هم‌رسانی از هم‌زبانی بهتره!

مروری «چلچراغی» بر روزهایی که موبایل جای سنگ را برای مبارزه فلسطینی‌ها گرفته ‌است

نسیم بنایی

ویدیویی با سرعتِ اینترنتِ فورجی، از مرزهای بین‌المللی عبور کرد و روی پلتفرم‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی به نمایش درآمد. در این ویدیو، زنی جوان را می‌دیدیم که ساکن شرق اورشلیم در نزدیکیِ محله شیخ جراح است و با خشم و التهاب زیادی به زبان انگلیسی خطاب به مردی یهودی می‌گوید: «تو داری خونه منو می‌دزدی!» و مرد یهودی در پاسخ به زن می‌گوید: «اگه من ندزدمش، یکی دیگه میاد و می‌دزده.»
این یک ویدیوی واقعی است. اما به دنبال انتشار آن، شبکه‌های اجتماعی پر شد از ویدیو، کارتون، نقاشی، عکس و نوشته‌هایی که همگی تلاش دارند نسبت به ماجرای فلسطین آگاهی‌رسانی کنند. در یکی از پست‌ها می‌بینیم دختری روی کفِ چوبی یک ساختمان ژست گرفته و تی‌شرتی مشکی به همراه شلواری پر از پارگی به تن کرده‌ است. روی پیراهنش به زبان عربی نوشته شده: «فِلَسطِین». او یک مدل است که تی‌شرت‌هایی با این طرح را تبلیغ می‌کند. زیر این عکس اینستاگرامی، جمله‌ای به زبان انگلیسی نوشته که معنایش می‌شود: «در رویای فلسطینِ آزاد». حساب کاربریِ اینستاگرامی که عکس این دختر را پست کرده، در حقیقت کارش فروش تی‌شرت، ماگ، پازل، قاب موبایل و کالاهایی نظیر این‌هاست که نقش و نگارِ روی همه آن‌ها الهام‌گرفته از ماجرای فلسطین است. صاحب این حساب کاربری، با این ترفند، هم کالاهایش را می‌فروشد، هم به نفع فلسطین تبلیغ می‌کند. در واقع او به نوعی نسبت به ماجرای فلسطین آگاهی‌رسانی هم می‌کند. ویدیوهای بسیاری از افراد مختلف در این حساب کاربری دیده می‌شود که افرادی این تی‌شرت‌ها را به تن کرده‌اند و می‌گویند با پوشیدن آن‌ها، احساس می‌کنند به نوعی در حال مبارزه برای آزادیِ فلسطین هستند. اما ماجرای تلاش مردم در کشورهای مختلف برای آگاهی‌رسانی در مورد فلسطین و آزادیِ مردم این کشور، در فضای اینستاگرامی امری نسبتا جدید و قابل توجه است.

‌تغییر مسیر مبارزه از خیابان به اینستاگرام

به‌تازگی دوباره تنش میان فلسطین و رژیم اسراییل بالا گرفته ‌است. این‌بار، مردمِ کشورهای مختلف در شبکه‌های اجتماعی دست به کار شده‌اند و موجی برای آگاهی‌رسانی نسبت به اختلاف میان فلسطین و اسراییل به راه انداخته‌اند. مهم‌ترین موج هم مربوط به اینستاگرام است. از اینفلوئنسرها گرفته تا مردم عادی، دست به ابتکاراتی در فضای اینستاگرامی زده‌اند تا از این طریق به نوعی برای آزادیِ فلسطین در این روزها، مبارزه کنند. گویی روایتی پیرامون ماجرای فلسطین در شبکه‌های اجتماعی در حال شکل‌گیری است که کسی نمی‌تواند به‌سادگی جلوی آن را بگیرد. حالا سنگ‌هایی که در گذشته ابزار مبارزه فلسطینی‌ها بود، به گوشی‌های تلفن همراه هوشمندی تبدیل شده که مبارزه را برایشان به مرحله جدیدی برده‌ است. حالا آن‌ها قدرتی دیگر را در دست دارند و آن را دست‌کم نگرفته‌اند.
یکی از کاربران اینستاگرامی در فلسطین، نوشته است: «فرقی نمی‌کند یک دنبال‌کننده دارید یا یک میلیون. مهم این است که این سطح از حمایت از فلسطینیان تا کنون در شبکه‌های اجتماعی رخ نداده بود و شما سهم بزرگی در آن خواهید داشت.»
حقیقت ماجرا این است که هر بار اتفاقی در فلسطین رخ می‌داد، هر بار بمبارانی از سوی اسراییل صورت می‌گرفت، در همان شرایطی که فلسطینی‌ها زیر بمب و آتش بودند، مردم در دیگر شهرهای عرب‌نشین، به خیابان‌ها می‌آمدند و دست به اعتراض می‌زدند. درنتیجه مقامات سیاسی همیشه یک چشمشان به خیابان‌ها بود تا جلوی التهاب موضوع را بگیرند. اما این‌بار قضیه به شکل دیگری پیش رفت.
اسراییلی‌ها مثل همیشه دست به بمباران فلسطین زدند و باعث شدند عده‌ای در غزه جان خود را از دست بدهند. اعتراضاتی که در خیابان‌ها صورت گرفت، اغلب پراکنده و کوچک بود، فشارها باعث می‌شد مردم در هر جایی نتوانند به‌راحتی به خیابان بیایند و دست به اعتراض بزنند. همه‌گیری کرونا هم مزید بر علت شده و ماجرا را پیچیده‌تر کرده ‌است. به این ترتیب، نوعی هم‌دلیِ مجازی از طریق هم‌رسانی و هشتگ زدن درباره مردم فلسطین شکل گرفته ‌است.

‌هم‌دلیِ آن‌لاین

هم‌دلی با فلسطینی‌ها برای نخستین بار شکلی آن‌لاین پیدا کرده و در مسیر جهانی پیش می‌رود. یک خیابان مجازی شکل گرفته که همه منتقدان اقدامات اسراییل در خاورمیانه، در آن گرد هم آمده‌اند و از ظرفیت‌هایش برای تحت فشار گذاشتن رژیم اشغال‌گر بهره می‌گیرند. درحالی‌که در ایالات متحده آمریکا، عمده تمرکز بر حمایت از اسراییل است، دموکرات‌ها و سیاستمداران در سایر کشورها جو بایدن، رئیس‌جمهوری این کشور را تحت فشار گذاشته‌اند تا با این موج همراه شود و جلوی حمایت از رژیم اشغال‌گر را بگیرد.
زمانی ‌که اسراییل ساختمان خبرگزاری آسوشیتد پرس را هدف قرار داد، رابرت منندز، سناتور دموکرات نیوجرسی از آمریکا شاکی شد و اعلام کرد از این وضعیت برآشفته است. همراه با اظهارات او، عده‌ای دیگر از دموکرات‌ها هم انتقادهای خود را آغاز کردند که مهم‌ترینِ آن‌ها، اوکازیو کورتز و رشید طالب، دو نماینده زن از ایالات متحده آمریکا بودند که دومی ریشه‌های عرب هم دارد.
اینستاگرم، توییتر، تیک‌تاک و سایر شبکه‌های اجتماعی به میدان نبرد مبارزان برای حقوق فلسطینی‌ها تبدیل شده‌اند. یکی از مدل‌های آمریکایی در صفحه اینستاگرامی‌اش نوشته‌ است: «در کنار سرکوب‌شده‌ها بایستید.» او این جمله را خطاب به دومیلیون و ۷۰۰ هزار نفری نوشته که در اینستاگرام دنبالش می‌کنند. این مدل با حساب کاربریِ (@diet_prada) در فاصله کوتاهی، ویدیوهایی از اقدامات اسراییلی‌ها علیه مردم فلسطین و نقض حقوق این مردم به اشتراک گذاشته ‌است.
در یکی از پست‌های اینستاگرامیِ دایت پرادا، دو زن در تصویری کارتونی در کنار هم نشسته‌اند. یکی می‌پرسد: «پس اسراییلی‌ها و فلسطینی‌ها دعواشون فقط سر مذهب نیست؟» و دیگری پاسخ می‌دهد: «آن‌ها نمی‌جنگند. اسراییلی‌ها سرکوب‌گرند و فلسطینی‌ها سرکوب‌شده‌اند. ماجرا هم درباره هر چیزی هست به جز مذهب.» البته پرسش و پاسخ‌ها همین‌جا به پایان نمی‌رسد و ادامه دارد.
در جایی دیگر، زنی که سمت چپ نشسته، می‌پرسد: «ماجرا فقط مربوط به مسلمان‌ها و یهودی‌ها نیست؟» و زن دیگر می‌گوید: «نه، این‌طور نیست. پیش از تشکیل اسراییل یعنی فقط ۷۵ سال پیش، مسلمانان، مسیحیان و یهودیانِ فلسطین همگی در کنار هم با آرامش در فلسطین زندگی می‌کردند. جامعه مسیحیت فلسطین، جزو قدیمی‌ترین جوامع مسیحیت در جهان است.»
این پرسش‌ها که ذهن خیلی‌ها را به خود مشغول کرده، همین‌طور ادامه پیدا می‌کند تا آگاهی‌رسانی تکمیل شود. آن زن از دلیل اصلی نزاع میان فلسطین و رژیم اسراییل می‌پرسد. درمی‌یابد که اسراییل یک کشور نبوده ‌است. می‌فهمد که چگونه اسراییلی‌ها توانسته‌اند در سال‌های گذشته همه این اقدامات را علیه فلسطینی‌ها داشته باشند، و به این ترتیب همه پرسش‌ها و احتمالات مطرح می‌شود. نکته این‌جاست که این پست را یک آمریکایی منتشر کرده ‌است. او تلاش دارد در کنار فلسطینی‌هایی که سرکوب شده‌اند، بایستد. نکته دیگر هم این است که این پست، به صورت کارتونی منتشر شده و درنتیجه به شکلی ساده، مخاطب را از چندوچون ماجرا آگاه می‌کند. پست دایت پرادا در میان کاربران ایرانی هم زیاد دست به دست شد.
شبکه‌های اجتماعی حتی به ابزاری برای اصلاح رسانه‌هایی تبدیل شده‌اند که خواسته یا ناخواسته، از رژیم اشغال‌گر دفاع کرده‌اند. حتی وقتی واژه‌ها به‌درستی به کار نرفته، یا جانب‌دارانه استفاده شده، باز هم مردم در شبکه‌های اجتماعی دست به کار شده‌اند و با مدادی قرمز، تیترهای رسانه‌هایی مثل واشنگتن‌پست و سی‌ان‌ان را اصلاح کرده‌اند. آن‌ها دور برخی واژه‌ها را خط کشیده‌اند و واژه درست را به جای آن‌ها، جایگزین کرده‌اند. برخی کاربران حتی انگشت اتهام خود را به سمت اینستاگرام و فیس‌بوک نشانه گرفتند و گفتند این شبکه‌های اجتماعی پست‌هایی را که درباره محله شیخ جراح و اتفاقات آن بوده، حذف کرده‌اند. با این ترفند، جلوی حذف این پست‌ها تا حدودی گرفته شد. در واقع، مردم در شبکه‌های اجتماعی، جلوی دروازه‌بانی خبرهای مرتبط با ماجرای فلسطین را گرفتند و تلاش کردند آن را به مثابه یک امر حقوق بشری به گوش جهانیان برسانند.

‌کاربران صبور نیستند

مردم در شبکه‌های اجتماعی صبر نمی‌کنند. آن‌ها هر بالا و پایینی را به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌کنند. جی‌جی و بلا حدید، مدل‌هایی که پدرشان فلسطینی است، بی‌وقفه پست می‌گذارند و درباره فلسطین می‌نویسند. در یکی از پست‌ها نوشته‌اند: «یا طرفِ حق هستید، یا طرف باطل. قضیه به همین سادگی است.» حتی می‌توان در برخی موارد ادعا کرد که ماجرا به تبی همگانی تبدیل شده‌ است. همه از فلسطین می‌نویسند. این ماجرا از آن‌جایی معلوم می‌شود که سلبریتی‌ها بی‌پروا و بدون ترس، در این زمینه می‌نویسند. مثلا ریحانا، خواننده آمریکایی که معمولا در این شرایط، چیزی خلاف میل طرفدارانش نمی‌نویسد، اسراییل را محکوم کرده و گفته اتفاقات اخیر، خشونتی تمام‌عیار نسبت به فلسطینی‌ها بوده ‌است. او می‌گوید: «جان همه مهم است!»
اعتراضات آن‌لاین به یک گزینه کاربردی و قوی برای مردمی تبدیل شده که نمی‌خواهند نسبت به ماجرای فلسطین سکوت کنند. پس از ماجرای جورج فلوید که منجر به راه افتادن جنبش «جان سیاهان مهم است» در آمریکا شد، حالا نوبت به ماجرای فلسطینی‌ها رسیده ‌است. مردم جهان، به‌ویژه در کشورهای غربی، سال‌هاست که نگاه‌هایشان را به سمتی خیره کرده بودند که مانع از دیدن همه ابعاد ماجرا می‌شد. اما حالا جهت دوربین‌ها عوض شده ‌است. حالا آن‌ها از واقعیت‌های ماجرای فلسطین چیزهایی می‌دانند و درنتیجه دست به هم‌دلی، یا بهتر است بگوییم، هم‌رسانی می‌زنند.
حالا تب حمایت از حقوق مردم فلسطین به جایی رسیده که صفحه‌ای بین‌المللی درباره غذا، برای همراهی با این جنبش، غذایی عربی را درست می‌کند و هشتگ می‌زند: (#PalestinianSolidarity)، صفحه دیگری که موسیقی می‌گذارد، تمام موسیقی‌هایش را به فلسطین اختصاص می‌دهد. عده‌ای زنِ غربی ویدیویی می‌سازند که در آن روی چفیه‌هایی، با نخ ابریشمی، پرچم فلسطین را می‌دوزند و به گردن می‌اندازند. و به همین سادگی، هر کسی به نوعی تلاش می‌کند نشان دهد از ماجرای فلسطین آگاه است و برای حقوق مردم این کشور، در دنیای مجازی مبارزه می‌کند.

چلجراغ ۸۱۵