ویتامین A تبدیل می شود.

بهترین منابع غذایی بتا–کاروتن عبارتند از:
هویج،سیب زمینی شیرین،کدو تنبل،اسفناج و کلم پیچ،نخود فرنگی و میوه ها مانند خربزه و زردآلو.

۵- لوتئین( Luteus )

لوتئین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد که به مرور زمان به بدن آسیب می‌رسانند کمک می‌کند. رادیکال‌های آزاد یک لایه کامل نشده الکترون دارند و این مولکول‌ها غالباً سعی می‌کنند تا از مولکول‌هایی که لایه الکترونی کامل دارند الکترون بگیرند و این موجب ناپایداری مولکول‌های سالم بدن که عملکرد طبیعی دارند می‌شود و در نهایت موجب آسیب به بدن و گسترش سرطان می‌گردد. طبق گزارش مۆسسه ملی سرطان خواص آنتی‌اکسیدانی لوتئین اثر این رادیکال‌های آزاد را خنثی کرده و از آسیب سلول‌های بدن جلوگیری می‌کند.

انواع سبزیجات حاوی لوتئین هستند. اسفناج، کلم برگ، گل‌کلم و هویج حاوی میزان مناسبی لوتئین و زآگزانتین هستند. از دیگر منابع خوب سبزیجات حاوی این مواد مفید، می‌توان به شلغم، حبوبات، کدو، کدوحلوایی، کلم بروکلی و ذرت اشاره نمود.

زرده تخم‌مرغ منبع غنی کاروتنوئید لوتئین است. تمام لوتئین تخم‌مرغ در زرده آن است و در سفیده وجود ندارد.

برای دریافت بیشترین میزان آنتی اکسیدان باید مواد غذایی سرشار از آنتی اکسیدان را خام یا بخار پز شده مصرف شود.

توضیح مدیریت سابت-پیراسته فر:برخی مکمل های آنتی اکسیدان هنگامی که در دوزهای بالا مصرف شوند ممکن است برای سلامت انسان مضر باشند

مصرف مقدار زیاد ویتامین E «بیش از ۴۰۰ واحد (IU)»مضراست ،البته مکمل مولتی ویتامین ( ویتامین A و E موجود در قرص های مولتی ویتامین )ازاین قاعده مستثنی هستند.