دلایل اسپرم ضعیف در مردان چیست؟

یکی از اصطلاحاتی است که در موضوعات ناباروری مردان زیاد از آن صحبت می‌شود، اسپرم ضعیف است. در واقع، هنگامی که مایع منی نسبت به همیشه دارای اسپرم کمتری باشد، معنی عبارت «ضعیف بودن اسپرم یا نطفه» تحقق پیدا می‌کند.

شاخص‌های متعددی جهت ارزیابی و بررسی اسپرم‌ها وجود دارد؛ که از جمله آن‌ها می‌توان به کیفیت اسپرم، تعداد اسپرم با شکل نرمال، تعداد کلی اسپرم‌ها و همچنین عواملی نظیر رنگ، حجم و چگالی مایع منی اشاره کرد. وجود هرگونه اختلالی در این شاخص‌های مهم، نشانه اسپرم ضعیف و در برخی موارد عامل ناباروری است. حتی گاهی احتمال دارد مشکلات تولید اسپرم به حدی باشد که پدیده آزواسپرمی (اسپرم صفر) رخ دهد.

به هر حال در صورت مشاهده علائمی از ضعف اسپرم، آزمایش ساده و کم‌هزینه اسپرموگرام (آنالیز اسپرم) جهت بررسی قدرت و وضعیت باروری مرد پیشنهاد می‌شود. در ادامه این مقاله به مهم‌ترین دلایل ضعیف ‌بودن اسپرم اشاره شده است.

یک اسپرم سالم چه ویژگی‌هایی دارد؟

قبل از آشنایی با مشکل ضعیف‌ شدن اسپرم، در ابتدا باید دانست که یک اسپرم سالم از چه ویژگی‌هایی برخوردار است. علائم آن به شرح زیر است:

مورفولوژی (شکل): یک اسپرم سالم دارای سَر گرد و دُم بلند و محکم است.حجم (کمیت): به طور معمول در هر میلی‌لیتر منی می‌بایست تقریباً ۱۵ میلیون اسپرم وجود داشته باشد؛ در غیر این صورت، باروری با مشکل مواجه می‌شود.تحرک: میزان تحرک اسپرم یکی از عوامل قابل توجه در موضوع بارداری آقایان به شمار می‌رود؛ به گونه‌ای که ۱ ساعت پس از انزال، می‌بایست بیش از ۵۰% اسپرم‌ها تحرک داشته باشند و به طور طبیعی حرکت کنند.

چرا اسپرم مرد ضعیف می‌شود؟

ضعیف بودن اسپرم مردان می تواند ناشی از اختلالاتی نظیر الیگواسپرمی (کم بودن اسپرم)، حرکت ضعیف و شکل غیر طبیعی اسپرم باشد که طی آزمایش اسپرموگرام شناسایی می شود. مطالعات نشان داده که مصرف برخی از مواد غذایی و رعایت نکات مراقبتی، می تواند به تقویت اسپرم ضعیف و درمان اختلالات آن کمک کند تا بارداری موفقی رقم بخورد.

علل مادرزادی اسپرم ضعیف

ضعیف بودن مادرزادی اسپرم به دلیل انسداد مجاری عبور اسپرم و یا وجود تومور در آن رخ می‌دهد و بیماران آن، اغلب از حجم مایع منی کمی برخوردارند. به بیانی دیگر، در این افراد مایع منی به اندازه کافی تولید می‌گردد؛ اما به میزان کافی از بدن خارج نمی‌شود که در چنین شرایطی، می‌توان انسداد مجاری اسپرم‌بر را به کمک دستگاه آندوسکوپی برطرف نمود، حتی امکان جمع‌آوری اسپرم‌های تجمع‌یافته در مجاری و استفاده از آن‌ها جهت انجام عمل لقاح آزمایشگاهی نیز وجود دارد.

به علاوه، مشکلات کروموزومی یا هورمونی و بیماری‌هایی نظیر نارسایی کلیه، موجب کاهش تعداد اسپرم‌ها و ضعف اسپرم مرد می‌شود. همچنین، بروز یک ناهنجاری به نام «هیپوسپادیازیس» _که در آن، مجرای ادرار در زیر آلت تناسلی قرارگرفته_ نیز سبب از دست رفتن قدرت باروری مرد می‌گردد.

علل اکتسابی ضعیف شدن اسپرم

علل اکتسابی ضعیف ‌شدن اسپرم؛ متأثر از عوامل محیطی، سبک زندگی، محل زندگی و شغل افراد می‌باشد و غالباً قابل کنترل است. باید دانست که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، مواد شیمایی _از جمله بنزن، سرب و فلزات سنگین_، آفت‌کش‌ها، پرتوهای آسیب‌زا _مانند اشعه ایکس_ و یا دوچرخه‌سواری به مدت طولانی می‌تواند موجب اختلال تولید اسپرم شود.

برخی از عوامل محیطی متأثر بر اختلال تولید اسپرم عبارت‌اند از:

آلودگی هوا: طبق تحقیقات دانشمندان، زندگیدر مناطق صنعتی و استنشاق سموم و آلاینده‌های موجود در هوا، بر غدد درون‌ریز بدن آقایان اثرات منفی دارد و موجب اختلال عملکرد اسپرم‌ها و کاهش کیفیت آن‌ها می‌شود.فلزات سنگین: در صورتی که مردان در تماس مزمن با سطوح بالای جیوه باشند، غشای اسپرم‌ها تحت اثر جیوه دستخوش تغییراتی شده و طول عمر اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد. از دیگر فلزات سنگین که بافت بیضه‌ها نسبت به آن‌ها حساس است و سبب کاهش میزان باروری در مردان می‌شود، می‌توان به مولیبدن و به‌خصوص، کادمیوم اشاره نمود.آفت‌کش‌ها: ترکیبات شیمیایی و محتویات آفت‌کش‌ها معمولاً عملکرد طبیعی غدد درون‌ریز بدن و قدرت بارداری مردان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این ترکیبات باضعیف ‌شدن اسپرم، موجب ناباروری در مردان می‌شود.ظروف پلاستیکی: قرار گرفتن در معرض برخی از مواد مورد استفاده در صنایع پلاستیک‌سازی _نظیر فتالات‌ها با عنوان MEHP (مونو اتیل هگزیل فتالات)_ علاوه بر اینکه اثرات زیان‌باری بر سلامت اسپرم دارد، در صورت حاملگی نیز اثر مخربی بر روی شکل‌گیری دستگاه تناسلی جنین پسر می‌گذارد.مصرف دخانیات: مطالعات بی‌شماری ثابت کرده‌اند که استعمال سیگار و دخانیات به اسپرم‌های آقایان آسیب رسانده و خطر ناباروری آنان را افزایش می‌دهد.مصرف غذاهای مضر: طبق تحقیقات به عمل آمده توسط پژوهشگران آمریکایی، مصرف سویا و مشتقات آن در کاهش تعداد اسپرم و ناباروری مردان نقش بسزایی ایفا می‌کند. همچنین مصرف گوشت قرمز، محصولات لبنی پرچرب و چربی‌های ترانس نیز موجب کاهش سلامت اسپرم می‌شود.

از طرفی دیگر، مواردی نظیر استفاده بیش‌ازحد از سونا و جکوزی، پوشیدن لباس‌زیر یا شلوار تنگ، چاقی، کار با تلفن همراه بیش از ۸ ساعت و نیز قرار دادن مداوم لپ‌تاپ روی پاها، موجب افزایش دمای بیضه‌ها و توقف تولید اسپرم می‌گردد.

سایر علل ضعیف شدن اسپرم

برخی از دلایل دیگر که موجب ضعیف بودن اسپرم می‌شود، عبارت‌اند از:

زخم یا عفونت‌های جنسی نظیر کلامیدیا و سوزاک، بیماری سلیاک (حساسیت به گلوتن) و بیماری واریکوسل نیز می‌توانند موجب ضعیف ‌شدن اسپرم شود و باروری مرد را تحت تأثیر قرار دهد.آن دسته از مردانی که دچار انزال معکوس یارتروگراد هستند، شاهد عارضه برگشت مایع منی به عقب می‌باشند. این عارضه در افرادی که سابقه آسیب‌های نخاعی، بیماری دیابت و نیز جراحی مثانه، پروستات و پیشابراه را دارند، بیشتر دیده می‌شود.از دیگر علل اسپرم ضعیف، عدم تعادل هورمونی در بدن و در پی آن، بروز اختلالاتی در تولید اسپرم است.گاهی سیستم ایمنی بدن، آنتی‌بادی‌هایی همچون آنتی‌بادی ضد اسپرم علیه سلول‌های خودی تولید می‌کند و چندین اسپرم را اشتباهاً نابود می‌سازد.افراد بدن‌ساز و مصرف‌کننده داروهای استروئیدی آنابولیک نیز پس از مدتی، دچار کاهش و یا توقف قدرت باروری می‌شوند.

آیا با آزواسپرمی (اسپرم صفر) می‌توان باردار شد؟

در جواب این سؤال باید گفت که بر اساس علت صفر بودن اسپرم، می‌توان روش درمانی مناسبی در پیش گرفت و لذت فرزند دار شدن را تجربه کرد.

اغلب افراد به محض اطلاع از صفر بودن نتیجه آزمایش اسپرم ناامید شده و درمان را ادامه نمی دهند؛ این امکان وجود دارد که صفر بودن اسپرم به علت وجود اختلالات انسدادی باشد. در این موارد بیوپسی بیضه به عنوان یکی از راه های درمان اسپرم صفر مطرح می شود که در نتیجه پزشک می تواند با استفاده از روش های مختلف نمونه برداری از بیضه، موفق به پیدا کردن اسپرم و انجام روش های کمک باروری شود.

در مواردی که منشأ ناباروری بیماری واریکوسل بیضه باشد، می‌توان با عمل جراحی تا حدود ۶۰ درصد شانس فرزند آوری را بیشتر کرد.

رابطه اسپرم ضعیف با سقط جنین

هرچند که معمولاً عوامل گوناگونی در سقط جنین اثرگذار است؛ اما بر اساس آمار و تحقیقات، در حدود ۶% از سقط‌های جنین به مشکلات ضعف اسپرم مربوط می‌شود.

سخن پایانی

در زوج‌هایی که مشکلات ناباروری دارند، در اولین قدم باروری و یا ناباروری مرد تشخیص داده می‌شود و اگر مشکل از او نبود، آزمایش‌های تشخیصی بر روی خانم انجام می‌گردد. به همین دلیل آگاهی از مشکلات اسپرم ضعیف، از اهمیت زیادی برخوردار بوده و علی‌الخصوص شیوه درمان ناباروری ناشی از اسپرم صفر، می‌تواند گره‌گشای مشکلات بسیاری از خانواده‌ها باشد.

منبع: وب‌سایت رادینا سلامت (https://raadinahealth.com)