قوانین مرخصی زایمان و بارداری

بیمه شده زن یا همسر بیمه شده مرد در صورتی که ظرف یکسال قبل از زایمان سابقه پرداخت حق بیمه شصت روز را داشته باشد می‌تواند به شرط عدم اشتغال به کار از کمک بارداری استفاده کند؛ مرخصی زایمان و بارداری برای فرزندان چهارم به بعد، تعلق نمی‌گیرد.

به موجب ماده ۶۷ قانون سازمان تأمین اجتماعی بیمه شده زن یا همسر بیمه شده مرد در صورتی که ظرف یکسال قبل از زایمان سابقه پرداخت حق بیمه شصت روز را داشته باشد می‌تواند به شرط عدم اشتغال به کار از کمک بارداری استفاده کند.

کمک بارداری دو سوم آخرین مزد یا حقوق بیمه شده طبق ماده ۶۳ است که حداکثر برای مدت دوازده هفته جمعاً قبل و بعد از زایمان بدون کسر سه روز اول پرداخت خواهد شد.

در ماده ۶۸ قانون تأمین اجتماعی نیز آمده است، بیمه شدن زن یا همسر بیمه شده مرد در صورتی که در طول مدت یک سال قبل از وضع حمل حق بیمه شصت روز را پرداخته باشد از کمک‌ها و معاینه‌های طبی و معالجات قبل از زایمان و حین زایمان و بعد از وضع حمل استفاده خواهد کرد.

سازمان تأمین اجتماعی بنابه درخواست بیمه شده می‌تواند به جای کمک‌های مذکور مبلغی وجه نقد به بیمه شده پرداخت نماید مبلغ مزبور در آیین‌نامه‌هایی که از طرف هیئت مدیره سازمان تهیه و به تصویب شوری عالی سازمان می‌رسد تعیین خواهد شد.

کمک بارداری و مرخصی زایمان مرتبط هستند و از این رو کمک بارداری به جای مزد در دوران مرخصی اعطا می‌شود.

در خصوص مرخصی زایمان با عنایت به ماده ۷۶ قانون کار مصوب سال ۱۳۶۹ مجمع تشخیص مصلحت نظام، ماده ۶۷ قانون تأمین اجتماعی، قانون ترویج تغذیه با شیر مادر مصوب سال ۱۳۸۰ می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که در فاصله ۱۳۶۹ - ۱۳۵۴ مدت مرخصی زایمان با توجه به ماده ۶۷ قانون تأمین اجتماعی 84 روز بوده است، در فاصله ۱۳۷۴ - ۱۳۶۹ زنان کارگر از ۹۰ روز مرخصی زایمان برخودار بوده‌اند و در صورت زایمان توامان از ۱۰۴ روز، و در تمام مدت ۹۰ روز یا ۱۰۴ روز مستحق دریافت کمک بارداری بوده‌اند.

اما سایر مشمولین قانون تأمین اجتماعی و همسران بیمه شده مرد کارگر همچنان تحت مشمولین ماده ۶۷ قانون تأمین اجتماعی هستند.

در فاصله سال ۱۳۷۴ تاکنون مرخصی زایمان زنان بیمه شده شیرده به ۴ ماه (۱۲۰ روز) افزایش یافته و در تمام این مدت مستحق دریافت کمک بارداری هستند.

زنان بیمه شده غیر شیرده یا همسران بیمه شده مرد حسب مورد تابع ماده ۶۷ قانون تأمین اجتماعی یا ۷۶ قانون کار هستند.

از سال ۱۳۸۰ تاکنون مدت مرخصی زایمان مادرانی که فرزند خود را شیر می‌دهند برای وضع حمل دوقلو ۵ ماه (۱۵۰) روز و برای زایمان ۳ قلو و بیشتر یکسال (۳۶۵) روز بوده و به موجب ماده ۳ قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی مصوب ۳۷۴ و اصلاحی ۱۳۸۶ مرخصی‌ زایمان برای مادرانی که فرزند خود را شیر می‌دهند در بخش‌های دولتی و غیر دولتی ۶ ماه است و در تمام این مدت مستحق دریافت کمک بارداری هستند؛ به موجب قانون تنظیم خانواده مصوب 26 اردیبهشت 1372 مرخصی زایمان و بارداری برای فرزندان چهارم و بعد، تعلق نمی‌گیرد.

بر اساس ماده ۶۹ در صورتی که بیمه شده زن و یا همسر بیمه شده مرد به بیماری‌هایی مبتلا شود که شیر دادن برای طفل او زیان‌آور باشد یا پس از زایمان فوت شود شیر مورد نیاز تا ۱۸ ماهگی تحویل خواهد شد.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
برای رفتن به مرخصی مقدماتی را فراهم کنید تا دیگران آماده شوند. اگر هنوز این کار را انجام نداده اید روی یک کاغذ همه وظایفتان را که چطور باید انجام شوند، یادداشت کنید. همه کارها را مشخص کنید. یک جدول با تاریخ تهیه کنید و آنچه که قرار است انجام شود در آن وارد کنید مانند وقت ملاقات با رئیس، همکاران، اباب رجوع و جایگزینی با همکاران دیگر.
مطمئن شوید که همه از برنامه های شما مطلع شده اند. اگر شروع مرخصی شما روز مشخصی است گهگاهی به همکارانتان یادآوری کنید.

از لحاظ روحی خودتان را برای یک شگفتی آماده کنید
مخصوصاً اگر کودکتان بعد از موعد زایمان متولد شود، آنقدر خودتان را برای مرخصی آماده کرده اید که ظاهرا هیچ کار انجام نشده ای باقی نمانده است. یک خانم شاغل می گوید: «زمانی که مشغول کار بودم و همکاران جایگزینم را با وظایفم آشنا می کردم متوجه شدم که چقدر این روزها در اداره کند می گذرد و با خود گفتم ایکاش این روزها را در خانه بودم و به کارهای کودک می پرداختم.»
از طرفی دیگر اگر کودکتان زودتر از موعد متولد شود و یا برای شما استراحت مطلق تجویز شود مجبورید زودتر دست از کار بکشید.
حالا باید بیشتر مراقب سلامتیتان باشید. بین ساعات کار کمی استراحت کنید و با عجله به اینطرف و آنطرف نروید. در طول روز آب بنوشید. گاهی تمرینات کششی انجام دهید و پیاده روی کنید. هنگام نشستن روی صندلی پاهایتان را روی یک جعبه یا چند کتاب بالا نگهدارید.

تنظیم کار بیرون با کار خانه
اگر تصمیم دارید جزو مادران شاغل باشید، انتظار می رود با یک بلاتکلیفی روبرو شوید و آن اینکه چگونه به یک تعادل بین ضروریات شغلی و اعضای خانواده دست یابید. اگر چه تهیه یک برنامه ایده آل قبل از آمدن کودک مشکل است ولی برای فکر کردن در مورد احتمالاًت خیلی زود نیست.
در مورد محل کارتان تحقیق کنید تا ببینید همکارانتان چه نوع قراردادهایی دارند. در بعضی از شرکتها به منظور حفظ کارمندان با ارزش تغییر نوع و ساعت کار آزاد است. بدین ترتیب کارمندان نیز از اینکه می توانند هم به مسئولیتهای خانوادگی خود برسند و هم وقت کافی برای انجام کار بیرون دارند از چنین ترتیباتی قدردانی می کنند.

انتخابها عبارتند از
شما انتخاب‌هایی دارید. بهتر است با این انتخاب‌ها آشنا شوید.

ساعت کار اختیاری
این بدین معنا است که کار به صورت تمام وقت انجام می پذیرد ولی شروع و خاتمه ساعت آن به اختیار خود کارمند است.
- مزیت: تقریباً از حقوق کامل و مزایای شغلی بهره مند هستند و ساعات بیشتری در روز را با کودکتان می گذرانید.
- مشکلات: حتی اگر در هفته ۴۰ ساعت کار کنید آنقدر که دوست دارید وقت آزاد پیدا نمی کنید.

کار نیمه وقت
این نوع کار مشهورترین انتخاب برای مادران شاغل است. امکانات این کار عبارتند از: نیمه وقت، یک چهارم وقت، تمام وقت بجز تابستانها یا فقط روزهای بخصوصی در هفته یا ماه.
- مزیت: می توانید به اداره منزل و کار خود به خوبی رسیدگی کنید. اگر فقط 10 ساعت در هفته کمتر کار کنید می توانید روزی 2 ساعت بیشتر به کودکتان اختصاص دهید. در جریان کار نیز می مانید.
- مشکلات: پاداشها، ارتقاء شغلی و مزایای درمانی کاهش می یابد.

کار در خانه
این انتخاب ایده آلی است اگر در حرفه ایی تخصص داشته باشید و می توانید برای خودتان کار کنید.
مثلاً مشاوره، بعضی معاملات، مشاور کامپیوتر، تدریس، کودکیاری، طراحی ساختمان، آرایشگری، نشر رومیزی، طراحی گرافیکی. برای این کار نیاز به یک مکان مجزا در منزل دارید.
مزیت: نزدیک به کودکتان هستید و هزینه های رفت و آمد را ندارید.
مشکلات: حداقل به یک پرستار کودک نیمه وقت نیاز دارید. و برای شروع کار نیاز به وقت زیاد و (و گاهی اوقات سرمایه) دارید.
شاید فکر بازگشت به کار شما را می‌ترساند و یا به نظرتان می‌رسد که وقت زیادی دارید. شاید از اینکه بخواهید نوزادتان را در خانه بگذارید خیلی ناراحتید و یا شدیداً دوست دارید، دوباره همان زن شاغل قبلی شوید.
شاید برای اولین بار است که نوزادتان را ترک می‌کنید یا پس از وقفه‌ای طولانی پس از به دنیا آمدن چند فرزند، به دنبال یافتن شغل جدیدی هستید. در هر وضعیتی که باشید، یعنی اگر از سر نیاز یا به انتخاب خود به کار بازمی‌گردید، به‌هرحال باید یک سری نکات را در نظر بگیرید.
سخت‌ترین نکته پس از مرخصی زایمان، این است که احساس می‌کنید که شخص دیگری شده‌اید، به‌ ویژه اگر اولین نوزادتان باشد. از روزی که با همکارانتان در محل کار خداحافظی کردید و به مرخصی رفتید، چیزهای زیادی را پشت سر گذاشته‌اید.
شما زایمان داشته‌اید و اکنون انسانی کوچک به شما متکی است، این تجربه‌ای است، که زندگی‌تان را در مدتی کوتاه چنان متحول کرده که احساس می‌کنید کل دنیا تغییر کرده است.
چیزهایی که قبلاً برایتان بسیار مهم بودند، دیگر چندان اهمیتی ندارند. حالا تحت کنترل احساسات عمیق، قدرتمند و جدید دیگری هستید و اولویت‌هایتان نسبت به گذشته فرق کرده است.

وقتی به کار بازمی‌گردید
اما وقتی‌که به کار برمی‌گردید همکارانتان نسبت به همۀ این‌ها بی‌تفاوت و بی‌خبرند. دنیای شما تغییر کرده درحالی‌که دنیای آن‌ها مثل گذشته است.
وقتی کار را از نو شروع می‌کنید، به نظرتان می‌رسد که دیگر فروش ماهیانه شرکت و حراج اجناس مثل گذشته برایتان جذاب نیست. شاید هم مصمم باشید تا مثل گذشته به کارتان متعهد باشید. احساسات شما و برخوردهای اطرافیانتان هرچه باشد در هر حال باید راهی برای بازگشت به تعادل پیدا کنید.
باید پیش از شروع به کار، مقدمات بازگشت به کار را آماده کنید و باید ارتباطتان را با محیط کار در هنگام مرخصی پس از زایمان حفظ کنید. پس باید برنامه‌هایی برای خودتان ترتیب دهید که به شما اعتمادبه‌نفس بیشتری برای بازگشت به کار بدهد.
بهتر است مدتی به موضوعاتی که بر کیفیت زندگی‌تان به‌عنوان مادری شاغل تأثیر می‌گذارد فکر کنید: نگهداری از کودک، خواب، کمک گرفتن از شوهر و اطرافیان و رسیدگی به خودتان.

اولین روزها
نخستین روزهای بازگشت به کار با نگرانی دربارۀ کودکتان و افکار پریشان همراه است. شاید از آن دسته مادرانی باشید که تمام طول راه تا محل کار را گریه می‌کنند و هر ساعت به پرستار بچه یا مربی مهد کودک تلفن می‌زنند تا حال او را بپرسند.
اولین روز کار با اینکه خیلی سخت می‌گذرد، ولی سعی کنید ظاهری قدرتمند داشته باشید. رییستان دوست دارد تا اشتیاق شما را به کار ببیند و بشنود.
مدتی طول می‌کشد تا شما مجدداً با فضای کار، امور کاری و پذیرش اینکه نوزادتان بدون شما هم حال خوبی دارد، عادت کنید. البته همچنان دلتان برای او تنگ می‌شود، اما باگذشت زمان تحمل دوری آسان‌تر می‌شود.

خستگی را از خود دور کنید
- خستگی نیز عامل مهمی به شمار می‌آید. نگهداری از نوزاد چنان طاقت فرساست که شاید فکر کنید بازگشت به کار نوعی استراحت است. بااین‌حال کار را آسان تصور نکنید. وقتی به کار برمی‌گردید نیازمند انرژی روانی بیشتری هستید.
- تا حد امکان شب‌ها زود بخوابید، حتی اگر لازم باشد با نوزادتان بخوابید. اگر به نوزادتان شیر می‌دهید، مراقب تراوش شیر از پستان باشید و در سینه‌بند خود پنبه بگذارید و چند قطعه پنبۀ اضافی هم در دفتر کارتان نگه‌دارید.
- اگر نگران نوزاد هستید، می‌توانید در ابتدا ساعات کمتری را کار کنید. سعی نکنید که تعهدات زیادی قبول کنید، حتی اگر احساس می‌کنید باید چیزی را به اثبات رسانید.
- اگر در کار مرتکب اشتباه می‌شوید، خودتان را مجازات نکنید. به‌جای آنکه به خود بگویید: آدم بی‌مصرفی هستم، سعی کنید آن اشتباه را پشت سر بگذارید.
- بعد از کار، در خانه همه‌چیز را تعطیل کنید تا بتوانید از بودن با نوزادتان لذت ببرید. این زمان را با حرص خوردن دربارۀ گزارش‌ها و کارهای فوری هدر ندهید.

ترکیب کار با شیر دادن
لازم نیست از شیر دادن به نوزادتان منصرف شوید مگر آنکه خودتان بخواهید.
- شما می‌توانید شیر خودتان را صبح‌ها و شب‌ها به نوزاد بدهید و پرستار بچه هم طی روز به او شیر جایگزین بدهد. برای آنکه به بدنتان هم فرصت تطبیق بدهید، شیر دادن روزانه را به‌تدریج متوقف کنید. برای این کار لازم است که هر بار بافاصلۀ زمانی چند روزه یک وعده شیر را حذف کنید.
- میزان شیر شما کاهش می‌یابد اما بااین‌حال می‌بینید که هنوز می‌توانید صبح‌ها و شب‌ها از شیر دادن به نوزاد لذت ببرید. قبل از بازگشت به کار سعی کنید که نوزادتان را به نوشیدن شیر از بطری، فنجان یا با قاشق عادت دهید. اگر مشکلی در این مورد داشتید با متخصص نوزادتان مشورت کنید.
- اگر در محل کار خود شیرخوارگاه دارید یا پرستار بچه به محل کارتان نزدیک است و کارتان طوری است که می‌توانید مدتی کوتاه دفترتان را ترک کنید، می‌توانید در ساعات استراحت یا نهار به سراغ نوزاد بروید و به او شیر دهید.
- وقتی که در دفتر کارتان هستید می‌توانید شیر خود را در بطری بدوشید و به پرستارتان بدهید تا به این ترتیب نوزادتان را شیر دهد.
- درصورتی‌که به راهنمایی برای شیر دادن به نوزاد و بازگشت به کار نیاز داشته باشید، می‌توانید به مراکز مشاورۀ خانواده مراجعه و راهنمایی‌های لازم را ازآنجا دریافت کنید.