قسم؛ روایتی تامل برانگیز و تاثیرگذار

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ علی(ع) دیده را نادیده کرد؛ شما چطور با چشم خود ندیده انقدر مطمعنین و اصرار به قصاص دارین؟ این یکی از درخشان ترین و تاثیرگذارترین دیالوگ های فیلم سینمایی قسم به کارگردانی محسن تنابنده است.

قسم دومین فیلم بلند سینمایی تنابنده با موضوع قسامه و قصاص از مرداد سال جاری در سینماهای ایران به اکران درآمد. در خلاصه داستان این فیلم چنین آمده است: به جان نیاز، قصاص بخوای بچه رو می‌گیرم طلاقت می‌دم. جان یه دونه دخترمونو قسم خوردم که بدونی این‌کارو می‌کنم؛ به جان نیاز.

محسن تنابنده با سریال موفق پایتخت علاوه بر بازیگری در مقام کارگردانی نیز وارد عرصه هنری شد و گینس نخستین فیلم بلند سینمایی خود را روی پرده برد و با فروش خوبی هم روبرو شد. گینس تمی طنز داشت و الفاظ نادرست و شوخی‌های نامناسب آن باعث نارضایتی خیلی از مخاطبان شده بود اما این بار تنابنده برخلاف فیلم قبلی خود موضوعی جدی، تلخ و ملتهب را برای ساخت انتخاب کرده است. فیلم قسم در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر نیز مورد توجه داوران قرار گرفت و در چند مورد نیز نامزد دریافت جایزه شد.

داستان قسم در لوکیشن تقریبا ثابت اتوبوسی روایت می شود که از گرگان به طرف مشهد مقدس می رود و ۵۰ تن از وابستگان سببی برای اجرای حکم قسامه و سوگند یاد کردن به قرآن روبروی حرم امام رضا(ع) گرد هم جمع شده‌اند.

در توضیح مراسم قسامه باید گفت: قسامه در لغت به‌ معنی سوگند و سوگندخوردگان است. از لحاظ فقهی و حقوقی نیز روشی است که با استفاده از آن، در موارد وجود لوث، مدعی (شاکی) و مدعی‌علیه (شخصی که متهم است و شکایت علیه او صورت گرفته است) یا اقوام و خویشاوندان مرد که پیوند خونی با آنها دارد، می‌توانند با سوگند خوردن موجب محکومیت یا برائت کسی از اتهام ارتکاب جنایت شوند. همان‌طور که اشاره شد قسامه در شرایطی اجرا می‌شود که لوث وجود داشته باشد. لوث به‌ معنی اوضاع و احوالی است که سبب ظن قاضی (ظن در مقابل علم قطعی) می‌شود.

طبق ماده‌ ۳۳۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ خورشیدی، تعداد سوگند، ۵۰ نفر مرد از خویشان و بستگان مدعی است. بنابراین هنگامی که نسبت به شخصی ظن ارتکاب جرم قتل عمد وجود دارد، برای اثبات آن باید این تعداد از اقوام مذکر (مرد) شاکی که نسبت خونی با وی دارند، سوگند بخورند که متهم قاتل است یا از قاتل بودن متهم اطلاع دارند. در این حالت سوگند خود شاکی، اعم از اینکه زن باشد یا مرد، جز این ۵۰ نفر محسوب می‌شود و وی نیز می‌تواند سوگند بر مجرمیت متهم بخورد. اگر اجرای قسامه در راستای اثبات قتل غیرعمد (که در قانون به ۲ دسته شبه‌عمد و خطای محض تقسیم می‌شود) باشد، در این حالت تعداد قسم‌های مورد نیاز ۲۵ تا خواهد بود.

در ادامه در این فیلم راضیه با بازی مهناز افشار و مرضیه دو خواهر در میان جمع هستند که برای گرفتن قصاص، اقوام را ترغیب کردن که با قسم خوردن، شوهر خواهر خود بهمن با بازی مهران احمدی را به سزای اعمالش برسانند تا اینگونه خون خواهرشان پایمال نشود.

راضیه به عنوان شخصیت محوری و کلیدی داستان سهم مهمی دارد. شخصیت مصممی که برای قصاص قاتل خواهرش از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کند و حتی مجبور می‌شود سر دوراهی زندگی شخصی یا قصاص انتخاب کند.

سعید آقاخانی در نقش خسرو همسر راضیه ایفا نقش می کند و حضورش به صورت مستمر نیست اما نقش کلیدی و مهمی دارد. مهران احمدی هم حضوری کمرنگ دارد. خسرو دوست صمیمی بهمن است و از ابتدای داستان قتل، برخلاف همه مخالف قصاص و انتقام است و هرچه همسرش تلاش می‌کند وی در جهت عکس عمل می‌کند، حتی تهدید می‌کند که اگر حرف آخر او قصاص است، زندگی مشترکشان به پایان خواهد رسید.

انتخاب لوکیشن محدودی مثل اتوبوس در حال حرکت با تعداد بالای بازیگر انتخاب بسیار سختی است که تنابنده ریسک آن را بر عهده گرفت و می توان گفت در درآوردن میزانسن‌ها و دکوپاژ موفق عمل کرده است.

علاوه بر مهناز افشار، حسن پورشیرازی و سعید آقاخانی بازیگران دیگر که تعدادشان نیز زیاد است، چهره مشهوری نیستند و تبحر بسیار می‌خواهد با خط داستانی مشخص و چهره‌های ناآشنا تا آخر فیلم مخاطب را ترغیب به دیدن فیلم کرد اما تنابنده با خرده روایت‌ها و داستان‌های شخصیت‌های مختلف این اشتیاق را برای مخاطب فراهم می‌کند که مرحله به مرحله پیش رود تا با حقیقت داستان روبرو شود که آیا این ۵۰ نفر که بر قسم خود برای گرفتن قصاص انقدر قاطع اند، تصمیم برحق و صحیحی دارند یا خیر؟

دیالوگ‌های جالبی حول محور قصاص و بخشش تبادل می‌شود که علاوه بر دادن اطلاعات با حالات و شرایط روحی و درونی خانواده‌های مقتول و قاتل نیز مواجه می شویم و دقایقی خود را در مقام تصمیم گیری قرار می دهیم که اگر ما بودیم چه راهی را پیش می گرفتیم؟

گاهی نقطه اوج و هیجان شدت می‌گیرد و گاهی ساکت و کشدار می‌شود، اگر تعادل مناسبی میان این دو حالت برقرار بود، شاید جلوه بهتری داشت، همچنین در فیلمنامه ضعف‌هایی دیده می‌شود که توجیح مناسبی برایش وجود ندارد.

تنابنده که اغلب در کارهایش به عنوان بازیگر نیز حضور دارد، این بار تمرکز خود را در مقام کارگردانی گذاشته است و توانست از بازیگرانی همچون سعید آقاخانی و حسن پورشیرازی که بیشتر به چهرهای طنز مشهورند، بازی‌های جدی و درونی خلق کند.

قسم از لحظه آغاز تا پایان تلخش، مخاطب را پای فیلم‌ نگه می دارد و با خرده پیرنگ ها و کشمکش های متعدد و فراوانش لحظه ای برای غفلت از فیلم باقی نمی گذارد. چنین ریتم خوب و اجرای درخشانی با وجود توانایی اجرایی فیلمساز و مونتور فیلم از فیلمنامه پر جزییات و مبسوط قسم آمده است که حداقل در بار نخست تماشای فیلم می توان به جرات گفت: مو لای درزش نمی رود!

نویسنده: روح انگیز انوشی