آنتی بیوتیک در ایران؛ زیاده روی در تجویز، علاقه به مصرف!

به گزارش الف، در حالی که این روزها کمبود برخی داروها و به خصوص‌آنتی‌بیوتیک‌ها در داروخانه‌ها مشاهده می‌گردد و این مسئله مشکلات عدیده‌ای را برای بیماران به وجود آورده، گزارشی از یک مطالعه تحقیقاتی، منتشر شده که نشان می‌دهد تجویز و مصرف دارو از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها در ایران غیرمنطقی است. این گزارش که توسط موسسه ملی تحقیقات نظام سلامت منتشر شده، حاکی از آن است که آنتی بیوتیک‌ها و کورتیکواستروئیدها درصد تجویز بالایی دارند و استفاده از آن‌ها در ایران، تقریباً بدون طی کردن مراحلی نظیر کشت، انجام می‌گیرد. این مسئله حاکی از آن است که علاوه بر تمایل به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در بیماران، پزشکان هم به راحتی به این داروها متوسل می‌شوند و تجویز آن‌‌ها بدون سیر مراحلی که پیش نیاز آن ضروری است، صورت می‌پذیرد.

مصرف بیش از حد دارو، چالش بزرگ نظام سلامت

دکتر الهام احمدنژاد، دانشیار اپیدمیولوژی درباره تجویز و مصرف بیش از اندازه دارو در ایران می‌گوید:«تجویز و مصرف غیر منطقی دارو از مهم‌ترین معضلات حوزه سلامت در سراسر دنیا و ایران است. البته منظور از مصرف غیر منطقی، مصرف بیش از حد و همچنین مصرف کم‌تر از توصیه‌شده است. بر اساس گزارش موسسه ملی تحقیقات نظام سلامت، ایران یکی از کشورهایی است که حداقل ۵ باکتری مقاوم به دارو در آن گزارش شده است و این میزان حدود سه برابر بیشتر از کشورهای OECD (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) است. تقریباً در تمام گروه‌های سنی، داروها و به ویژه آنتی بیوتیک‏‌ها درصد تجویز بالایی دارند و استفاده از آن در ایران تقریباً بدون درخواست کشت و به صورت تجربی انجام می‌‏شود.»

همیشه نیاز به آنتی‌بیوتیک نیست

دکتر تقی بیگ‌محمدی، رئیس دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، چندی قبل و پیش از شیوع بحران کمبود آنتی‌بیوتیک در کشور، با اشاره به آمار بالای مصرف این داروها گفته بود:«۵۰ درصد بیماران در کشور آنتی بیوتیک مصرف می‌کنند که متأسفانه بیش از نیاز است. در واقع آنتی‌بیوتیک‌ها جزو داروهای بدون نسخه نیستند، اما به دلیل درخواست بیمار، داروخانه‌ها بدون نسخه هم این داروها را عرضه می‌کنند. متأسفانه مصرف آنتی بیوتیک‌ها افزایش یافته و این موضوع تبدیل به معضل جهانی تبدیل شده. در دوران کرونا مصرف آزیترومایسین به شدت افزایش یافت که مؤثر بودن این دارو رد شده است. در بخش‌های ICU بیشتر شاهد عفونت‌های میکروبی ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها هستیم.»

این اظهارات، حاکی از آن است که در بسیاری از بیماری‌ها، مصرف داروهای ضد باکتری ضرورتی ندارد و حتی این تجویز و مصرف فراتر از نیاز، تبعات پرعارضه‌ای چون مقاومت آنتی‌بیوتیکی را به دنبال دارد. مقاومت آنتی‌بیوتیکی به معنای عدم پاسخ و اثرگذاری یک داروی ضدباکتریایی در فردی است که به مصرف بدون‌ دلیل و یا بیش از حد این داروها پرداخته و پس از دوره‌ای، بدن فرد دیگر به این دست از داروها جواب نمی‌دهد.

اصلاح الگوی تجویز، پیش‌نیاز کنترل مصرف

اگرچه در خصوص مصرف بیش از حد و خارج از نیاز این نوع از داروها همواره به نقش بیماران و تمایل آنان به مصرف اشاره می‌گردد اما ضروری است که پزشکان هم در سیاست‌های تجویز این قسم از داروها تجدیدنظر کنند. این امر هم منجر به کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک در موارد غیرضروری و هم باعث کمتر شدن تقاضا می‌گردد.

در هفته‌های اخیر به وضوح مشاهده شد که با شیوع آنفولانزا، چگونه تقاضا برای مصرف آنتی‌بیوتیک که شاید اثربخشی چندانی در درمان این بیماری ندارد، افزایش و در نتیجه به دلیل ضعف‌هایی که در سیستم تولید و عرضه وجود داشت، بحران و فشار مزمنی بر شبکه تامین داروی کشور حاکم شد. این گزاره البته نافی کمبودها و ضعف‌های ساختاری اقتصاد سلامت در ایران نیست بلکه به اصلاح سیاست‌هایی اشاره دارد که هم سلامت عمومی جامعه را مدنظر قرار می‌دهد و هم تقاضای بی‌دلیل را بر شبکه درمان کاهش می‌دهد. چه در بحران کرونا و چه در همه‌گیری آنفولانزا، شاهد بودیم که آنتی‌بیوتیک‌ها جزو داروهای لاینفک تجویزی به خصوص از سوی پزشکان عمومی بود؛ در صورتی که بنا به اعتقاد کارشناسان و پزشکان و جز در موارد نادر، تجویز و مصرف این قسم از داروها ضرورتی ندارد. قطعاً اگر این رویه به سمت و سوی اصلاح حرکت کند، این الگوی مصرف بی‌رویه که تبعات خطرناکی هم دارد، کنترل خواهد شد. البته تغییر ریل‌گذاری در این حوزه بر عهده پزشکان خصوصاً پزشکان عمومی است و در صورت تحقق این امر و توجبه بیماران مبنی بر عدم ضرورت مصرف داروهای ضد‌باکتریایی در بسیاری از بیماری‌ها، فرهنگ مصرف هم تغییر خواهد کرد.