درباره علی حاتمی | سعدی سینمای ایران و تصویرگر ارزش‌های ملی و میهنی

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ علی حاتمی متولد ۲۳ مرداد ۱۳۲۳ خورشیدی در تهران به عنوان کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده برجسته سینما شناخته می شود. حاتمی در جایی متولد شد، شبیه همان جایی که رضا خوشنویس در هزاردستان به مفتش آدرس می‌دهد؛ خیابان شاهپور، خیابان مختاری، کوچه اردیبهشت. او دانش‌آموخته از دانشکده هنرهای دراماتیک و نزدیک به ۱۵ فیلم بلند سینمایی و مجموعه تلویزیونی در کارنامه هنری خود دارد.

نخستین اثر سینمایی حاتمی در ۱۳۴۸ خورشیدی با عنوان حسن کچل ساخته شد و آخرین فیلم نیمه‌تمامش با نام جهان پهلوان تختی که یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های سینمایی او پس از مجموعه هزاردستان بود به علت مرگ ناشی از بیماری سرطان نافرجام ماند. پس از مرگش نیز ۲ فیلم مبتنی بر هزاردستان با تدوین واروژ کریم‌مسیحی به نام‌های کمیته مجازات و تهران روزگار نو ساخته شد.

سریال هزاردستان اما لقب بزرگ‌ترین پروژه علی حاتمی را به دوش می‌کشد. علی حاتمی برای ساخت این سریال شهرک سینمایی غزالی را ساخت. او در واقع محله‌های قدیمی تهران را با زیربنایی به اندازه ۷ هزار مترمربع بنا کرد. برای نمونه خیابان‌ لاله‌زار و میدان توپ‌خانه ۳۰ هزارمتر مربع به خود اختصاص دادند. ساخت دکور هزاردستان به گونه ای انجام شد که نمای بیرون ساختمان‌ها جابه‌جا شود و هر عمارت قابلیت تغییر به بنایی دیگر را داشته باشد. نتیجه‌ طراحی این دکور، شهرک سینمایی غزالی بود. شهرکی که به نام حاتمی نیز مشهور است. علی حاتمی در جایی گفته که هنگام آغاز ساخت این شهرک جوانی بیش نبود اما در پایان، پیرمردی از آن بیرون آمده است. فیلمنامه هزاردستان میان ۸ تا ۱۰ بار بازنویسی و بنابر شنیده‌ها، ۱۱ ساعت از سریال نیز سانسور شده است.

علی حاتمی در پنجشنبه ۱۴ آذر ۱۳۷۵ بر اثر سرطان پانکراس در ۵۲ سالگی درگذشت. پیکر وی در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. بر روی سنگ قبر وی که در طرفینش رقیه چهره آزاد ملقب به مادر سینمای ایران و ایفاگر نقش مادر در فیلم مادر و رسام عرب‌زاده طراح ممتاز فرش‌های ایرانی دفن شده‌اند یکی از ماندگارترین دیالوگ‌های فیلم حاجی واشینگتن نقش بسته: آیین چراغ خاموشی نیست.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا همزمان با ۱۴ آذر سالروز درگذشت علی حاتمی کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده سینما به بررسی آثاری که درباره مرحوم حاتمی تولید شده، پرداخته است؛

آن معلم بی استاد

آن معلم بی استاد به کارگردانی سید وحید حسینی و محدثه گلچین عارفی در واقع گرامیداشت علی حاتمی کارگردان و مؤلف سینمای ایران به روایت هنرمندان بزرگی است که با او همکاری داشته اند و در آن به ویژگی های آثار حاتمی از جنبه های مختلف نظیر متن، موسیقی، گریم، صحنه آرایی، دوبله، بازیگری و... اشاره کرده اند.

سید وحید حسینی تهیه‌کننده و کارگردان آن معلم بی‌استاد درباره این مستند توضیح می دهد: این اثر به یاد علی حاتمی ساخته شده و نام فیلم از عنوان مقاله‌ای از بهرام بیضایی در وصف حاتمی گرفته شده است.

این مستندساز با اشاره به این‌که در ١٣٩٢ خورشیدی به پیشنهاد بنیاد سینمایی فارابی مشغول ساخت کلیپ‌هایی برای بزرگداشت پنج بازیگر سریال هزاردستان و گرامیداشت علی حاتمی شده‌اند، ادامه داد: به این بهانه به سراغ هنرمندانی رفتیم که با علی حاتمی همکاری کرده بودند. بعد از آن، این کار را گسترش دادیم و تصمیم گرفتیم فیلم جامع‌تری به یاد علی حاتمی تهیه کنیم. این پروسه تا زمستان ١٣٩۴ خورشیدی طول کشید و بعد از تکمیل‌شدن مصاحبه‌ها و تهیه آرشیو تدوین آغاز شد و در پاییز ١٣٩۵ خورشیدی همزمان با بیستمین سالگرد درگذشت علی حاتمی بود، آماده پخش شد.

وی درباره شخصیت‌های برجسته‌ای که در معلم بی‌استاد حضور دارند، بیان کرد: فیلم مصاحبه‌محور است و به مرور آثار حاتمی می‌پردازد. عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، علی نصیریان، داوود رشیدی، محمدعلی کشاورز، منوچهر اسماعیلی، ناصر طهماسب، حسین علیزاده، احمد بخشی (کارگردان و دستیار علی حاتمی)، عبدالله اسکندری، ارسلان کامکار، حجت شکیبا (نقاش) و محمود بصیری این فیلم را روایت می‌کنند.

نام این فیلم برگرفته از یادداشتی از بهرام بیضایی است که پس از مرگ حاتمی در مجله فیلم چاپ شد.

سه‌گانه مستند علی حاتمی

قسمت اول از سه‌گانه مستند علی حاتمی به کارگردانی و تهیه کنندگی الهام قره‌ خانی و مهرتاش مهدوی که تولید آن در ۱۳۷۸ خورشیدی آغاز و در ۱۳۸۳ خورشیدی پایان یافت، یکی دیگر از آثار مستندی است که درباره زندگی هنری و فعالیت های مرحوم حاتمی در اوایل دهه ۹۰ خورشیدی به نمایش درآمد.

در این مستند که بخشی از فیلمبرداری آن در ۱۳۸۳ خورشیدی انجام شد و اجرای آن را اکبر عالمی بر عهده داشت، هنرمندانی چون جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، مرتضی احمدی، ژاله علو، مرتضی ممیز، جمشید لایق، سروش خلیلی، فخری خوروش، بیژن محتشم، داریوش اسدزاده، جلال الدین معیریان، اصغربیچاره، بیژن بیرنگ، مجید میرفخرایی و احمد بخشی به تحلیل شخصیت هنری علی حاتمی می‌پردازند.

الهام قره خانی متولد ۱۰ بهمن ۱۳۶۵ خورشیدی در تهران است. او از کودکی به داستان نویسی و شعر علاقه فراوان داشت. قره‌خانی تحصیلات خود را در دبیرستان در رشته ریاضی و در دانشگاه در رشته مهندسی مواد سرامیک دانشگاه علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد به پایان رساند و همواره در کنار تحصیل به تولید آثار هنری اشتغال داشت. فعالیت های هنری قره خانی عبارتند از: نویسندگی و کارگردانی مستند علی حاتمی (۱۳۸۳-۱۳۹۱)، نویسندگی و کارگردانی مستند جمشیدلایق (۱۳۸۳)، نویسندگی و کارگردانی مستند جمشیدمشایخی (۱۳۸۵)، نویسندگی و کارگردانی مستند ساکن صحرای سکوت - زندگینامه خسرو شکیبایی (۱۳۸۷-۱۳۹۰)، نویسندگی و کارگردانی فیلم سینمایی زنده انیمیشن بانویی از ماه (۱۳۹۰).

قره خانی درباره اهمیت پرداختن به زندگی هنرمندان می گوید: حمایت از چنین حرکت هایی در راستای ثبت مفاخر ملی لازم و ضروری است و جا آن دارد که نهادهای دولتی و خصوصی وارد این عرصه شوند چرا که جوان های هنر دوست کشور ما باید با بزرگان هنری خویش آشنا و از چگونگی زندگی و فعالیت آنها آگاه شوند.

مجموعه کتاب های عباس بهارلو

غلام حیدری یا همان عباس بهارلو محقق، منتقد و پژوهشگر سینمای ایران از جمله افرادی محسوب می شود که ۲ کتاب را درباره مرحوم حاتمی به چاپ رساند. معرفی و نقد فیلم‌های حاتمی به وسیله دفتر پژوهش‌های فرهنگی در ۱۳۷۵خورشیدی و علی حاتمی در نشر قصه در ۱۳۷۹ خورشیدی از این نویسنده و پژوهشگر به چاپ رسیده است.

بجز علی حاتمی کتاب های دیگری به وسیله عباس بهارلو درباره محسن مخملباف، امیرنادری، ناصر تقوایی، محمد علی فردین و عباس کیارستمی و به قلم و تحلیل این نویسنده در ارتباط با بزرگان سینمای ایران به نگارش در آمده است.

کتاب حاتمی در امتداد فردوسی

کتاب حاتمی در امتداد فردوسی نوشته مهدی صادقی، سینمای علی حاتمی را از منظری متفاوت مورد واکاوی و بررسی قرار می دهد و ریشه های آثار او را در آثار فردوسی، شاعر و حماسه سرای پرآوازه ردیابی می کند. البته نویسنده صادقانه اشاره می کند که نگارش این کتاب نه به واسطه دلبستگی اش به شعر است، نه از علاقه اش به سینما ناشی می شود، بلکه او با این کار فقط در پی یافتن پاسخ به برخی سوالات و ابهامات تاریخی بوده است.

همچنین صادقی در این بررسی مدعی وفاداری و مشابهت نعل به نعل سینمای حاتمی با اشعار فردوسی نیست و بیان می کند که تنها چند اثر و برخی رخدادها و شخصیت های کارهای او به ویژه سریال هزاردستان و شخصیت های اصلی اش را تحلیل و گزاره های برابری در شاهنامه را برایشان یافته و آنها را مورد بررسی قرار داده است. نویسنده این مساله را هم عنوان می کند که اشاره به این شباهت ها و همخوانی ها ممکن است، مدنظر حاتمی نبوده باشد یا او منظور نظری غیر از فردوسی داشته است. با این حال صادقی در این اثر تالیفی و تحقیقی تلاش کرده میان خطوط موازی برخی آثار حاتمی و اشعار شاهنامه چفت و بست محکمی برقرار کند.

نویسنده مهم ترین شباهت حاتمی و فردوسی را در نوع مواجهه آنها با تاریخ می داند. او معتقد است هر دوی آنها، شخصیت های آثارشان را روی محور تاریخ امتداد می دهند تا ماندنی و مثال زدنی شوند. بن مایه روایت و داستان های فردوسی و حاتمی متکی به تاریخ است و آنها مدام در آثارشان به شخصیت ها، مکان ها و رویدادهای واقعی ارجاع می دهند اما پیگیری این نشانه ها، هیچ برآیند درست و واقعی به مخاطب نمی دهد و اگر او به قصد تطبیق با واقعیت سراغ این آثار برود، سرخورده خواهد شد.

صادقی در بخشی از این کتاب، سریال هزاردستان را با قسمتی از شاهنامه مقایسه می کند و می نویسد: هزاردستان، داستان فاصله بین بی عرضگی، تنبلی و تفریط احمدشاهی است تا ادا و اطوار و افراط رضاشاهی. یکی ایران را به قحطی نان سوق داد، دیگری زمینه ساز شورش نان شد. از آن قحطی تا این شورش، فرق و فاصله ای است میان ۲ ضرر و ۲ زیان، اما همان طور که این ۲ در تاریخ، بی تاوان رها شده اند، تاوانش را مردمان به تاریخ پس دادند. «تاوان گناه پدر را پسر داد.» به سان ایرج که تاوان خطای فریدون را داد: فراز آورم لشگری گرزدار/ از ایران و ایرج برآرم دمار. فریدون خطا می کند، ایرج و ایران باید تاوان بدهند! هزاردستان نیز، راوی این خطاها و تاوان هاست.

حاتمی در امتداد فردوسی نوشته مهدی صادقی که در شمارگان ۲ هزار نسخه و به وسیله انتشارات رسم روانه بازار کتاب شده از منظر تاریخ پیوندی منطقی و موجه میان ۲ شخصیت ملی و پرافتخار ایران، علی حاتمی (سینما) و فردوسی (شعر) برقرار می کند که کمترین لطف خوانش آن، رجوع دوباره به چند اثر ماندگار هنری این سرزمین است.