فروشنده دوره گرد نوشته‌ی پیتر هاندکه برنده جایزه ادبی نوبل 2019؛ معماری یک جنایت

برای شما هم پیش آمده که هنگام خواندن یک کتاب خود را به جای یکی از کاراکترها احساس کنید؟ فکر کنید تصاویری که در کتاب توضیح داده شده را یک بار دیده اید و مکان هایی که برایتان توصیف می‌کند را یک مرتبه در آن جا حضور داشته اید؟ پیترهاند Peter Handke یکی از نویسندگانی است که با خلق جملات به تصویر سازی‌های بسیار دقیقی می‌پردازد و این تصویر سازی‌ها شما را به بطن قصه می‌کشاند. فروشنده دوره گرد یکی از داستانهای این نویسنده مجرب است که این بار در نت نوشت به بررسی آن پرداخته ایم.

فروشنده‌‌ی دوره گرد

معماری یک جنایت

پیتر هاندکه پس از انتشار دومین رمانش به نام زنبورها، فروشنده دوره گرد را در سال ۱۹۶۷ منتشر کرد. فروشنده دوره گرد داستانی است جنایی که تمام قواعد ژانر را به شکلی مدرن و آوانگارد رعایت کرده است و از آثار جنایی نویس شهیر امریکایی ریموند چندلر الهام گرفته است.

از مهم ترین آثار چندلر که از آنها فیلم هم اقتباس شده است می‌توان به خداحافظی طولانی، خواب بزرگ و بانو در دریاچه اشاره کرد که هر کدام نه تنها شاهکار ادبی بلکه شاهکار سینمایی و فیلم نوآر نیز محسوب می‌شوند.

فروشنده دوره گرد داستانی است جنایی که تمام قواعد ژانر را به شکلی مدرن و آوانگارد رعایت کرده است و از آثار جنایی نویس شهیر امریکایی ریموند چندلر الهام گرفته است.

فروشنده دوره گرد به ترجمه آرزو اقبالی و توسط نشر چشمه در ایران منتشر شده است.

فروشنده دوره گرد ویژگی‌های آثار دیگر پیتر هاندکه را نیز داراست. اهمیت نظم، اهمیت حضور اشیا و جان بخشی به آنها، جملات کوتاه و کلیدی، وضعیت انسان معاصر در جهان پیرامون از جمله موتیف‌هایی هستند که در آثار پیتر هاندکه به خوبی قابل ردیابی می‌باشند.

از مهم ترین نکات نوشتاری او، درگیر کردن خواننده به موجودی فعال است که در فروشنده دوره گرد نیز چنین اتفاقی دوباره رخ می‌دهد. مخاطب بسان یک کارآگاه، درگیر تمام تصویرسازی ها، جملات و عبارات، اشیا و حالتشان و شخصیت‌ها می‌شود و برای فهم داستان می‌باید در آن‌ها دقیق شود تا پرده از راز جنایت بردارد.

ما در کتاب چندین نشانه می‌بینیم که باید به آنها توجه داشت. بخش هایی از داستان که به عنوان مقدمه و چهارچوب داستانی در نخست هر فصل آمده اند با فونت ایتالیک نوشته شده اند. این بخش به مثابه پلان برای معماری و یا فلسفه جنایت و یا چگونگی پردازش داستان جنایی و به عنوان کلیدی برای حل جنایت قرار گرفته تا مخاطب، مفهوم داستان پیش رو را بهتر و بیشتر متوجه شود و از راز قتل آگاهی یابد.

همچنین در فروشنده دوره گرد، پیتر هاندکه عباراتی را در داخل گیومه قرار داده است که به مثابه دیالوگ شخصیت‌ها می‌باشند و توجه به آنها حائز اهمیت است. همچنین اشیا در داستان قدرتی فوق العاده دارند. گاهی داستان را از دید اشیا می‌بینیم، گاهی آنها به عنوان مجازی از شخصیت‌ها قرار می‌گیرند و در نتیجه نقشی تعیین کننده در پیش برد داستان دارند.

بیشتر بخوانید: مرگ در ونیز نوشته‌ی توماس مان؛ سمفونیی از نمادها و کنایه‌ها

پیترهاند Peter Handke

باید بدانیم که فروشنده دوره گرد، با وجود رعایت قواعد ژانر، یک داستان عادی و روتین جنایی نیست که پیشتر خوانده ایم. در نتیجه توجه به فرم داستان و نوشتار برای درک بهتر آن ضروریست. فرم داستانی به مثابه پازل است که مخاطب از طریق کدهایی که هاندکه به او می‌دهد، باید در انتها بتواند این پازل را کامل کند.

همان طور که پیش تر گفته شد پیتر هاندکه در فروشنده دوره گرد، قواعد ژانر جنایی را رعایت کرده اما آن‌ها را بر اساس زبان ویژه خودش بکار گرفته است. مانند بیشتر داستان‌های جنایی، قتل در شب و در زیر باران اتفاق می‌افتد که از المان‌های مهم چنین داستان هایی می‌باشند. شب و باران نماد سیاهی و رذالت و ناامیدی انسان هستند و در نتیجه اتمسفر خوبی برای پرداخت و بیان چنین مفاهیمی در داستان جنایی می‌باشند. همچنین است که زن در پیش برد داستان‌های جنایی نقش تاثیرگذاری را داراست.

در فروشنده دوره گرد، زنان و عموما از نوع اغواگرشان، بیشتر با وسایلشان و جسمشان تعریف می‌شوند. کفش پاشنه بلندی که می‌پوشند، آرایشی که می‌کنند، فعالیتی که انجام می‌دهند و در نقش جنسی قرار گرفته اند، همه معرف شخصیت زن فروشنده دوره گرد پیتر هاندکه می‌باشند. در داستان‌های جنایی و عموما نوآر، زن دارای چنین شخصیت و شمایل اغواگریست است که آن را فم فتل به معنای زن فتانه می‌نامند. زنی که بیشتر ابزار است و در اینجا هم با اشیا توصیف شده و عموما در نهایت نیز به قتل می‌رسد.

در فروشنده دوره گرد، زنان و عموما از نوع اغواگرشان، بیشتر با وسایلشان و جسمشان تعریف می‌شوند.

همان طور که پیشتر گفته شد، نوشتار پیتر هاندکه در فروشنده دوره گرد، دارای نظم و معماری خاصیست. متن ادبی او به مثابه یک پلان معماری است که مخاطب را با نظم و ترتیب و آرام وارد فضای داستان می‌کند.

مقدمه ذکر شده در ابتدای هر فصل داستان به مثابه یک پیش ورودی در پلان معماری رفتار می‌کند و دیدی کلی از معماری داستان به مخاطب ارائه می‌دهد. سپس او را وارد فضاهای اصلی و فرعی داستانی می‌کند.

این فضاها گاه تاریک و گنگ و گاه روشن و واضح هستند. همچنین عبارات داخل گیومه به مثابه بخش‌های درخشان و حائز اهمیت معماری/داستان قرار می‌گیرند. لوکیشن داستانی نیز مانند یک بنای معماری دارای فضاهای باز و بسته و نیمه باز است و از کافه و آپارتمان به راهرو و خیابان رفت و برگشت می‌کند.

در مفهوم کلی و نادیدنی نیز کل داستان فروشنده دوره گرد پیتر هاندکه و سبک تشریحی که در جنایت دارد به مثابه یک پلان و دستورالعملی برای ساخت داستان جنایی قرار می‌گیرد و مخاطب را برای پرسه زنی در کلمات راهنمایی می‌کند.

یکی دیگر از موتیف‌های پیتر هاندکه در کتاب فروشنده دوره گرد، مسئله‌‌ی نظم است. در ۷ عنوان از ۱۲ فصل، از کلمه‌‌ی نظم استفاده شده است. قتلی رخ می‌دهد و محیط و شرایط و روان انسان‌های درگیر را دچار بی نظمی می‌کند و هر یک از شخصیت‌ها از این بی نظمی ناراضیست و سعی در برگشت نظم به هر طریق دارد.

این نظم اگر هم برقرار شود، دیگر به مانند نظم پیشین نیست و نظم جدیدی حاکم خواهد شد. رفته رفته و پس از برقراری نظمی دیگر، این بی نظمی و جنایت آن قدر سهل و ساده و معمولی می‌شود که به ملعبه‌ای توسط کودکان قرار می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: رمان کوری نوشته‌ی ژوزه ساراماگو؛ آنچه ما را واقعا می‌کشد، کوری است!

پیتر هاندکه، از همان ابتدا سبک‌های رایج ادبی را رها نمود و تحت تاثیر تئاتر ابزورد و رمان جدید، انقلابی زبانی و روایی را ارائه نمود.

کودکانی که بی نظمی و جنایت را بازی می‌کنند. این نظمی که هاندکه از آن یاد می‌کند، یک نظم مدرن و نظام مند و دروغین است که انسان معاصر را درگیر خودش کرده است. نظمی است بنانهاده شده توسط اجتماع. شخصیت‌ها آن قدر که از بی نظمی حاصل از قتل آشفته می‌شوند، از خود مسئله قتل آشفته نیستند.

گویی انسان معاصر در جهان مدرن امروزی، دارای ذهنی مکانیکی است که واقعیت فاجعه را درک نمی‌کند و بیشتر از آنکه به خود امر فاجعه بپردازد، توجهش را به حواشی حاصل از آن معطوف می‌دارد و از اصل باز می‌ماند.

این بازماندگی در حدی است که فاجعه، موهومیت خویش را برای کودکان که نمادی از نسل آینده باشند، از دست داده که آن را بازیچه خویش می‌کنند. حال فاجعه و قتل اصلی گویا در پایان داستان رخ می‌دهد. جایی که قتل برای نسل بعدی اتفاق مهیبی نیست و به بازی می‌ماند و این خود، قتل یک نسل، قتل یک نسل از بشر است.

پیتر هاندکه Peter Handke

پیتر هاندکه Peter Handke در تاریخ ۶ دسامبر ۱۹۴۲ در گریفن اتریش به دنیا آمد. مادرش آشپزی با اصالتی اسلووانیایی و پدرش سربازی آلمانی بود. وی مدتی با مادر در آلمان شرقی زندگی کرد. پیتر هاندکه در سال ۱۹۵۴ به دبیرستان کاتولیک دروس کلاسیک تانزنبرگ رفت.

او در ۱۵ سالگی تحت تاثیر اثر ژرژ برنانوس به نام زیر خورشید شیطانی قرار گرفت. در روزنامه مدرسه به نام فاکل بود که نخستین آثارش را به چاپ رسانید. در سال ۱۹۵۹ حوزه‌اش را عوض کرد و به کلاژنفورت رفت.

او همچنین دروس حقوق را در گراز فراگرفت. پس از نخستین موفقیت‌های ادبی اش، به انجمن استاد‌پارک گرازر پیوست و در سال ۱۹۶۵ پس از آنکه ناشر Suhrkamp اثرش را که زنبورها نام داشت پذیرفت، درسش را رها نمود و تمام وقتش را به ادبیات و نوشتن اختصاص داد.

پیتر هاندکه، از همان ابتدا سبک‌های رایج ادبی را رها نمود و تحت تاثیر تئاتر ابزورد و رمان جدید، انقلابی زبانی و روایی را ارائه نمود. وی همچنین تحت تاثیر آثار فرانتز کافکا، ساموئل بکت و ویلیام فاکنر نیز بود. این تاثیر در رمان ها، نمایشنامه‌ها و شعرهایش به وضوح دیده می‌شود.

تماتیک متن‌های پیتر دانکه حول محور موضوع هایی چونApple-converted-space”> اضطراب و پریشانی انسان معاصر، ناتوانی در برقراری ارتباط و سرگردانی‌اش در جهان به مانند زبان می‌گردد.

او در ادبیات آلمانی زبان سبکی پیش رو و آوانگارد را داراست. ادبیات او دارای نظمی خاص و الگویی معین می‌باشد. وقتی مخاطب آثار وی را می‌خواند متوجه چنین نظمی می‌شود. آثار او به مثابه مسئله‌ای ریاضی و یا پلانی معماری می‌باشند که خواننده را درگیر می‌کند و او را مجبور به کنش و موجودی فعال در برابر نوشته می‌کند. به بیانی دیگر، خواننده آثار پیتر هاندکه، خواننده‌ای منفعل نیست. او باید درگیر کلمات شود و راز آن‌ها را بیابد تا بتواند به جهان نوشتاری او ورود پیدا کند.

پیتر هاندکه در زمینه سینما نیز فعال است. او با ویم وندرس در فیلم زیر آسمان برلین به عنوان فیلمنامه نویس همکاری داشته است. همچنین او در سال ۱۹۷۸ فیلمی به نام زن چپ دست را کارگردانی کرد. این کتاب توسط انتشارات فرهنگ جاوید در ایران چاپ و ترجمه شده است.

بیشتر بخوانید: دیدن دختر صددرصد دلخواه در صبح زیبای ماه آوریل نوشته‌ی هاروکی موراکامی

پیتر هاندکه پس از انتشار دومین رمانش به نام زنبورها، فروشنده دوره گرد را در سال ۱۹۶۷ منشتر کرد.

جوایز کسب شده

پیتر هاندکه تا به کنون جوایز ادبی بسیاری را بدست آورده که از مهم ترین آنها می‌توان به جایزه نوبل در سال ۲۰۱۹، جایزه فرانتز کافکا در سال ۲۰۰۹ و جایزه گئورک بوشنر در سال ۱۹۷۳ اشاره نمود.

در ایران نیز چندین نمایشنامه و داستان از پیتر هاندکه ترجمه و منتشر شده است که از آن جمله می‌توان به نمایشنامه‌های غیب گویی، اهانت به تماشاگر، اتهام به خود با ترجمه‌ی علی اصغر حداد و داستان‌های محاکمه و فروشنده دوره گرد با ترجمه آرزو اقبالی توسط نشر چشمه اشاره نمود.

در سال ۲۰۱۹، آکادمی نوبل جایزه ادبیات خود را به دو نفر اهدا کرد. چرا که در سال ۲۰۱۸ بنا به دلیلی فساد اخلاقی یکی از همسران آکادمی نوبل، جایزه ادبی به کسی تعلق نگرفت. آکادمی در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که اولگا توکارچوک؛ نویسنده لهستانی برنده جایزه نوبل ۲۰۱۸ است و پیتر هاندکه این جایزه را برای سال ۲۰۱۹ می‌گیرد.

انتخابی که عده‌ای را معترض نمود. چرا که بار دیگر آکادمی را متهم به این موضوع کردند که امسال هم جایزه را به یک اروپایی سفیدپوست اهدا کرده. زبان او نیز آلمانیست که از زبان‌های همیشه ستایش شده می‌باشد. اما مهم ترین دلیل اختلاف منتقدان، به سبب حمایت هاندکه از صرب‌ها در دوره جنگ بوسنی بود.

گرچه توجه به این نکته ضروریست که نوبل جایزه ادبی را به نویسندگانی می‌دهد که دارای فرم و محتوای نوینی هستند. آثارشان به چندین زبان ترجمه شده و جوایز ادبی نیز گرفته باشند. پیتر هاندکه نیز شامل تمامی موارد بالا می‌شود. فرم ادبی او فرمی نوین و درگیر کننده و بسیار مدرن می‌باشد و دید جدید و دیگری از ادبیات به مخاطب ارائه می‌دهد.

شاید این مطالب هم خواندنی باشد:

جدایی نادر از سیمین ساخته‌ی اصغر فرهادی؛ من که می‌فهمم اون پدرمه!

سریال چرنوبیل Chernobyl: هدف ما خوشحالی تمام بشریت است!

سگ پودل: آشنایی با نژاد Poodle و ویژگی آن‌ها