جدایی نادر از سیمین ساخته‌ی اصغر فرهادی؛ من که می‌فهمم اون پدرمه!

شاید فکر کنید که بعد از گذشت چند سال از ساخت فیلم جدایی نادر از سیمین قرار است چه چیزی راجع به آن بخوانید. اما فیلمی که در معتبرترین فهرست‌های بین المللی از جمله بهترین فیلم‌های صد سال گذشته‌ی سینما حضور داشته باشد، صحبت از آن تاریخ انقضا ندارد. در این مطلب سعی داریم به صورت مفصل به بررسی، تحلیل و نقد جدایی نادر از سیمین بپردازیم، با نت نوشت همراه باشید.

فیلم جدایی نادر از سیمین

با گذشت چندین دهه از فیلم‌های مهم سینمای جهان مانند همشهری کین، کازابلانکا، دزد دوچرخه و… هنوز سخن درباره‌ی آن‌ها بسیار است. به عقیده ما جدایی نادر از سیمین نیز در همین رده قرار می‌گیرد. فیلم جدایی نادر از سیمین بی شک یکی از پر سرو صداترین و مهم ترین آثار در تاریخ سینمای ایران است که در سال ۱۳۸۹ ساخته شد. بازیگرانی چون: لیلا حاتمی، پیمان معادی، شهاب حسینی، ساره بیات بخش بزرگی از موفقیت این فیلم به شمار می‌آیند.

فیلم‌های مهم زیادی در حدود ۱۰۰ سال سینمای ایران ساخته شده‌اند اما اگر بخواهیم ماندنی ترین آن‌ها را نام ببریم به نام چندین فیلمساز مانند داریوش مهرجویی، عباس کیارستمی، ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی، امیر نادری، بهرام بیضایی و آثار قابل تامل و تفکر آن‌ها بر می‌خوریم. اما پس از این نسل سال‌ها بود که فیلمسازی چون اصغر فرهادی که به نوعی موج نویی در سینمای ما پدید آورد وجود نداشت تا اینکه اصغر فرهادی با آثار خود فصل جدیدی را در سینمای کشور رقم زد. حال اینکه عده‌ای در ایران بر این امید هستند که بتوانند آثار او را بی ارزش جلوه بدهند هم در نوع خود جالب است.

من که می‌فهمم اون پدرمه!

ماجرا از جایی شروع می‌شود که مقدمات مهاجرت سیمین، نادر و فرزندشان به خارج از کشور مهیا می‌شود. نادر تنها کسی است که از پدر بیمارش که دچار فراموشی شده نگهداری می‌کند. به همین دلیل از رفتن به خارج از کشور سرباز می‌زند. سیمین درخواست طلاق داده و اکنون مشکل بر سر حضانت دخترشان است. سیمین به خانه‌ی پدری‌اش می‌رود. نادر مجبور می‌شود که برای پدرش پرستاری بیاورد.

راضیه پرستار پدر می‌شود. او حامله است و در یکی از روزها برای او اتفاقی می‌افتد که بحران اصلی داستان در واقع از آن جا شروع می‌شود. جدایی نادر از سیمین درست بعد از درباره الی ساخته شد.

بیشتر بخوانید: فروشنده فیلمی از اصغر فرهادی

درباره‌ی الی فیلمی بود که نهایتا مخاطب را با وجدانش تنها می‌گذاشت. جدایی نادر از سیمین نیز به شکلی دیگر در قالب داستانی خلوت تر و حتی شایع تر، به نوعی همین مسئله را به چالش می‌کشد. همانطور که می‌دانید، آثار سینمایی با این مضمون بسیار بوده اند. اما مسئله اینجا است که چه چیز باعث می‌شود مضمونی عام و شناخته شده اینچنین از کار درآید و به اثری جهانشمول تبدیل شود.

شاید مسئله‌ی اصلی تمام هنرها همین باشد. این که چگونه مسئله‌ای شایع و حتی تکراری در قالبی هنری شکل داده می‌شود. جدایی نادر از سیمین توانست موضوعی گفته شده را به در قالب فیلمی با روایتی ساده جوری از کار دربیاورد که بر اساس آمار، ۹۹ درصد منتقدان نسبت به آن نظر مثبتی داشته ‌اند.

جدایی با روایتی روان و ساده ماجرایی پیچیده را مطرح می‌کند که در عین پیچیدگی برای هر کسی قابل درک و فهم است. علاوه بر مضمون اصلی فیلم که در تمام فیلم به گونه‌ای مستتر وجود دارد، مفاهیم دیگری نیز وجود دارد که شاید یکی از بزرگترین آن‌ها “امید” است. در طول فیلم این امید در جای جای رابطه‌ی عاطفی و خانوادگی نادر و سیمین وجود دارد. مخاطب مدام روزنه‌هایی از امید را می‌بیند اما نمی‌داند که در آخر این روزنه‌ها در رابطه‌ی این دو کار می‌کند یا نه ؟

در مقابل نادر و سیمین یک زوج دیگر قرار دارند که پرستار پدر نادر، راضیه (ساره بیات) و شهاب حسینی هستند. آن دو نیز دچار چالش‌هایی هستند که از نوع دیگری است. چالش‌های این دو زوج که هر کدام از نوع مختلف است آن‌ها را به یکدیگر پیوند هم می‌زند و اختلافات چهار نفر در یکدیگر گره می‌خورد. هر چه که ماجرا بیشتر جلو می‌رود، تنش‌ها هم افزایش پیدا می‌کند، تنش‌ها را شخصیت‌هایی فرعی تر مانند پدر نادر، معلم دختر خانواده و … وارد داستان می‌کنند.

جدایی نادر از سیمین نیز مانند تمام آثار فرهادی از موضوعات و مفاهیمی جهانشمول مانند اختلاف طبقاتی، معضلات خانوادگی، مسائل اجتماعی و اقتصادی، مسائل زنان در اجتماع و خانواده و… مملو است اما این جهانشمول بودن در کنار یک داستان کاملا ایرانی که متعلق به جامعه‌ی ایران است اتفاق می‌افتد. داستان این فیلم که روایت زندگی یک خانواده‌ی تمام عیار امروزی متوسط ایرانی است، پر از کلیشه است. فرهادی به طور بسیار خوشایند و قابل تاملی سعی می‌کند که از کلیشه‌ها دوری نکند.

اما چه چیز استفاده از رایج ترین و کلیشه‌ای ترین عناصر را به این شکل عمق می‌بخشد؟ شاید فرهادی با اشراف به این موضوع که در زندگی واقعی و همچنین درام، از کلیشه‌ها گریزی نیست، این کلیشه‌ها را فرمی نوین و حتی جذاب می‌سازد. به عبارتی دقیقا آن جایی که یک فیلمساز متوسط ممکن است اثرش تبدیل به ملودرامی رایج و تکراری تبدیل کند، فرهادی با استفاده از همان مضامین تکراری و اتفاق‌های قابل پیش بینی، اثر خود را عمق می‌بخشد و متمایز می‌سازد.

بیشتر بخوانید: فیلم همه میدانند Everybody Knows اثر اصغر فرهادی؛ تنهاتر از تاکستانی مطرود

همه چیز در فیلم جدایی نادر از سیمین به مو بند است. از رابطه‌ی سیمین و نادر گرفته تا نوزاد در شکم راضیه و زنده ماندن پدر نادر که گویی به یک تنها دمی گره خورده و مانده اند. همین حالت در شخصیت‌ها و حتی چهارچوب‌های اخلاقی و روانی آن‌ها نیز دیده می‌شود. فاصله‌ی متدین بودن راضیه تا دروغ گفتنش و شخصیت موقر نادر که با برخورد خشن او با خدمتکار خانه (راضیه) تمام معادلات مخاطب را بهم می‌ریزد.

مخاطب در طول فیلم و در هنگام رخ دادن هر اتفاق که به شکلی همه به یکدیگر زنجیره شده، مدام نگران است که این بندها پاره شوند. در نیمه‌ی دوم فیلم، بندها یک به یک پاره می‌شوند. انگار که با اتفاق افتادن هر کدام از حوادث و تلخی ها، اضطرابی از مخاطب فیلم کم می‌شود و سرانجام در پایان با پاره شدن تمام بندها، به آرامشی عجیب می‌رسیم.

این آرامش به دلیل اتفاق افتادن آن چه که دل ما می‌خواهد نیست اما آرامشی است شبیه به زندگی واقعی که به نظر می‌رسد فرهادی در بازنمایی آن تا حد زیادی موفق بوده است.

گره‌ها در فیلم جدایی نادر از سیمین از سکانس اول شکل می‌گیرند و هر چه که درام جلوتر می‌رود گره‌ها زیادتر و کورتر می‌شوند. در نهایت این گره که همه به شکلی اتفاقی در عین حال اختیاری حادث شده است، رو به اوج و سپس به سمت پایان می‌رود. پایان جدایی نادر از سیمین نیز مانند اغلب آثار فرهادی قطعی نیست. این به این معنی است که ما تنها پایانی بر حادثه‌ی اصلی و بحران بوجود آمده را می‌بینیم که به شکل آرام شدن طوفان است. اما اینکه بعد از طوفان قرار است، شخصیت‌ها چگونه زندگی شان را ادامه دهند به گونه‌ای مبهم است که البته جای تاویل را برای مخاطب باز می‌گذارد.

درباره‌ی اصغر فرهادی

اصغر فرهادی (متولد ۱۳۵۱) در خمینی شهر اصفهان متولد شده است. او قبل از آن که وارد دوره‌ی نوجوانی شود متوجه علاقه‌اش به سینما و هنرهای نمایشی شد و بعد از گذراندن دوره‌ی دبیرستان وارد دانشکده‌ی هنرهای زیبا شد و به تحصیل در رشته‌ی ادبیات نمایشی پرداخت. فرهادی پس از اتمام دوره‌ی کارشناسی به دانشگاه تربیت مدرس رفت و مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته‌ی کارگردانی اخذ نمود. او در تمام این مدت فعالیت‌هایی داشت تا اینکه وارد سینمایی حرفه‌ای شد.

نخستین اثر او در سینمای حرفه‌ای، فیلمنامه نویسی فیلم ارتفاع پست ابراهیم حاتمی کیا بود. سال بعد از اکران ارتفاع پست بود که فرهادی نخستین فیلم سینمایی خود را با نام رقص در غبار ساخت. این فیلم با استقبال مخاطبان و منتقدین روبرو شد و جوایزی را نیز در سطح بین المللی کسب کرد. دومین اثر بلند فرهادی شهر زیبا بود که به گونه‌ای او را به عنوان کارگردانی حرفه‌ای که با استعدادی قابل تامل وارد کار شده است تثبیت کرد.

پس از آن بود که سال ۱۳۸۴ فرهادی با ساختن فیلم چهارشنبه سوری، فصل نوینی را در سینمای ایران آغاز کرد. فرهادی، اکنون شاخص ترین چهره‌ی سینمایی بین المللی از طرف ایران است که در کشورهای دیگر نیز فیلم می‌سازد و عوامل و چهره‌های شناخته شده‌ی سینمای جهان را در این آثار به کار می‌گیرد. آثار دیگر این فیلمساز عبارتند از: درباره الی، فروشنده، گذشته، همه می‌دانند.

بیشتر بخوانید: درباره الی فیلمی از اصغر فرهادی

جوایز‎ و افتخارات فیلم جدایی نادر از سیمین

جایزه بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان در مراسم گلدن گلوب ۲۰۱۲جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی زبان ۲۰۱۲جایزه بهترین کارگردانی از جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۹جایزه بهترین فیلمنامه از جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۹جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۹جایزه بهترین فیلمبرداری جشنواره فیلم فجر ۱۳۸۹خرس نقره بهترین بازیگر مرد جشنواره برلینخرس نقره بهترین بازیگر زن جشنواره برلین

جوایز جدایی نادر از سیمین به اینجا ختم نمی‌شود و این فیلم از بیشتر جشنواره‌های بین المللی جایزه‌های بسیاری دریافت کرد. برخی از این جشنواره‌ها عبارتند از: جشنواره بین‌المللی فیلم دوربان، جشنواره فیلم پولا، جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک، انجمن منتقدان فیلم تگزاس، انجمن ملی منتقدان فیلم و … .

همچنین جدایی نادر از سیمین علی رغم اینکه توانست در لیست ده فیلم برتر منتقدان در سال ۲۰۱۱ قرار بگیرد، در فهرست‌های مهمی از جمله برترین فیلم‌های ۱۰۰ سال سینما حضور داشته و رتبه‌ی دهم را از آن خود کرده است.

دیگران از جدایی نادر از سیمین چه می‌گویند!

لی مارشال در اسکرین دیلی:

“قصه «جدایی نادر از سیمین» نه فقط درباره زنان و مردان، فرزندان و والدین، مذهب و عدالت است، بلکه سوالاتی پیچیده و جهان‌شمول پیرامون مسئولیت‌پذیری در خصوص احتیاط در بیان حقیقت، و نیز مرز باریکی که میان انعطاف‌پذیری و غرور است و همچنین خودخواهی و خودکامگی، را مطرح می‌نماید.”

دبورا یانگ ورایتی:

” آدم‌های «جدایی نادر از سیمین» را اسیرانی هستند که در چنبره‌ای از غرور و تکبر، دین و اخلاق، و حیثیت و مادیات، گرفتارند و مدام دست و پا می‌زنند.”

روزنامه گاردین فیلم جدایی را از برترین فیلم‌های نیم قرن اخیر دانست و آن را درامی تلخی و پیچیده معرفی کرد.

اسکرین اینترنشنال:

ساخت این فیلم باعث شد تا بتوان بیشتر به مسائل داخلی خانواده رسیدگی کرد.

نیک جیمز سردبیر سایت اند ساوند:

“به نظر من این فیلم در بین فیلم‌‌های سال گذشته، هیچکاکی ترین فیلم ‌نامه را دارد. فیلمنامه‌‌ای که بیننده را دائماً گول می‌زند و بعد غافلگیر می‌کند و مدام مسائل اخلاقی پیچیده‌ای را مطرح می‌کند؛ به‌طوری‌که شما هیچوقت نمی‌فهمید مقصر چه کسی بوده‌است.”

مسعود فراستی منتقد سینما:

جدایی نادر از سیمین یک فیلم ضد ملی است.

هنرمندان مطرح بین المللی چون مریل استریپ، برد پیت، آنجلینا جولی، وودی آلن و … نیز هر کدام از دیدگاه خود به ستایش از جدایی نادر از سیمین پرداختند.

دیالوگ‌هایی از جدایی نادر از سیمین

نادر (پیمان معادی): ایشون یه دلیل برا من بیاره چرا باید تو این موقعیت پاشیم بریم خارج؟
سیمین (لیلا حاتمی): تو یه دلیل بیار چرا باید بمونیم؟
نادر: من هزار تا دلیل برات میارم.
سیمین: یکیشو بگو.
نادر: یکیش پدرم، من پدرمو نمی‌تونم ول کنم، بازم بگم؟!
سیمین: ولی زنتو… می‌تونی ول کنی!
نادر: من کی تورو ول کردم؟ تو منو کشوندی دادگاه، تو برای من دادخواست طلاق فرستادی!
سیمین: اون نمی‌فهمه که تو پسرشی؟
نادر: من که می‌فهمم اون پدرمه…

نادر: معادل فارسی کلمات زیر را بگویید…کپسول گاز؟
ترمه: استوانک گاز
نادر: ماکت؟
ترمه: نمونک
نادر: کمپوت؟
ترمه: خوشاب
نادر: گارانتی؟
ترمه: تضمین، ضمانت
نادر: اینکه عربیه معادل فارسی؟
ترمه: تو کتابمون نوشته.
نادر: قرار شد این جمله رو دیگه به من نگی، چیزی که غلطه تو هرجا میخواد باشه غلطه
برا گارانتی بنویس…
ترمه: چیز دیگه بنویسم نمره مو کم میکنه
نادر: عیب نداره کم کنه
بنویس پشتوانه.

حجت(شهاب حسینی): آخه شما خانم معلم این مملکت اید، خجالت نمیکشی، برای چی برگشتی بش گفتی بابات مامانتو زده بچش اوفتاده!!!
معلم(مریلا زارعی): من کی همچین حرفی زدم؟!
حجت: خجالت نمی‌کشی بند کردی به نقاشی یه بچه چهار ساله بش میگی بابات مامانتو زده بچش اوفتاده، آخه این دلیله؟!
معلم:من اینجوری نگفتم
حجت: چرا تا چشمتون به ما میخوره فک میکنید از صبح تا شب داریم میزنیم تو سره زن و بچمون، بابا به والله به قرآن ما هم مثه شما آدمیم!!