فیلم لیلا کاری از داریوش مهرجویی؛ زخمی کهنه اما پایدار

فیلم لیلا اثری بیاد ماندنی از داریوش مهرجویی است که در سال ۱۳۷۵ ساخته شده است و با بازی لیلا حاتمی، علی مصفا، جمیله شیخی و… در سال ۱۳۷۶ اکران شد. داستان فیلم لیلا از این قرار است که لیلا و رضا در یک مراسم شله زرد پزان با یکدیگر آشنا می‌شوند و ازدواج می‌کنند. پس از مدتی لیلا و رضا متوجه می‌شوند که بچه دار نمی‌شوند و بعد از انجام دادن آزمایش‌های متعدد در می‌یابند که لیلا نمی‌تواند فرزندی به دنیا بیاورد.

فیلم لیلا کاری از داریوش مهرجویی

رضا به این موضوع اهمیتی نمی‌دهد اما خانواده‌ی او به خصوص مادرش اصرار دارند که او حتما باید صاحب فرزند شود. ازدواج لیلا و رضا دچار بحران می‌شود. این بحران برای مخاطب ایرانی همیشه و در همه‌ی نسل‌ها آشنا بوده است و با دیدن فیلم لیلا نیز مخاطب به سرعت داستان را درک می‌کند، زیرا در فیلم لیلا موضوعی مطرح شده است که از عهد باستان در کل جهان مطرح بوده است.

زن نماد باروری بوده است و اگر باروری او دچار اختلال می‌شد اتفاقی ناگوار و نا میمون تلقی می‌شود. به نظر می‌رسد این الگوی کهن آنقدر ریشه دار است که همواره توانسته و می‌تواند تصور زنان از خود و تصور دیگران را از زنی که نمی‌تواند بارور شود تغییر دهد. با توجه به ریشه دار بودن مسئله‌ی عدم باروری به ویژه در کشورهایی همچون ایران، به نظر می‌رسد مهرجویی خواسته است که تعصبات و تفکرات سنتی آمیخته با الگوی زن بارور را نقد کند و عدم بارداری و مسائل در پی آن را در زندگی دختر ایرانی به نمایش بگذارد.

نکته‌ی جالب در فیلم لیلا این است که مهرجویی به سراغ خانواده‌ای متمول و به ظاهر متجدد رفته است و این مسئله را در بستر این خانواده مطرح می‌کند و مخاطب می‌بیند که این نگاه سنتی و متعصب به زندگی زناشویی مختص خانواده‌های کم درآمد و یا کم سواد نیست و عمیق تر از این است که به طبقه و قشر خاصی تعلق داشته باشد.

جالب است که در ابتدای فیلم می‌بینیم که همه لیلا را دوست دارند اما نه به خاطر لیلا بودن او، نه برای خوبی و پاکی او، بلکه به خاطر اینکه قرار است لیلا مادر فرزندی شود تا این فرزند نسل رضا را پابرجا نگه دارد. اما به محض شنیدن نتیجه‌ی آزمایش گوشه و کنایه‌ها شروع می‌شود.

بیشتر بخوانید: داریوش مهرجویی: مروری بر زندگی و آثار آقای کارگردان

زن نماد باروری بوده است و اگر باروری او دچار اختلال می‌شد اتفاقی ناگوار و نا میموم تلقی می‌شود. به نظر می‌رسد این الگوی کهن آنقدر ریشه دار است که همواره توانسته و می‌تواند تصور زنان از خود و تصور دیگران را از زنی که نمی‌تواند بارور شود تغییر دهد. با توجه به ریشه دار بودن مسئله‌ی عدم باروری به ویژه در کشورهایی همچون ایران، به نظر می‌رسد مهرجویی خواسته است که تعصبات و تفکرات سنتی آمیخته با الگوی زن بارور را نقد کند و عدم بارداری و مسائل در پی آن را در زندگی دختر ایرانی به نمایش بگذارد.

گویی لیلا با اتفاقات پیش آمده وارد یک بازیِ بی رحم شده است و باید دست و پنجه نرم کند. این بازی از بیرون و از طرف اطرافیان (مادر رضا) آغاز می‌شود اما در درون لیلا شکل می‌گیرد و به اوج می‌رسد تا جایی که لیلا با پای خود برای شوهرش به خواستگاری زن دیگری می‌رود.

شاید بتوان به این اتفاق این گونه نیز نگاه کرد که “زن شرقی” چنان الگویی از باروری دارد که اگر به هر دلیلی نتواند بارور شود حتی اگر اطرافیان (حتی شوهرش) به این موضوع اعتراضی نداشته باشند، او خود، خود را به گونه‌ای مجازات می‌کند.

این سوال شاید برای مخاطب پیش بیاید که لیلا چرا برای شوهرش به خواستگاری می‌رود؟ چرا علی رغم اصرار شوهرش که می‌گوید نمی‌خواهد ازدواج مجددی داشته باشد و بچه دار شدن برایش مسئله‌ی مهمی نیست، همچنان می‌خواهد که با دست خود برای او (شوهرش) زن بگیرد!

بیشتر بخوانید: فیلم اجاره نشین ها اثری ماندگار از داریوش مهرجویی محصول ۱۳۶۵

لیلا راوی داستان است اما بیشتر از آنکه بخواهد برای مخاطب داستان تعریف کند او را به دنیای ذهنی خود می‌برد که یک گفتگوی درونی و ذهنی است، انگار ما خواننده‌ی برگ‌‌های دفترچه خاطرات لیلا هستیم و مستقیماً به میان ذهنش پا گذاشته‌ایم.

در فیلم لیلا با ذهن بحران زده‌ای طرفیم که در لاک خود فرو رفته است. از همه جا بریده و متنفر از فضا و انسان‌هایی است که او را احاطه کرده اند. اغلب غرق در رویا و خیال است اما همچنان بر نابودی زندگی مشترک خود انگار اصرار زیادی دارد و این مجازات خویشتن تا جایی پیش می‌رود که رضا (علی مصفا) هم پا به این بازی می‌گذارد و با لیلا همراه می‌شود. با آمدن رضا به این بازی، داستان بازی اوج می‌گیرد و در نهایت این لیلا است که بازی را ترک می‌کند.

زمانی که به تماشای فیلم لیلا می‌نشینیم بیشتر از اینکه با یک فیلم جنسیت گرا طرف باشیم با یک نگاه فلسفی و عامی طرف هستیم که شاید علت آن علاقه و دانش کارگردان به فلسفه و اجتماع باشد. لیلا راوی داستان است اما بیشتر از آنکه بخواهد برای مخاطب داستان تعریف کند او را به دنیای ذهنی خود می‌برد که یک گفتگوی درونی و ذهنی است، انگار ما خواننده‌ی برگ‌‌های دفترچه خاطرات لیلا هستیم و مستقیماً به میان ذهنش پا گذاشته‌ایم.

بیشتر بخوانید: فیلم هامون اثر داریوش مهرجویی

حال پس از ۲۰ سال دوباره می‌توانیم به تماشای این فیلم در سینما بنشینیم و با لیلا همراه شویم و ببینیم که آیا هنوز و با پا گذاشتن به قرن ۲۱ درگیر الگوهای کهن هستیم یا اینکه با موضوعی بدون انقضا مواجه ایم که می‌توانیم در هر زمان و مکانی با آن ارتباط برقرار کنیم یا خیر؟!

حال پس از ۲۰ سال دوباره می‌توانیم به تماشای این فیلم در سینما بنشینیم و با لیلا همراه شویم و ببینیم که آیا هنوز و با پا گذاشتن به قرن ۲۱ درگیر الگوهای کهن هستیم یا اینکه با موضوعی بدون انقضا مواجه ایم که می‌توانیم در هر زمان و مکانی با آن ارتباط برقرار کنیم یا خیر؟!

بیشتر بخوانید: فیلم پری اثر داریوش مهرجویی، اقتباسی ارزشمند از فرانی و زویی اثر جی. دی. سالینجر

شاید این مطالب هم خواندنی باشد:

اجاره نشین ها اثری ماندگار از داریوش مهرجویی محصول ۱۳۶۵

داریوش مهرجویی: مروری بر زندگی و آثار آقای کارگردان

فیلم Raging Bull ساخته مارتین اسکورسیزی؛ دیوانه کیست؟!