دندان شیری: معرفی، زمان رویش، نحوه مراقبت و اهمیت دندان‌های برگریز در کودکان

ماهیت دندان شیری از اسمش پیداست و هیچ کسی نیست که این دندان‌های نسبتا پر دردسر را که در آمدن‌شان حداقل باعث شده یک شب را اکثر پدر و مادرها به بی خوابی بگذرانند نشناسد! دندان شیری دندانی دائمی در دهان نبوده و پس از مدتی جای خود را با دندان بالغ و دائمی تعویض خواهد کرد. ولی گاهی اوقات مشاهده می‌شود که افراد این دندان را بی اهمیت محسوب می‌کنند و دلیل این تفکر عدم دائمی بودن این دندان‌ها در دهان می‌باشد، در حالی که این عقیده کاملا نادرست بوده و این دندان‌ها به همان اندازه دندان بالغ دارای اهمیت فراوانی است.

در مورد دندان شیری برای بسیاری از والدین سوالاتی به وجود می‌آید. برای گرفتن پاسخ برای سوالات خود با نت نوشت همراه باشید.

معرفی و زمان رویش دندان شیری

دندان شیری که نام دیگر آن دندان برگریز می‌باشد به طور موقت در دهان باقی می‌ماند. این مجموعه از دندان در دوران جنینی و قبل از تولد نوزاد به طور نهفته رشد کرده و در لثه قرار می‌گیرد. زمانی این دندان ظاهر می‌شود که کودک حدود شش ماه داشته باشد.

وقتی کودک دو تا سه سال دارد تقریبا تمام ۲۰ دندان شیری او ظاهر شده‌اند که ۱۰ دندان در فک پایین و ۱۰ دندان در فک بالا به وجود خواهد آمد.

دندان شیری از سن ۶ سالگی شروع به ریزش کرده و این روند تا سن ۱۲ سالگی ادامه می‌یابد و مجموعه ۳۰ تایی دندان دائمی تا حدود ۱۶ سالگی در دهان تکمیل خواهد شد، پس می‌توان گفت کلیه دندان‌ها در کودکان بزرگتر از ۱۳ سال دائمی است.

این دندان‌ها در سن شش سالگی شروع به ریزش خواهد کرد، اینگونه که ریشه نه چندان محکم آن به تدریج استحکام خود را به سبب رویش دندان بالغ از بخش زیرین دندان شیری از دست می‌دهد. و به این جهت برگریز می‌گویند که این فرایند شباهت بسیاری به افتادن برگ گل یا برگ درختان دارد و با نرم شدن ریشه و لق شدن دندان اتفاق می‌افتد.

در بدو تولد معمولاً ۲۰ دندان کودک در لثه وجود دارد که تقریباً در ۶ ماهگی شروع به فوران می‌کنند. آنها در زمان‌های مختلف از بین می‌روند.

آخرین دندان‌های شیری کودک حدودا در سن ۲ تا ۳ سالگی ظاهر خواهد شد و اغلب آخرین دندان‌هایی که در دهان کودک رشد می‌کند دندان‌های مولر هستند.

دندان‌های فک پایین نسبت به همتایان فک بالا زودتر فوران می‌‌کنند و ظاهر می‌شوند.

دندان شیری کاملاً توسعه یافته دارای بافت‌های سخت معدنی از جمله مینای دندان، عاج و استخوان می‌باشد و همچنین دارای بافت‌های نرمی چون پالپ، رباط پریودنتال و لثه است.

آینده طبیعی کلیه سلول‌ها در دندان‌های برگریز آپوپتوز است، این روند ابزاری برای از بین بردن و مرگ سلولی است.

آپوپتوز یکی از ظریف‌ترین و چشمگیرترین مکانیسم‌هایی است که بدن انسان برای از بین بردن سلول‌ها انجام می‌دهد، مانند مواردی که به اوج عملکرد خود رسیده اند و یک مأموریت خاص را انجام داده‌اند و عمرشان به پایان رسیده است. بدون این مکانیسم زندگی بسیار کوتاه تری خواهیم داشت.

تفاوت دندان شیری و دائمی چیست؟

دندان‌های اولیه و شیری کودکان نسبت به دندان‌های دائمی دارای مینای دندان و عاج نازک‌ تری هستند. این نازکی مینای دندان سبب می‌شود تا پوسیدگی با سرعت بیشتری به عاج دندان برسد، بنابراین خرابی دندان در دندان‌های شیری بیشتر و سریع تر اتفاق می‌افتد. پس می‌توان گفت احتمال ایجاد آبسه در کودکان و یا آسیب به پالپ و عصب دندان محتمل‌تر می‌باشد.

پالپ که حاوی رگ‌های خونی و عصب دندان است در دندان‌های اولیه نسبت به دندان بالغ در افراد کوچکتر و ضعیف تر می‌باشد.

دندان‌های اولیه سفیدتر از جانشینان دائمی آنها یعنی دندان دائمی هستند.

دندان‌های اولیه در مقایسه با جانشینی‌های دائمی خود دارای سطوح انسداد نسبتاً باریک هستند.

دندان شیری مودک از لحاظ اندازه دندان از دندان بالغ کوچکتر بوده و همچنین ریشه آن نیز نسبت به دندان دائمی کوچکتر و نازک تر می‌باشد.

سطح دندان شیری نسبت به دندان بالغ مسطح تر بوده و دارای برآمدگی بسیار کمتری است.

اهمیت دندان شیری

دندان‌ها از نظر اندازه، شکل و محل قرارگیری آنها در فک‌ها متفاوت است. این تفاوت‌ها باعث می‌شود دندان‌ها با هم همکاری کنند تا به شما در جویدن، صحبت کردن و داشتن لبخند زیبا کمک کند، آنها همچنین به شکل و فرم صورت شما کمک می‌کنند.

هر کدام از انواع دندان‌ها بسته به وظایفی که دارند به جویدن انواع مواد غذایی سفت و یا نرم کمک می‌کنند.

زمان تقریبی رویش و افتادن دندان شیری

دندان‌های فک بالا

رشد دندان پیشین مرکزی در ۶ تا ۷ ماهگی و ریزش آن بین ۸ تا ۱۲ سالگیرشد دندان پیشین جانبی در ۷ تا ۸ ماهگی و افتادن آن در ۹ تا ۱۳ سالگیرویش دندان نیش کودک در ۱۶ تا ۲۲ ماهگی و ریزش آن در ۱۰ تا ۱۲ سالگیمولر اول در ۱۳ تا ۱۹ ماهگی رشد کرده و در ۹ تا ۱۱ سالگی می‌افتد.مولر دوم در ۲۵ تا۳۳ ماهگی ظاهر شده و در ۱۰ تا ۱۲ سالگی از بین می‌رود.

دندان‌های فک پایین

۶ تا ۱۰ سالگی رشد دندان پیشین مرکزی در ماه ۶ تا ۷ ماهگی و ریزش آن دردندان پیشین جانبی فک پایین در ۷ تا ۸ ماهگی رشد کرده و در ۱۰ تا ۱۲ سالگی می‌افتد.رشد دندان نیش در ۱۷ تا ۲۳ ماهگی و ریزش در ۹ تا ۱۲ سالگیمولر اول در ۱۴ تا ۱۸ ماهگی رشد کرده و در سن ۹ تا ۱۱ سالگی می‌افتد.مولر دوم در ۲۲تا ۳۱ ماهگی ظاهر شده و در سن ۱۰ تا ۱۲ سالگی می‌افتد.

قسمت‌های مختلف تشکیل دهنده دندان

مینای دندان یک سطح معدنی سخت است و بیرونی ترین بخش دندان می‌باشد.

لایه بعدی زیر مینای دندان عاج است که بخش عمده دندان را تشکیل می‌دهد. عاج یک بافت سخت محسوب می‌شود، با این وجود بسیار متخلخل تر از هر یک از سایر بافت‌های سخت است.

لایه بعدی زیر عاج ، بافت پالپ است که در حفره پالپ قرار دارد. حفره پالپ از خون و منبع عصبی برخوردار است که برای حفظ سلامت و حیات دندان ضروری است.

ریشه دندان به عنوان لنگر دندان عمل کرده و باعث می‌شود بستری برای ورود خون و عصب به دندان ایجاد شود تا دندان حیات یابد. ریشه دندان دارای بافتی نسبتا نرم می‌باشد.

ریشه دندان در استخوان تعبیه شده است که در بافتی به نام لثه پوشیده شده است. این ریشه توسط رشته‌هایی از بافت که از استخوان اطراف سرچشمه گرفته که به این رشته‌ها رباط‌های پریودنتال گفته می‌شود.

نحوه مراقبت از دندان شیری

راه‌های مختلفی برای جلوگیری از خرابی دندان کودک وجود دارد که به ذکر چند مورد می‌پردازیم:

حفظ بهداشت دهان و دندان مهم‌ترین و بهترین راهکار برای سلامت دندان است که شامل مسواک زدن حداقل دو بار در روز و نخ دندان کشیدن می‌باشد. بهتر است در سنی که کودک قادر بود مسواک زدن را به او آموزش دهیم.

والدین باید با تمیز کردن آنها با یک پارچه نازک، رول پنبه یا با مسواک زدن آنها با یک مسواک نرم دندان‌های شیری کودک خود را تمیز کنید. در حدود ۱۸ ماهگی کودک می‌توانید از مسواک مخصوص کودک با مقدار کمی خمیر دندان و با غلظت فلوراید کم دندان شیری کودک خود را مسواک بزنند. باید مراقب باشید که کودکتان خمیر دندان را قورت ندهد زیرا این امر در بین کودکان رایج است.

اجازه ندهیم که کودکمان با پستانک و یا شیشه شیر در دهان بخوابد زیرا این مواد پلاستیکی سبب پوسیدگی شدید در دندان خواهد شد.

کودک را در خوردن شیرینی جات، انواع شکلات و خوراکی‌ها به خوبی کنترل و مدیریت کنیم و اجازه ندهیم بیش از حد مواد قندی مصرف کند. به طور کلی باید سعی شود تا کودک را به استفاده از یک رژیم غذایی سالم عادت دهیم.

مراقب باشیم کودک مواد غذایی بسیار سرد و یا بیش از حد داغ مصرف نکند.

دندان‌های شیری سالم به کودک کمک می‌کند تا به راحتی غذا را بجود و نیز در صحبت کردن دچار مشکل نخواهد شد. و دندان‌های پوسیده می‌توانند مانع از توانایی کودک در غذا خوردن طبیعی شوند، بنابراین بر رشد و نمو تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این دندان اولیه پوسیده می‌تواند منجر به عفونت شده که ممکن است به رشد دندان دائمی آسیب برساند.

تسکین درد دندان کودک در زمان رویش دندان

اگر علائم رشد دندان را مشاهده کردیم باید به کودک کمک کنیم تا این مرحله را به راحتی پشت سر بگذارد. از جمله این علائم شامل سرریز شدن آب دهان کودک، بالا رفتن دمای بدن او و گاز گرفتن مداوم اشیا مختلف است.

یکی از روش‌های درمانی این است که لثه کودک را با پارچه‌ای تمیز و مرطوب به آرامی مالش دهیم، می‌دانیم که سرما درد را کاهش می‌دهد پس می‌توان پارچه را کمی خنک کرد و سپس مورد استفاده قرار داد.

باید بدانیم که تنها در صورت مشورت با پزشک می‌توان از مسکن و دارو برای التیام درد استفاده کرد زیرا کودکان ممکن است به مسکن‌ها و برخی از انواع دارو حساسیت داشته باشند.

تسکین درد دندان کودک در سنین بالا تر با روش خانگی

استفاده از مقداری یخ برای جویدن و یا قرار دادن میخک یا روغن آن با پنبه یر روی دندان روشی موثر است.

می‌توان از آب نمک ولرم برای تسکین درد دندان استفاده کرد.

یک قطعه سیر کوچک نیز روی دندان نیز روش مناسبی است.

می‌توان از مسکن البته با مشورت پزشک بهره گرفت ولی این نکته قابل توجه است که تمام این روش‌ها تنها درمان موقتی است و بهتر است در اولین فرصت فرزندمان را نزد دندانپزشک ببریم.

آیا می‌توان دندان‌ شیری را در بزرگسالی حفظ کرد؟

بسیاری از نوجوانان و دیگر بزرگسالان دارای دندان‌های برگریز هستند، این یعنی اینکه یک یا چند دندان شیری آنها به دلایل مختلف هنوز از بین نرفته است و لا به لای دندان‌های بالغ به حیات خود ادامه می‌دهد.

دلیل اصلی این امر این است که هیچ جایگزین دائمی برای دندان شیری وجود نداشته به همین علت عاملی که سبب لق شدن دندان و در نهایت افتادن آن می‌شود در برخی دندا‌ن‌ها وجود نداشته است. به ویژه زمانی که قصد ارتدنسی داشته باشید این سوال پس می‌آید که آیا می‌توان این دندان را حفظ کرد یا خیر؟

در افراد بالغ دندان‌های برگریز نباید حفظ شود، زیرا از بین نبردن آنها مشکلاتی نظیر انسداد ترومایی، تروما اکلوزال، دیاستماتا و غیره را به همراه دارد.

این نوع انسداد ترومایی همواره یک بار اضافی برای دندانهای برگریز بیماران بزرگسال محسوب می‌شود.

ترومای اکلوزال سبب ایجاد التهاب در پالپ و عصب دندان می‌شود. دیاستماتا نیز فاصله بین دندانی را گویند و با توجه به اینکه دندان شیری نسبت به دندان بالغ اندازه کوچکتری دارد، بنابراین حضور آن در کنار دیگر دندان‌های بالغ سبب ایجاد فضای خالی می‌شود که این مسئله در نهایت کج شدن دندان‌ها را در پی دارد زیرا دندان‌ها تمایل دارند در فضای خالی گسترش یابند. این موضوع عاملی است که در ارتدنسی مشکل ساز خواهد بود

ولی نکته مورد توجه این است که این مشکلات در موارد نادری مشاهده می‌شود و در اکثر مواقع این دندان‌ها دردسری ایجاد نخواهد کرد. برای تشخیص این مسئله بهتر است به یک دندانپزشک مراجعه کنید و مشورت بگیرید.

درمان اندودنتیکی یا عصب کشی دندان‌های برگریز

دندانهای اولیه که از ۶ ماهگی شروع به رشد می‌کنند و تا حدوداً ۱۲ سالگی در دهان باقی می‌مانند. گاهی مواقع پوسیدگی کنترل نشده که درمان لازم و به موقع انجام نگرفته باشد می‌تواند روی بافت‌های پالپ دندان شیری تأثیر بگذارد و منجر به عفونت داخل جمجمه شود. درمان این وضعیت نسبتاً مشابه درمان دندان‌های دائمی است و شامل عصب کشی برای از بین بردن باکتری‌های داخل کانال ریشه دندان است.

در برخی موارد و با تشخیص پزشک لیزر نیز می‌تواند جایگزین موثری برای درمان پالپ دندان کودک باشد و علاوه بر این در این درمان مانند عصب کشی در حالت معمول نیاز به استفاده از مواد شیمیایی برای درمان و پر کردن دندان نیست، پس می‌تواند جایگزین مناسبی باشد تا از مشکلات پس از عصب کشی و درد دندان پیشگیری شود.

آیا عصب کشی دندان شیری عوارضی در پی دارد؟

هنگامی که یک دندان بصورت اندودنتیکی معالجه شد باید مرتباً از نظر بالینی و رادیوگرافی مورد بررسی قرار گیرد. دندان اصلی ممکن است علائم و نشانه‌هایی از عفونت حاد یا مزمن ایجاد کند. این عوامل مشکل ساز ممکن است به صورت تورم، تشکیل سینوس و یا حساسیت باشد. در برخی موارد نیز مناطقی از استخوان ممکن است ریزش کند و یا گاهی کیست دندان رخ دهد.

در نهایت باید بدانیم دندان اولیه آلوده ممکن است باعث ایجاد دندان دائمی هیپوپلاستیک شود، که بعضاً به عنوان “دندان ترنر” شناخته می‌شود. این حالت زمانی رخ می‌دهد که بر اثر پوسیدگی مداوم و درمان نشده دندان شیری و یا ایجاد ضربه شدید به فک و دندان شیری وارد شود که نتیجه آن آسیب به دندان دائمی که از بخش زیری دندان کودک شروع به رشد می‌کند، می‌باشد.

این آسیب سبب می‌شود دندان دائمی دچار بد شکلی شود و یا تاج آن تغییر رنگ دهد و پوسیده شود.

آیا ترمیم و درمان دندان شیری امری واجب است؟

این سوالی است که برای بسیاری از والدین پیش می‌آید و یا برخی از افراد به غلط تصور دارند که دندان کودک با توجه به موقتی بودن آن نیازی به درمان نداشته و پس از مدتی دارای یک جایگزین سالم خواهد بود. ولی باید بگوییم درمان دندان شیری بسیار اهمیت دارد و پدر و مادرها باید توجه کنند برای اینکه فرزندان‌شان در آینده دندان بالغی سالم داشته باشند باید به خوبی به دندان شیری رسیدگی کنند.

نکته قابل توجه این است که دندان شیری فضای کافی و مناسب را برای رشد هر دندان بالغ در زمان آینده فراهم می‌کند و اگر نسبت به دندان شیری بی تفاوت باشیم و در صورت پوسیدگی ساده‌ترین راه یعنی کشیدن دندان را انتخاب کنیم سرانجام سبب رشد نامناسب دندان دائمی در دهان خواهد شد و دندان‌های بالغ کجی ظاهر می‌شود زیرا با کشیدن دندان شیری فضا برای رشد دندان دائمی بیشتر از میزان مورد نیاز است و همین امر سبب می‌شود که دندان دائمی در حال رشد از حد خود تجاوز کند و مقداری از فضای خالی را نیز اشغال کند. این مسئله علاوه بر ایجاد پوسیدگی در دندان سبب می‌شود نیاز به انجام ارتدنسی داشته باشیم.

پس با درمان صحیح و به موقع دندان شیری مانع از ایجاد این مشکلات شوید.

بنابراین می‌توان گفت نگهداری دندان‌های شیری Deciduous teeth برای رشد صحیح مجموعه دندان‌های بزرگسال بسیار مهم است. درمان نادرست یا ریزش زودرس آنها می‌تواند منجر به مشکلات دندان و فک با عواقب طولانی مدت شود که بعداً اصلاح آن پر زحمت، پر هزینه و پیچیده خواهد بود.

در صورت نیاز به درمان دندان فرزندمان باید نهایت همراهی و همدلی با کودک به عمل آید و آمادگی لازم برای درمان انجام گیرد تا از روند درمان هراسی نداشته باشد.

جنین کم خون و مشکلات دندانی

جنین با افزایش حاد بیلی روبین دچار کم خونی می‌شود. نوزاد تازه کم رنگ و کم خونی به نظر می‌رسد. اندکی پس از تولد زردی به دلیل بالا بودن میزان بیلی روبین به وجود می‌آید.

اگر یک نوزاد در دوره نوزادی زردی شدید و مداوم داشته باشد، دندان‌های اولیه ممکن است رنگ آبی یا سبز داشته باشند، اگرچه در چند مورد دندان قهوه‌ای نیز مشاهده شده است. ولی در این مواقع به مرور رنگدانه دندان به تدریج کاهش می‌یابد.

پورفیریا در کودکان

اختلالی ارثی و اکتسابی می‌باشد و کودکانی که دارای پورفیری مادرزادی هستند، ادرار به رنگ قرمز دارند، نسبت به نور حساس هستند و وقتی پوست‌شان در معرض نور خورشید قرار دارد، ضایعات شکمی زیر شکمی ایجاد می‌کنند. دندان‌های اصلی آنها به دلیل رسوب پورفیرین در ساختارهای در حال توسعه ، رنگی مایل به قهوه‌ای می‌گیرند.

در نهایت سعی کنیم مشکلات دندان کودک را جدی بگیریم تا در آینده ‌ای نزدیک دندان دائمی سالم داشته باشند.

بیشتر بخوانید: دندان کودک و هر آنچه باید درباره این دندان بدانیم

منبع + + + + + + +