مشکلات «مسکن مهر» و خطر رخداد آن‌ها در «طرح اقدام ملی مسکن»

گروه راه و مسکن بازارنیوز: مسکن مهر در زمان تصدی محمد سعیدی کیا بر وزارت مسکن دولت نهم، به عنوان طرح اصلی دولت وقت، برای تامین نیاز مسکن کشور، ابتدا در قالب بند (د) تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۸۶ آغاز شد. بر اساس این طرح، قرار بود دولت سالانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکونی را در ازای دریافت مبلغی در اختیار کسانی که خانه‎ای به نام خود ندارند، قرار دهد که اقساط تسهیلات این مسکن‌ها، ۹۹ ساله بود.

مسکن مهر از نظر سازندگان آن به سه دسته تقسیم می‌شوند. یک گروه از مسکن‌ها را دولت به عنوان مجری طرح، می‌سازد. گروه سازنده دیگر، تعاونی‌های مسکن هستند و گروه سوم ساخت این مسکن‌ها، اشخاص و به صورت شخصی سازی هستند. در فاز اولیه طرح مسکن مهر، دولت به صورت مشخص به عنوان مجری طرح بوده و با انتخاب پیمانکاران و نظارت‌های رایج در ساخت و ساز، بر نحوه اجرای کار نظارت می‌کرد.

اندکی بعد، دولت ساخت و ساز را به بخش خصوصی منتقل کرد و با در اختیار گذاشتن زمین به تعاونی ها، خدماتش را به ارائه نقشه و نظارت کاهش داد. همچنین در طرح شخصی سازی مسکن مهر، ساخت و ساز به افراد متقاضی واگذار شد. در این طرح هم دولت تنها در بخش نظارت و ارائه نقشه فعالیت داشت.

علی نیکزاد، وزیر مسکن دولت دهم در خرداد ۱۳۹۲ اعلام کرد از آغاز کار آن دولت، ساخت ۴ میلیون و ۴۰۰هزار واحد مسکن مهر شروع شده بود که نیمی از آن در روستا‌ها بوده و ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد آن تا خرداد ۹۲ تحویل داده شده و مابقی باید تا پایان دولت یادهم تحویل داده شوند. این در حالی است که به گفته محمد اسلامی، وزیر فعلی راه و شهرسازی، در دولت‌های نهم و دهم ۷۸۰ هزار واحد و در دولت‌های یازدهم و دوازدهم یک میلیون و ۲۵۵ هزار واحد مسکن مهر تحویل شد.

*ساخت و ساز و تاثیر بر اوضاع اشتغال کشور

مسکن مهر به عنوان یک ابرطرح در اقتصاد سال‌های اخیر کشور به حساب می‌آید که توانست عده زیادی از افراد را که رویای خانه دار شدن را داشتند، صاحب مسکن کند. همچنین طبق تحیقی در دفتر اقتصادی وزارت مسکن در سال ۸۹، ساخت و ساز یکی از کار‌هایی است که بیشترین اشتغال را در کشور ایجاد می‌کند. بر اساس این تحقیق، بخش مسکن با ۷۸ بخش اقتصادی دارای رابطه غیر مستقیم (پیشین اقتصادی) و با ۵۶ بخش هم دارای رابطه مستقیم (پسین اقتصادی) است.
طبق آمار منتشره در این تحقیق، میزان اشتغالزایی بخش مسکن در سال ۸۸، حدود ۲ میلیون و ۴۲۰ هزار نفر بوده که این رقم ۱۳ درصد از کل اشتغال کشور را تشکیل می‌داد.

*مسکن سازی در حاشیه شهرها، بیابان‌ها و کوه‌ها

علیرغم این دستاوردها، مسکن مهر با مشکلات زیادی هم مواجه بوده که یکی از عمده‌ترین مشکلات آن، عدم آماده سازی زیرساخت‌های لازم برای زندگی در این مجتمع‌های مسکونی است. از آنجا که بیشتر مسکن‌های مهر در حاشیه شهر‌ها و گا‌ها در بیابان‌ها و کوه‌ها ساخته شده، زیرساخت‌های اولیه زندگی اعم از برق، آب لوله کشی و گاز در آنجا وجود ندارد. به همین دلیل این واحد‌های مسکونی عمدتا خالی از سکنه هستند و آن‌هایی هم که به اجبار در این واحد‌ها زندگی می‌کنند با مشکلات شدیدی دست و پنجه نرم می‌کنند.
همچنین برخی امکانات رفاهی از جمله مدرسه، بیمارستان، درمانگاه، مسجد و... در این مجتمع‌های مسکونی وجود ندارد که زندگی را برای ساکنین با مشکل مواجه کرده است.

*واحدهای بدون متقاضی

دور بودن مسکن‌های مهر از شهر‌ها و روستاها، معضلات دیگری هم در پی داشته است. یکی دیگر از این مشکلات، عدم تقاضا برای این واحدهاست؛ به طوری که به گفته وزیر راه و شهرسازی در حال حاضر بیش از ۴۰۰ هزار واحد مسکن مهر در کشور بدون متقاضی هستند. با توجه به گفته محمدعلی ربانی، عضو هیات مدیره انجمن انبوه سازان تهران که میانگین هزینه ساخت هر متر واحد مسکونی حدود ۲.۵ میلیون تومان است، سرمایه بسیار هنگفتی برای ساخت این ۴۰۰ هزار واحد به کار برده شده که در حال حاضر بی فایده است.

تامین مالی مسکن مهر، یکی از چالش‌های بزرگ این طرح بود. دولت برای تأمین مالی این طرح از بانک مرکزی قرض کرد که منجر به رشد نقدینگی و افزایش تورم شد. فقط یک خط اعتباری مسکن مهر، ۴۵ هزار میلیارد تومان بود.

*رفتن آخوندی و شروع طرح اقدام ملی مسکن

با روی کار آمدن دولت یازدهم و تکیه آخوندی بر مسند وزارت راه و شهرسازی، طرح مسکن مهر در کشور به دلیل عدم اعتقاد آخوندی به این نوع مسکن سازی متوقف شد.
پس از استیضاح آخوندی و با روی کار آمدن محمد اسلامی، دولت تصمیم به ساخت مسکن گرفت و طرح خود را تحت عنوان «طرح اقدام ملی مسکن» عملیاتی کرد. این طرح شامل ساخت ۴۰۰ هزار واحد مسکونی است که ساخت ۲۰۰ هزار واحد آن در شهر‌های جدید و با مشارکت بخش خصوصی، ۱۰۰ هزار واحد در مناطق بافت فرسوده و توسط شرکت بازآفرینی شهری و ۱۰۰ هزار واحد بر عهده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است.

اوایل شهریورماه سال ۹۸، ثبت‌نام طرح ملی مسکن از استان کرمان کلید خورد. از هجدهم آبان نیز دور دوم ثبت‌نام طرح اقدام ملی مسکن در ده استان دیگر آغاز شد که در اولین گام در سیستان و بلوچستان، قم، خراسان‌شمالی و خراسان‌جنوبی نام‌نویسی شروع شد.

دومین گام، مربوط به کردستان، کهگیلویه و بویراحمد و گلستان بود و در گام سوم نیز نام‌نویسی در چهارمحال و بختیاری، همدان و یزد شروع شد و پس از آن نوبت به متقاضیان تهرانی رسید. در مجموع بیش از ۱.۶ میلیون نفر در این طرح ثبت نام کردند. بسیاری این طرح را ادامه طرح مسکن مهر می‌دانند و زعم کارشناسان مشکلاتی که برای آن طرح وجود داشته، ممکن است برای طرح اقدام ملی هم اتفاق بیفتد.

*خطر عدم ایفای تعهد برای ساخت واحدها

یکی دیگر از مشکلات عدم توانایی دولت برای عمل به تعهداتش در ساخت و تحویل به موقع واحد‌های پیش فروش کرده است. همانطور که ذکر شد وزارت راه ۱.۶ میلیون نفر را برای دریافت مسکن ملی ثبت نام کرده که تامین این تعداد واحد با توجه به مشکلاتی از جمله کسری بودجه دولت در سال جاری و دیگر مشکلات اقتصادی موجود، بسیار دشوار است.

دنیامالی، عضو کمیسیون عمران مجلس یازدهم در گفتگویی با بازارنیوز درباره ضرورت عدم تکرار اشتباهات طرح مسکن مهر در طرح اقدام ملی مسکن اظهار داشت: مشکلات زیر ساختی در برخی واحد‌های مسکن مهر از جمله نبود آب، برق و گاز، مدرسه، مشکلات حقوقی زمین‌ها و... وجود داشت که قطعا باید به این موارد در طرح اقدام ملی توجه کرد و اجازه نداد مشکلات تکرار شود.