درنگ: با پیشرفت رشته‌های بین رشته‌ای، این پزشکان هستند که نباید منتظر مراجعه‌کنندگان باشند و گاهی اوقات پزشک باید مطب را ترک کرده و منتظر پذیرش بیمار نباشد! می‌پرسید چگونه؟ در یکی از رشته‌های بین رشته‌ای، این پزشک است که با مراجعه به متن جامعه و قبل از بروز بیماری‌ها، آنها را پیش‌بینی می‌کند تا پیشگیری را راحت‌تر سازد.

یکی از تخصص‌های مهم در نظام سلامت که با وجود ناشناخته ماندنش در کشور، به گفته دکتر فرهاد جعفری، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد، ۵۰ سال در کشور قدمت دارد، رشته تخصصی ” پزشکی اجتماعی ” یا (Social Medicine) است.

در واقع می‌توان گفت که پزشکی اجتماعی “تخصصی در پزشکی است که به درک تاثیر وضعیت‌های اجتماعی و اقتصادی بر سلامت، بیماری و عملکرد پزشکی همچنین بهبود شرایطی که منجر به جامعه سالم می‌شوند، می‌پردازد.”

این رشته حتی در برخی دانشگاه‌های کشور مثل علوم پزشکی شهید بهشتی به عنوان یک دوره تحصیلی به منظور آموزش کارآموزان و کارورزان پزشکی با هدف تربیت پزشک خانواده برای نظام ارجاع، توانمندسازی دستیاران پزشکی اجتماعی برای پیشگیری و ارتقای عادلانه سلامت جمعیت‌ها و جامعه همچنین ارتقای توانمندی‌های حرفه ای اعضای هیات علمی گروه برای انجام وظایف گروه به تربیت دانشجویان می‌پردازد.

جامعه؛ مخاطب پزشکی اجتماعی

دکتر جعفری در تعریف رشته پزشکی اجتماعی به درنگ می‌گوید: ” مخاطب پزشکی اجتماعی، جامعه است.”

به گفته این استاد دانشگاه، بر خلاف بحث پزشکی و درمان که بیماران به پزشک مراجعه می‌کنند در پزشکی اجتماعی، این پزشک است که به مخاطب خود مراجعه دارد، در نتیجه پزشکی اجتماعی به مسائل و مشکلات جامعه، عوامل خطرآفرین و مختصات اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی جامعه باید اشراف داشته باشد.

پیشگیری مقدم بر درمان است

در پزشکی اجتماعی که البته یک رشته میان رشته‌ای در دانشگاه‌ها به شمار می‌آید، پزشک به سراغ جامعه آماری خود می‌رود و با افراد سالم در ارتباط است از این جهت که بتواند در بروز بیماری‌ها پیشگیری را به مخاطبش آموزش دهد.

دکتر جعفری در ادامه گفت‌وگوی خود با درنگ به چند اصل مهم در پزشکی اجتماعی و ضرورت‌های آن اشاره می‌کند و می‌گوید: ” پزشکی اجتماعی چند اصل دارد و مهم ترین رکن در این زمینه، مقدم بودن پیشگیری بر درمان است. در این رابطه لازم به ذکر است که پیشگیری برای افراد سالمی صورت می‌گیرد که ممکن است در آینده در معرض خطر ابتلا به بیماری قرار گیرند و با عوامل و فاکتورهای متعدد بیماری‌زا تماس دارند.”

وی همچنین به یک اصل دیگر در پزشکی اجتماعی یعنی خدمات سرپایی اشاره می‌کند و بر این باور است که “ارجحیت خدمات سرپایی بر خدمات بستری در پزشکی اجتماعی یک اصل مهم دیگر به شمار می آید.”

رسانه‌ها؛ مهم ترین رکن شناساندن پزشکی اجتماعی‌

از سال ۷۲ تاکنون، تعداد محدودی از افراد در رشته پزشکی اجتماعی تربیت شده‌اند. شکی نیست که رسانه‌های تخصصی در حوزه سلامت می‌توانند در حوزه پزشکی اجتماعی پیشگام باشند تا این رشته به مردم و حتی به بسیاری از مسئولان، شناسانده شود.

دکتر جعفری در همین‌باره تاکید می‌کند: “هر رسانه‌ای که مردم با آن در ارتباط هستند می‌تواند به عنوان یک کانال برای آموزش عمومی عمل کرده و عوامل تهدید کننده سلامت آنان را شفاف سازی کند. پزشکان هم باید به کارکرد رسانه‌ها آشنا باشند. استفاده از رسانه در شناساندن پزشکی اجتماعی به مردم بسیار کارآمد است و مختصصان ما باید با رسانه‌ها میانه خوبی داشته باشند.”

چالش‌های پیش روی پزشکی اجتماعی

پزشکی اجتماعی برای ایفای نقش در جامعه، با موانع متعددی روبروست. دکتر جعفری درباره این چالش‌ها به درنگ می‌گوید: ” با وجود قدمت قابل توجه این رشته در دنیا و ایران، عده زیادی از مردم اطلاعات کافی از این رشته و نقشی که پزشکی اجتماعی می‌تواند در سلامت‌شان داشته باشد، ندارند. در حالی که رشته پزشکی اجتماعی می‌تواند در سیاستگذاری‌ها، تدوین برنامه‌های بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت نظام سلامت دخالت داشته باشد و رشد سلامت جسمی، روانی و اجتماعی را تضمین کند.”

تخصص های پرکاربرد ویترینی نباشد

همانطور که گفته شد نزدیک به نیم قرن از عمر پزشکی اجتماعی در ایران می‌گذرد اما این واژه به تازگی در لابه‌لای اخبار برخی سایت‌ها دیده می‌شود. دلیلش هم این است که هنوز آنطور که باید و شاید به این رشته پرکاربرد بها داده نشده است. دکتر جعفری در بخش دیگری از این گفت‌وگو، دلیل اصلی عدم توجه به پزشکی اجتماعی را به عدم استحکام لازم مدیریت در کشور مرتبط می‌داند.

با وجود گسترش روزافزون بیماری‌ها و انواع ناهنجاری‌های اجتماعی که در گیرودار این زندگی ماشینی گریبانگیر مردم شده است، منطق حکم می‌کند که به پزشکی اجتماعی در تدوین طرح‌های کلان حوزه سلامت بیشتر توجه شود.

نقش متخصصان پزشکی اجتماعی در نظام سلامت

از سوی دیگر، با توجه به اینکه هم اکنون عامل بیش از ۷۰ درصد مرگ و میرها در ایران به بیماری های غیرواگیری مثل سرطان، فشارخون، دیابت، سکته های قلبی و مغزی برمی گردد، متخصصان پزشکی اجتماعی می توانند با ترویج فرهنگ پیشگیری در جامعه و برنامه ریزی کلان در نظام سلامت، از گسترش این بیماری ها جلوگیری کنند.

در حقیقت، یک متخصص پزشکی اجتماعی مثل یک ناظر آگاه است که به مصایب مهم نظام سلامت از بعد کلان نگاه کرده و برای درمان این دردهای کلان، نسخه‌های ملی تجویز می‌کند.

در شرایطی که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، نقش پزشکی اجتماعی بسیار پررنگ است، اما در کشور ما این رشته پرکاربرد، نقش دکوری به خود گرفته و خیلی اوقات هم متخصصان این رشته در مشاغلی غیر از تخصص اصلی‌شان، فعالیت می‌کنند.