ادبیات عامه‌پسند مقدمه ورود به کتاب‌های جدی/ آثار دفاع مقدسی در حال جهانی شدن

اکبر صحرایی، نویسنده معاصر ایرانی است که با نگارش رمان حافظ هفت در پنجمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد عنوان برگزیده را بدست آورد، در گفت‌وگو با ایکنا با تعریفی درباره ادبیات عامه‌پسند که مخاطبان آن عامه و توده مردم است، گفت: در جامعه ما ذهنیت منفی نسبت به آن وجود دارد و شاید ناشی از نگاه تنگ‌نظرانه به این مقوله باشد.

وی با تصریح بر این موضوع که ادبیات حتماً نباید روشنفکرانه باشد، گفت: معمولاً کار‌های تخصصی و روشنفکری یا ادبیاتی که لایه داشته و سخت‌خوان باشد، دچار مشکل تیراژ است و در همان چاپ‌های نخستین باقی می‌ماند، اما آثار ادبیات عامه‌پسند به ویژه حوزه رمان، به چاپ‌های متعددی می‌رسد و نویسنده‌های آن شاید معروف نباشند، اما این آثار دارای ویژگی خاصی هستند که باید از این رویکرد در سایر آثار نیز بهره برد.

وی به این موضوع که ادبیات عامه‌پسند تا حدود زیادی مخاطبان را خود جذب کرده اشاره و بیان کرد: اما می‌توان از این ادبیات پل ارتباطی ایجاد کرد تا خواننده با خوانش کتاب‌های عامه‌پسند بتواند تمرینی برای ورود به مطالعه کتاب‌های خاص داشته باشد، من این دو موضوع را از هم جدا نمی‌دانم، یعنی ادبیات عامه‌پسند و ادبیات خاص در تعامل با یکدیگر بوده و نمی‌توان یکی را رد و دیگری را تأیید کرد، زیرا خوانش آثار عامه‌پسند می‌تواند مرحله مقدماتی برای جذب مخاطب به کتاب و کتابخوانی باشد تا برای خوانش کتاب‌های قابل تعمق‌تر و پیچیده‌تر آماده شود.

ادبیات عامه‌پسند ادبیات زرد نیست!

هر ادبیاتی صاحب اعتبار است و اینکه این ادبیات را می‌توانیم مقدمه‌ای برای ورود به عرصه ادبیات خاص‌تر و جدی‌تر بدانیم، نکته مثبتی است، بنابراین ادبیات عامه‌پسند در مقابل ادبیات خاص نیست و می‌تواند کامل کننده آن باشد

صحرایی گفت: شاهد هستیم آنچه در رابطه با کتاب‌های عامه‌پسند رخ داده، در حوزه کتاب‌های تاریخ ادبیات شفاهی، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به ویژه خاطرات نیز وجوددارد و همین حوزه‌ها هستند که باعث شده‌اند ادبیات دفاع مقدس و انقلاب اسلامی در حوزه رمان‌ حفظ شود و مخاطبان آن چندین برابر مخاطبان خاص باشد.

نویسنده کتاب «حافظ هفت» با بیان اینکه ادبیات عامه‌پسند ادبیات زرد نیست و باید در تعریف آن دقت بیشتری داشت و از تنگ‌نظری درباره این آثار پرهیز کرد، گفت: هر ادبیاتی صاحب اعتبار است و اینکه این ادبیات را می‌توانیم مقدمه‌ای برای ورود به عرصه ادبیات خاص‌تر و جدی‌تر بدانیم، نکته مثبتی است، بنابراین ادبیات عامه‌پسند در مقابل ادبیات خاص نیست و می‌تواند کامل کننده آن باشد.

وی در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه مخاطب ما باید چطور به این سطح از آگاهی برسد، بیان کرد: من یک سؤال جدی‌تر می‌پرسم، چرا از رمان‌های عامه‌پسند استقبال می‌شود؟ این سوال مهمی است. به نظر من ادبیات خاص مانند دانشگاهی است که اگر مخاطب بخواهد از این دست کتاب‌ها آغاز کند، مانند این است که فرد مستقیم و بدون مقدمه وارد دانشگاه شود؛ در حالی که رمان‌های عامه‌پسند می‌تواند کلاس‌ها و مراحل مقدماتی برای ورود به دانشگاه باشد و مخاطب با همین نوع ادبیات، الفبای ورود به عرصه مطالعه را شروع کند.

جذابیت‌های ادبیات عامه‌پسند

وی در ادامه نکته مهم را جذب مخاطب غیرحرفه‌ای به ادبیات عامه‌پسند دانست، افزود: یک دلیل جذابیت هم دارای قصه بودند این سبک است، همان قصه‌هایی که ما از مادربزرگ‌های خودمان می‌شنیدیم، ما باید از این جذابیت‌ها در ادبیات خاص‌تر نیز بهره بگیریم، ادبیات خاص و مدرن عمدتاً فاقد جذابیت، قصه و داستان است و خوانش آن هم برای مخاطب عام دشوار است، زیرا نثر آن برای مخاطب عام مناسب نیست و همچنین یک قصه در لایه‌های گوناگون مورد مکاشفه قرار می‌گیرد، همین عوامل باعث می‌شود، در ادبیات خاص، تعداد مخاطبان محدودتر شود. از طرف دیگر در اغلب آثار خاص، توجه اندکی به ذائقه مخاطب می‌شود، اما در داستان‌ها و رمان‌های عامه‌پسند به ذائقه مخاطب توجه می‌شود. بنابراین باید با بررسی و آسیب‌شناسی این داستان‌ها و داستان‌هایی که ادعای روشنفکری دارند، به این سؤال که چرا مخاطبان به سمت آثار عامه‌پسند می‌روند، پاسخ روشنی بیابیم. اگر در ادبیات خاص از نثر، زبان، ساختار و فرم حرف‌هایی برای گفتن دارند، از جذابیت‌ها و آیتم‌های عامه پسند هم استفاده کنیم.

ادبیات دفاع مقدس در حال جهانی شدن

در غرب خط کشی خاصی وجود ندارد که ادبیات اصیل و فاخر را از سایر ادبیات جدا کند و آن‌ها به همه گونه‌های ادبی اعتبار و ارزش قائلند، بنابراین به نظرم همین که مخاطب به مطالعه عادت پیدا کند و به تدریج به سمت آثار جدی‌تر و خاص‌تر برود، حائز اهمیت است و نباید به این امر بی‌توجه بود

صحرایی ادامه داد: اگر دقت کنید از گذشته این نوع ادبیات مورد پذیرش بوده و مورد توجه قرار گرفته است و صرفاً ویژه ادبیات معاصر نیست. آنچه در جهان در دوره رنسانس در عرصه ادبیات پیش آمد و به ایران آمد این بود که نویسندگان ما خواستند قدری از ادبیات پست مدرن غرب را تقلید کنند و در این عرصه بود که مشکلاتی به وجود آمد و وقتی نویسنده‌های ما در حوزه ادبیات پست مدرن یا سخت‌نویسی می‌نوشتند، بیشتر به ضرر ادبیات نوین یا نوگرا ختم شد، وگرنه آثار عامه‌پسند مخاطب خود را از دست ندادند.

وی در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا امیدی به جهانی شدن ادبیات دفاع مقدس که آن را گونه‌ای از ادبیات عامه‌پسند تلقی کردید، وجود دارد، گفت: به نظرم اکنون هم این اتفاق افتاده است، اما مسائل سیاسی جهانی باعث شده که جلوی این امر گرفته شود، وگرنه آثار دفاع مقدسی در جهان با استقبال مخاطبان مواجه است؛ بنابراین ادبیات دفاع مقدس ــ نه ادبیات جنگ که آن‌ها را متفاوت می‌دانم ــ راه آشتی با ادبیات جهانی را پیموده‌اند.

انتهای پیام