پایتخت و هزار و یک اما و اگر/آیا واقعا پایان فصل ششم ساخته نشده بود

سرویس فرهنگی خبرگزاری موج، محمدصالح حجت الاسلامی؛ نوروز امسال تجربه ای بسیار متفاوت برای همه ما بود و در حالی که همچون سایر مردم دنیا در مبارزه با شیوع بیماری کرونا، در شرایط قرنطینه خانگی به سر می بردیم، چشم امید بسیاری به برنامه های تلویزیونی بود تا بتوانند اوقات فراغت و در خانه ماندن خود را بهتر سپری کنند.

در این میان اگر چنین شرایطی پیش نمی آمد، باز هم بر حسب عادت هر ساله، طبیعتا مخاطبان تلویزیون توجه خاصی به سریال های نوروزی داشتند و به طریق اولی سریال پایتخت با یک دهه سبقه موفق، در کانون این توجهات بود. اما آنچه که در نوروز و برای پایتخت رخ داد با انتظارات فرسنگ ها فاصله داشت.

پس از آنکه در گذشت خشایار الوند ، نویسنده ثابت پایتخت، در آخرین روزهای سال گذشته، ادامه کار این مجموعه را در هاله ای از ابهام برد و سیروس مقدم ، خبر از ساخت یک قسمت ویژه و یا حتی یک فیلم سینمایی برای یادبود این هنرمند فقید و پایانی بر این سریال داد؛ اما تصمیمات سرنوشت دیگری را برای آن رقم زد و پایتخت 6 به عنوان یکی از سریال های نوروز ۹۹ تعیین شد. این امر نیاز به تکمیل پازل تیم نویسندگان داشت، اتفاقی که با حضور آرش عباسی نویسنده و کارگردان جوان اما پر کار عرصه تئاتر، رخ داد. گرچه سرپرستی تیم نویسندگان را محسن تنابنده بر عهده داشت. در نهایت کار تولید فصل جدید پایتخت از ابتدای آذرماه و با در اختیار داشتن فیلم نامه دست کم شش قسمت آن آغاز شد.

با این اوصاف و باتوجه به اینکه تیم مجرب پایتخت کار خود را نسبتا به موقع آغاز کرد و تقریبا مخاطبان را برای تماشای یکی دیگر از فصل های به یاد ماندنی این مجموعه محبوب متوقع کرد، اما در نهایت شاهد مجموعه ای بودیم که با هزار اما و اگر روبرو شد. حذف شخصیت « باباپنجعلی » با بازی علیرضا خمسه نکته ای بود که پس از پایان یافتن فصل پنجم در سال 1397 از سوی تولید کنندگان اعلام شده بود اما بازگشت «بهبود فریبا» که پیشتر از آن به بهانه رفتن به آفریقا و مردنش در آنجا از داستان حذف شده بود، خبر جذاب و کنجکاو برانگیزی بود که از پیش از آغاز تولید در مورد این فصل منتشر شد؛ اما متاسفانه بازگشت بهبود با بیماری عجیب «سندروم دست بی قرارش» کمک خاصی به این سریال نکرد.

سردرگمی و گستاخی مهترین مشکل پایتخت

گرچه پایتخت 6 امسال هم پربیننده ترین سریال نوروزی لقب گرفت اما این به معنای غنی بودن آن نبود؛ بلکه عادت و نوستالژی مخاطبان از این مجموعه و در عین حال حضور اکثر کاراکترهای محبوبشان در این فصل، به همراه بازی های روان و فوق العاده همه بازیگران که انگار دیگر شخصیت ها جزئی از وجودشان شده از یک سو و ضعف بیش از حد سایر رقبا از جمله «کامیون» و «دوپینگ» که بیشتر به مجموعه های تلویزیونی کودکانه می ماندند، چنین نتیجه ای را رغم زد؛ اما اتفاق عجیب این بود که اکثر منتقدان از هر گروه و نگاهی، نسبت به این فصل از پایتخت و بویژه دو خصوصیت سردرگمی و نداشتن داستانی منسجم و گستاخی و بی اخلاقی بیش از حد کاراکترهای آن به شدت انتقاد کردند.

دروغگو بودن و اهانت های پی در پی اعضای خانواده های به تصویر کشیده شده در این مجموعه، صدای همه را درآورد و نگرانی بد آموزی را برای سریالی که یکی از خانوادگی ترین مجموعه های تلویزیون طی یک دهه و شاید چند دهه اخیر بود به ارمغان آورد.

با بالا گرفتن این انتقادات، اصلاحاتی در این سریال اعمال شد که گرچه از سوی کارگردان نام سانسور نگرفت اما تماشای تصاویری که صدایشان با آنها هماهنگ نیست و کاملا مشخص بود که صداگذاری شده اند از دیگر نکات آزار دهنده این فصل برای مخاطب شد. ضمن اینکه چند پست اعتراضی بازیگران این مجموعه موید این نکته بود که ممیزی های صورت گرفته بیش از اینها است.

آیا پایتخت به روز است

مخاطبان پایتخت، همچون بازیگرانش با یکدیگر قد کشیده و یا مسن تر شده اند و یک دهه را در کنار هم زندگی کرده اند. داستان و بازی های باورپذیر و شخصیت های آشنا و معمولی حاضر در این سریال، به جان و دل مخاطب نشسته است. تا پیش از این، بسیاری از افراد تشابه زیادی بین خود و برخی از این شخصیت ها احساس می کردند. این محبوبیت و صمیمیت به قدری زیاد بود که حتی، در انبوه تصاویر مدرن وجذاب کاراکترهای فانتزی غربی، تصویر کاراکتری همچون باباپنجعلی با چهره ای فرتوت و روستایی بر دفاتر مشق دانش آموزان نقش بست و با استقبال هم روبرو شد! اما در فصل ششم، کام مخاطب بادیدن اهانت های پی در پی کوچکتر های خانواده نسبت به بزرگترها و حتی دگردیسی و تغییر رفتار بسیار تند «هما» کاراکتری که به نوعی آرام بخش کل اعضای فامیل بود، به کلی کام مخاطب را تلخ می کرد.

شاید به استناد چند متلک سیاسی و اجتماعی و بعضا دیالوگ های شعاری و موعظه وار، تولید کنندگان این مجموعه داعیه دار این باشند که ما شاهد تغییر و تحول خانواده در بستر اجتماعی این روزهای جامعه هستیم؛ اما ظاهرا کارشناسان و حتی نظریه پردازان رسانه ای و اجتماعی چنین توجیهی را وارد نمی دانند و بسیاری از منتقدان آنچه در این فصل رخ داده را مخدوش شدن و از بین رفتن خاطرات خوش مخاطب از این سریال می نامند.

سهم کدام بیشتر است

نویسندگی پایتخت از ابتدا به صورت تیمی و صد البته با مشارکت جدی و بعضا حتی نویسندگی « محسن تنابنده » انجام شده است و به نوعی تنابنده و مقدم به زوجی طلایی در تولید پایتخت تبدیل شده اند. گرچه روند کاری مرحوم خشایار الوند هم نشان گر این بود که با پیشرفت چشم گیری در کار خود در این مجموعه روبرو بوده و او را به پایه ای ثابت و اصلی در پایتخت تبدیل کرده بود، اما کماکان محسن تنابنده به عنوان سرپرست تیم نویسندگان اعلام می شد.

حال با توجه به انتقادات فراوانی که نسبت به ساختار و محتوای فیلمنامه فصل 6 پایتخت مطرح است و نوک تیز پیکان انتقادات به سمت «آرش عباسی» نویسنده تازه وارد پایتخت گرفته شده، تا جایی که او را نابودگر خاطرات تماشاچیان می دانند؛ این سوال مطرح می شود که سهم کدام یک در شکل گیری این شرایط بیشتر است، تنابنده یا عباسی؟

و اصولا این سوال پیش از همه مطرح می شود که بر اساس کدام رزومه، سکان نویسندگی یکی از برندهای تلویزیون به دست عباسی سپرده شده است؟ آیا رفاقت او و تنابنده در عرصه تئاتر زمینه ساز این اعتماد بوده؟ آیا تنابنده نویسنده ای می خواسته که ضمن داشتن مهارت های نویسندگی، از او هم تبعیت کند؟ آیا پایتختی ها اینقدر ریسک پذیر بوده اند که پس از ده سال، بخواهند نویسنده جوانی را به جمع خود اضافه کنند و هزینه تجربه اندوزی اش را بپردازند و اجازه دهند تا دنیای خود را در درون پایتخت بنا کند؟ آیا عباسی آنچنان تسلطی بر دیگران داشته تا بتواند این همه تغییر را یک تنه اعمال کند و سایرین را مجاب به تبعیت کند؟

کار تحسین برانگیز تهیه کننده

در عین حال که انتقادات فراوانی به این فصل از سریال پایتخت وارد است و بر خلاف نویسندگان که ظاهرا در حفظ و حراست از خانواده معمولی و سایر منسوبینشان آنچنان موفق عمل نکرده اند، باید از کار تحسین برانگیز الهام غفوری تهیه کننده، سیروس مقدم کارگردان و صد البته وفاداری اکثر بازیگران اصلی و فرعی این سریال یاد کنیم که در طول یک دهه فعالیت پر فراز و نشیب، انسجام و با هم بودن خود راحفظ کرده و خالق چنین اثری شدند که بازبینی یک دوره کامل همه فصول این سریال همچون مرور یک زندگی واقعی است.

اگر تغییرات طبیعی چهره ها و پیش آمدن برخی حوادث که مبتنی بر گذر زمان در زندگی عادی افراد است دیدنی شده اند، به این دلیل بوده که این انسجام حفظ شده است و طبیعتا از حال خوب عوامل در پشت صحنه برآمده است.

آیا واقعا قسمت های پایانی ساخته نشده است؟

در نهایت نکته قابل تامل دیگری وجود دارد آن هم قسمت پایانی این فصل است. در حالی که از ابتدا هم توسط عوامل این سریال اعلام شده بود که این فصل در 15 قسمت ساخته می شود، در یک اقدام ناگهانی سیروس مقدم اعلام کرد که طبق تعهداتشان پانزده قسمت تولید شده و نمایش داده می شود اما پایان سریال به بعد از شکست کرونا موکول خواهد شد.

این در حالی است که پرش های عجیب و غریب داستان و عبور از برخی از مسائل مطرح شده در طول این فصل که بدون هیچ ربط و نتیجه ای رها شدند از معضلات آن بود. بسیاری از منتقدان این وضعیت را به ضعف ساختاری فیلمنامه و تجمع انبوهی از ایده های ناپخته ربط می دهند. در ذهن بسیاری از مخاطبان هم مسئله سانسور و ممیزی قیچی به دستان پررنگ شده است.

بویژه که به رغم ادعای سیروس مقدم که شیوع بیماری کرونا و عدم امکان تصویربرداری صحنه های حضور «بهتاش فریبا» در تهران و .... را از دلایل توقف تولید قسمت های پایانی اعلام کرده، بهرام افشاری تصاویری را از این قسمت ها در صفحه اینستاگرامی اش منتشر کرده و این شائبه را رقم می زند که شاید انتقادات روبه فزونی از این فصل، دست اندرکاران را مجبور به بازنگری در پایان بندی آن کرده است.

البته فاجعه پایان موقت این فصل در قسمت پانزدهم هم جای خود که جدای از وصله و باسمه ای بودن، تطابقش با صحنه های فیلم های قبل انقلابی اش تقریبا هیچ توجیهی ندارد. اینکه سازندگان پایتخت6 چرا و چگونه به چنین نتیجه ای رسیده اند از مبهمات است.

دلمان تنگ خواهد شد

با توجه به اینکه محسن تنابنده از این فصل پایتخت به عنوان آخرین حضورش در تلویزیون یاد کرده و فارغ از اینکه چه بر سر آینده پایتخت می آید؛ اما بدون شک دلمان برای بازی های روان و کم نظیر تک تک بازیگرانش شامل علیرضا خمسه، مهران احمدی ، محسن تنابنده، ریما رامین فر، احمد مهرانفر ، بهرام افشاری، نسرین نصرتی، هومن حاجی عبدالهی، سارا و نیکا فرقانی اصل، مصطفی و مجتبی بلال حبشی و ... تنگ خواهد شد.