پارک ملی گلستان 6 روز پس از آتش همچنان می سوزد/ کاهش رطوبت، مهم ترین عامل آتش سوزی در شرق هیرکانی

سلامت نیوز؛ الهه موسوی : با گذشت 6 روز از آتش سوزی در پارک ملی گلستان، منطقه به دلیل کاهش رطوبت جنگل های شمال و افزایش باد گرم و برگ های خشک کف جنگل همچنان در خطر آتش سوزی دوباره است. کاهش رطوبتی که چند سالی است جنگل های هیرکانی ایران را به ویژه در البرز شرقی درگیر کرده است. اکنون آتش پس از 6 روز با تلاش شبانه روزی نیروهای محیط بان و همیاران محیط زیست، نیروهای بسیج سپاه، اهالی بومی و نیروهای منابع طبیعی و مهار شده و فعال نیست؛ اما نیروها همچنان در منطقه مستقر هستند تا در صورت شعله ور شدن مجدد، از گسترش آن جلوگیری کنند.

به گفته مدیرکل دفتر مهندسی ومطالعات "سازمان جنگل‌ها، مراتع وآبخیزداری" در سال های اخیر رطوبت هوا در جنگل‌های هیرکانی شمال کشور به‌شدت کاهش پیدا کرده و از 30 درصد به 13 درصد رسیده است. این موضوع، پتانسیل بالای وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های شمال کشور مخصوصا در شرق هیرکانی است.

از سوی دیگر دمای هوا نیز در شمال کشور افزایش چشمگیری داشته و بر اساس آمارهای سازمان جنگل ها به بالای ۳۰ درجه سانتیگراد رسیده و سرعت باد نیز در مناطق جنگلی حدود ۲۲ کیلومتر بر ساعت گزارش می شود. این شرایط به ویژه در جنگل‌های استان گلستان مشهودتر بوده و در سال های اخیر آتش سوزی های زنجیره ای و پی در پی و طولانی مدت را به دنبال داشته است.

آتش زنجیره ای

6 روز است که آتش، پارک ملی گلستان را درگیر کرده و حدود 8 تا 10 هکتار از جنگل های منطقه دره شمالی را طعمهٔ خود کرده است. آتشی که 5 بار در زمان های مختلف و مناطق متعدد رخ داده و هر بار با تلاش نیروها خاموش شده است.

محمدرضاکنعانی مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در اینباره به سلامت نیوز می گوید:« مجموع پرواز دو بالگرد هوافضای سپاه در امروز ( ظهر تا عصر) ۱۸ سورتی انجام شد که بسیار موثر بود. هم اکنون حریق فعال در منطقه نداریم و عملیات پاکسازی کُنده های نیم سوخته در حال انجام است.»

او تعداد نیروهای حاضر در منطقه را ۱۴۵ نفر ( ۴۵ نفر محیط زیست ، ۸۵ نفر نیروی مردمی و بسیج ، ۱۷ نفر منابع طبیعی) عنوان کرد و گفت که علاوه بر دو بالگرد هوا فضا سپاه، بالگرد هلال احمر نیز در منطقه حاضر است.

کنعانی تاکید کرد که در آتش سوزی اخیر پارک ملی گلستان، تلفات جانوری نداشتیم و خسارت به پوشش گیاهی نیز کف سوزی کف جنگل بوده و شامل چوب های خشک و برگ های خزان زده کف جنگل است.

آغاز آتش سوزی

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان می گوید:« با توجه به شرایط آب وهوا، کاهش شدید رطوبت، افزایش وزش باد وبادگرم، نخستین حریق از ساعت 12 روز چهارشنبه 24 آذرماه در منطقه "دره شمالی" پارک ملی گلستان گزارش شد.

بلافاصله محیط بانان، همیاران، مردم محلی و اهالی روستای تنگراه در محل حاضر شدند و عملیات اطفای حریق را شروع کردند. خوشبختانه پیش از خاموش شدن هوا آتش به طور کامل اطفا شد؛ با این همه نیروهای محیط زیست تا صبح در منطقه بودند و دور آتش را که با وزش باد شدید دوباره مشتعل شده بود نگه داشتند تا به اطراف سرایت نکند.»

کنعانی افزود:« صبح روز بعد 80 نیروی تازه نفس متشکل از محیط بان ها و همیاران را به منطقه اعزام کردیم. همچنین نیروهای منابع طبیعی و جوامع محلی و بسیجیان نیز در محل حاضر شدند. با توجه به شرایط جوی درخواست بالگرد از تهران کردیم که دو دستگاه بالگرد هوافضای سپاه صبح روز پنجشنبه در فرودگاه کلاله مستقر شد؛ اما به دلیل اطفا شدن حریق، استفاده از آنها در حریق اول صورت نگرفت؛ اما به حالت استندبای به دستور مدیریت بحران استان، در گلستان باقی ماندند تا در صورت نیاز از آنها استفاده شود.»

به گفته کنعانی حریق نخست در روز پنجشنبه 25 آذر ماه تمام شد و حدود 8 هکتار درگیر حریق شد که عمدتا کف سوزی جنگل و چوب های خشک بود و با موفقیت خاتمه یافت.

حریق دوم

عصر روز پنجشنبه 25 آذرماه گزارش حریق در منطقه "قوش چشمه" گزارش شد. محیط بانان که در منطقه حاضر بودند به سرعت در محل حریق حاضر شدند. همچنین اهالی روستای قوش چشمه نیز کمک کردند و حریق دوم را تا حدود 12 نیمه شب مهار کردند.

در این حریق منطقه ای به وسعت حدود یک هکتار درگیر حریق شد و نوع آتش سوزی نیز مانند حریق اول، برگ های کف جنگل و چوب ها وکنده های خشک بودند که تا نیمه شب پنجشنبه به صورت کامل مهار شد.

حریق سوم

عصر روز جمعه 26 آذرماه در منطقه "کُندُس کوه" در مرز "منطقه حفاظت شده لُوِه" و پارک ملی گلستان حریق جدیدی گزارش شد. محیط بان ها به سرعت به منطقه اعزام شدند و تا حدود 3 صبح روز 27 آذرماه آتش کاملا مهار شد.

کنعانی تاکید کرد:« هم اکنون همکاران ما همچنان در منطقه حضور دارند تا مراقب شعله ور شدن مجدد آتش نشوند. جنس حریق در این منطقه نیز کف سوزی کف جنگل بوده و حدود 1ونیم هکتار را درگیر کرد. هر چند باید ارزیابی دقیق تری نسبت به میزان خسارت به محیط طبیعی ارزیابی شود.»

حریق چهارم

چهارمین حریق در قدیمی ترین پارک ملی ایران، در روز جمعه و مجددا در منطقه "قوش چشمه" رخ داد و تاکنون استمرار دارد. وزش بسیار زیاد باد، و شیب زیاد منطقه وصخره ای بودن منطقه از عوامل سختی عملیات اطفا و طولانی شدن آن است.

نیروهای محیط بان، جوامع محلی روستای قوش چشمه و بسیج بالغ بر 120 نفر حاضر بوده و نیروهای هوافضای سپاه نیز در منطقه حاضر هستند؛ اما به دلیلی اینکه آتش سوزی در دره واقع شده و دودی که وجود دارد عملیات اطفا سخت شده است.

حریق پنجم و دو خط آتش

صبح روز گذشته حریق پنجم در محدوده مرز پارک و دره شمالی اتفاق افتاد و به دلیل وزش باد به سمت خارج از پارک ملی و مناطق آزاد در حال گسترش است. محیط بان ها و نیروهای منابع طبیعی، نیروهای بسیج و مردمی نیز به منطقه اعزام شدند و در حال اطفای حریق پنجم هستند و این عملیات همچنان ادامه دارد. 100 نفر نیروی جدید نیز به منطقه اعزام شده اند.

علاوه بر این ها مناطقی که درگیر حریق چهارم بود را پاکسازی کامل شد و مورد پایش قرار گرفت. بالگرد هوافضای سپاه نیز پرواز داشت که با توجه به انباشت نیم تا یک متری منطقه و صعب العبور بودن و شیب بالای آن، در مهار آتش بسیار موثر بود.

کنعانی درباره آخرین وضعیت آتش در منطقه گفت:« علاوه بر این ها بخش هایی از محدوده حریق چهارم نیز امروز دوباره درگیر حریق شده است. این یعنی هم اکنون در پارک ملی گلستان دو خط آتش داریم که باید کنترل و اطفا شود. تعداد 8 ماشین آتش نشانی نیز در منطقه پیش بینی شده تا در عملیات اطفا کمک کنند و بالگردهای هوافضای سپاه و هلال احمر نیز در فرودگاه کلاله مستقر هستند؛ اما به دلیل وزش باد شدید و گردوغبار، هنوز امکان پرواز برای آنها فراهم نشده است.»

تاکید کارشناسان

تعدد آتش سوزی ها در جنگل های هیرکانی به ویژه در منطقه البرز شرقی چند سالی است دامن جنگل های گلستان را گرفته است. کارشناسان می گویند این موضوع ارتباط مستقیمی با کاهش رطوبت جنگل های هیرکانی دارد.

هادی کیادلیری دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور در اینباره می گوید:« کاهش رطوبت هوا اتفاقی است که عموما در فصل پاییز و همزمان با خزان درختان رخ می دهد؛ در چنین شرایطی آتش‌سوزی به‌ صورت طبیعی اتفاق می افتد.»

او تاکید می کند که چند سالی است شاهد جابه‌جایی زمان وقوع و افزایش شدت و تعداد حریق در جنگل‌های شمال کشور نسبت به گذشته هستیم که تغییرات اقلیم، می تواند یکی از عوامل تاثیرگذار در این جابه‌جایی زمانی و مکانی باشد.

کیادلیری با اشاره به اینکه رطوبت موجود در جنگل‌های هیرکانی همواره مانع گسترش آتش‌سوزی‌ها بود گفت:« اکنون اما با کاهش این رطوبت، وسعت آتش‌سوزی‌ها افزایش پیدا کرده و در آینده بیشتر نیز خواهد شد.»

به گفته این استاد جنگل شناس، یکی از نشانه‌های تغییرات اقلیمی، نوسان های دما در فصل زمستان است که برخی روزها بسیار سرد و برخی روزهای دیگر گرم شده و با افزایش دما مواجه ‌می‌شویم؛ همچنین تغییرات اقلیمی باعث جابه‌جایی فصل‌ها شده و در درازمدت می‌تواند کاهش رطوبت در محیط‌ های طبیعی از جمله در شمال کشور را به همراه داشته باشد.»

نتایج پژوهش ها

نتایج تحقیقات پژوهشگران نشان می دهد آتش سوزی جنگل های شمال به دلیل نوسانات عناصر اقلیمی کاهش رطوبت، افزایش دما، وزش باد به عنوان یک مخاطره محیطی ناشی از "گرمایش جهانی" در سال های اخیر روند روبه افزایش داشته است. ایران با استقرار در منطقه ای با اقلیم خشک و نیمه خشک سهم کمی از جنگل های جهان دارد که همین مقدار نیز درنتیجه آتش سوزی و تخریب انسانی به شدت در حال کاهش است.

استان گلستان در ساحل دریای خزر به دلیل دریافت بارش بیشتر و تعدیل دما یکی از رویشگاه های جنگلی کشور است. جنگل های این استان در سال های اخیر دچار آتش سوزی های زیادی شده است. طبق بررسی ها 38% در تابستان و 29% آتش سوزی ها در فصل پاییز، بیشتر آتش سوزی ها در دامنه های شمالی و شمال غربی البرز و درشیب 3-0 درصد و ارتفاعی 729- 0 متر از سطح دریا رخ داده اند.

تحلیل اقلیمی این پدیده نیز افزایش 2 تا 6 درجه سانتی گراد، عدم ریزش بارش، کاهش رطوبت، افزایش سرعت باد در روز آتش سوزی نسبت به روز قبل و در جو بالا وجود موج گرمایی، افزایش ضخامت جو در تراز 1000- 500 را نشان می دهد.

از نتایج دیگر تفاوت الگوی جریان بادها در دو فصل سرد و گرم است. در فصل سرد سال حاکمیت جریان های جنوبی با ایجاد گرمباد (باد گرمیچ) و در فصل گرم سال تسلط زبانه پرفشار آزور در ایران و یک کم فشار حرارتی در بیابان های ترکمنستان، شرایط مناسبی جهت وزش های شمالی ایجاد کرده و باعث رخداد آتش سوزی یا گسترش آن می شود.

اگر چه تغییر اقلیم و کاهش رطوبت از عوامل اصلی آتش های پی در پی سال های اخیر شمال کشور به ویژه استان گلستان است؛ اما نباید گمان کرد اگر تغییر اقلیم را به عنوان عامل خشکسالی، کم بارشی و در نهایت کاهش رطوبت جنگل ها و پوشش گیاهی بپذیریم بار تقصیرات سیاستگزاری های نادرست، برنامه های مبتنی بر توسعه ناپایدار و حکمرانی نادرست آب کوچک خواهد شد. واقعیت این است که متخصصان اقلیم شناسی و تغییر اقلیم بر این باورند که اکوسیستم هایی که به درستی و بر اساس اصول علم اکولوژی مدیریت شده اند کمتر قربانی پدیده "تغییر اقلیم" می شوند. این یعنی سهم سیاستگذاری های نادرست و مدیریت های ضعیف در میزان خسارت هایی که اینروزها در حریق پارک ملی گلستان بر جنگل و مرتع و دشت ها وارد شده بسیار بیش از تصور ماست.

پارک ملی گلستان، قدیمی ترین پارک ملی کشور و مهم ترین پارک ملی خاورمیانه منطقهٔ حفاظت شده‌ای در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی است. این منطقه قدیمی‌ترین پارک ملی ثبت شده در کشور ایران و پناهگاهی کم‌نظیر برای حیات‌وحش است که ۱۳۵۰ گونهٔ گیاهی و ۳۰۲ گونهٔ جانوری، از جمله نیمی از گونه‌های پستانداران ایران را در حدود ۹۰۰ کیلومتر مربع مساحت خود جای داده‌است و به همین دلیل از سوی یونسکو به عنوان "ذخیره‌گاه زیست‌کره" در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است.