(تصاویر) باور نمی‌کنید که این گنج‌های باستانی در تهران پیدا شد!

گستره تهران قدمتی هفت، هشت هزارساله دارد. تاریخ کهن این محدوده زیر آپارتمان‌ها و خیابان‌ها مدفون است و گاهی کوزه‌ای سفالین از زیر خاک یافت می‌شود و ما را با خود به تاریخ پر و پیمان این گستره می‌برد.

به گزارش همشهری آنلاین، در گفتگو با داریوش شهبازی، تهران‌شناس، به معروف‌ترین یافته‌ها از تاریخ کهن تهران از تپه قیطریه تا مولوی و ری باستان پرداخته ایم.

منطقه: ۱۲

محل اکتشاف: خیابان مولوی

مورد یافت شده: اسکلت زن ۷ هزارساله

قدمت: ۷ هزار سال

ویژگی: کشف تعدادی سفال در محل حفاری شرکت فاضلاب در محدوده خیابان مولوی، منجر به کشف اسکلت زن ۷ هزار ساله تهران شد.

سال اکتشاف: ۱۳۹۳

محل نگهداری: موزه ملی ایران

منطقه:۱

محل اکتشاف: قیطریه

مورد یافت شده: ۳۵۰ گور و ۲۵۰۰ ظرف سفالی و...

قدمت: ۳ هزار سال

ویژگی: باستان‌شناسی در تپه قیطریه توسط «سیف‌الله کامبخش‌فرد» در مساحتی حدود پنج هزار متر مربع انجام شد. اشیا و میراث پیدا شده در این تپه از همه تپه‌های باستانی ایران بیشتر است.

سال اکتشاف: ۱۳۳۷

محل نگهداری: نامعلوم

منطقه:۲۰

محل اکتشاف: چشمه علی

مورد یافت شده: ظروف سیاه، خاکستری و سفال‌های قرمز با نقوش سیاه

قدمت: ۶ هزار سال

ویژگی: تمدن ری در چهار راه فرهنگ‌های منطقه‌ای ایران قرار داشت و در تپه چشمه علی آثاری غنی از پیش از تاریخ تا دورۀ تیموری و نیز بقایایی از دوره‌های نوسنگی، کالکولیتیک، اشکانی و اسلامی کشف شده است.

سال اکتشاف: ۱۳۱۳

محل نگهداری: نامعلوم

منطقه:۳

محل اکتشاف: سفارت انگلیس در قلهک

مورد یافت شده: اشیاء مفرغی و سفالی

قدمت: ۴ هزار سال

ویژگی: این ظروف و اشیاء باستانی که متعلق به عصر آهن اول است، توسط «ارنست آملیوس رنی» از کارمندان سفارت انگلیس در تهران در تپه‌های محدوده سفارت انگلیس کشف و پنهانی از ایران خارج شد.

سال اکتشاف: ۱۹۰۰ میلادی

محل نگهداری: موزه بریتانیا

منطقه:۳

محل اکتشاف: خانه مخبرالسلطنه در محله دروس

مورد یافت شده: ظروف سفالی

قدمت: ۳ هزار سال

ویژگی: اشیاء باستانی در خانه باغ مخبرالسلطنه (مهدیقلی خان هدایت)، توسط مقنیان در هنگام حفر چاه کشف شد. بیل و کلنگ مقنیان، اسکلت مردگان را به هم ریخت، اما تعدادی ظرف سالم بیرون آورده شد که نیمی از اشیاء کشف شده به صاحب خانه و نیمی به موزه اهدا شد.

سال اکتشاف: ۱۳۱۸

محل نگهداری: موزه ایران باستان

منطقه:۲۰

محل اکتشاف: چال ترخان (ری)

مورد یافت شده: گچ بری، نقاشی دیواری، سفال و...

قدمت: ۱۵۰۰ تا ۶ هزار سال

ویژگی: در این محوطه باستانی، علاوه بر آثاری از هزاره چهارم پیش از میلاد، بقایایی از کاخ‌های اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی کشف شده که مجموعه‌ای بسیار مهم از رویداد‌های تـاریخی ـ فـرهنگی اواخر دوران ساسانـی و چگونگی انتقال هنر گچ‌بری دوران ساسانی به دوران اسلامی است.

سال اکتشاف: ۱۳۱۵

محل نگهداری: نامعلوم

منطقه:۲۰

محل اکتشاف: کهریزک

مورد یافت شده: سفال‌های سیاه، خاکستری و قرمز

قدمت: ۳۲۰۰ سال

ویژگی: اشیاء باستانی کشف شده در کهریزک، نشانه‌ای از تمدن منطقه چشمه علی ری باستان است و نشان دهنده قابلیت‌های هنری ساکنان تمدن چشمه‌علی در تولید سفال‌های دست‌ساز و نقوش هندسی چشم‌نواز آن.

سال اکتشاف: ۱۲۶۴ شمسی

محل نگهداری: نامعلوم

منطقه:۲۰

محل اکتشاف: پیشوا (ری)

مورد یافت شده: گورستان باستانی و اشیاء سفالی و مفرغی

قدمت: ۴ هزار سال

ویژگی: اشیاء سفالی فراوانی در اندازه‌های مختلف در قبور گورستان پیشوا دست آمده. این سفالینه‌ها به شکل ظروف در فرم‌ها و اشکال گوناگون هستند و در اندازه‌های مختلف تهیه و برای مصارف متفاوت فراهم آمده‌اند. اغلب اشیاء فلزی این گورستان از جنس مفرغ و از قبیل وسایل پخت و پز، رزمی و تزئینی است.

سال اکتشاف: ۱۳۶۴

محل نگهداری: نامعلوم

منطقه:۳

محل اکتشاف: خیابان پاسداران

مورد یافت شده: گور‌های باستانی

قدمت: ۳ هزار سال

ویژگی: در خیابان پاسداران، بوستان پنجم، در محدوده زمین‌های اوقاف و در هنگام ساخت و ساز آپارتمان تعدادی گور باستانی مشاهده شد که متاسفانه از بین رفت. گفته می‌شود در سال ۱۳۶۴ تعدادی از آن آثار به دست کارشناسان آثار باستانی رسید

سال اکتشاف: ۱۳۶۴

محل نگهداری: آثار از میان رفت

شاخه زیتون

تهرانیان باستان برای پختن غذا از ظروف سفالی استفاده می‌کردند؛ شاهد این مدعا کشف این ظرف در قیطریه است. جنس این ظرف‌های سفالی، سخت و محکم است و در برابر حرارت بسیار مقاوم. دهانه آن هم کوچک ساخته شده تا غذا سرد نشود و از دهان نیافتد. با کمی دقت پیداست که نقش روی ظرف هم یک شاخه زیتون است. آثار به دست آمده نشان می‌دهد که مردم آن زمان تهران، زیتون می‌کاشته‌اند و از چوب و روغن آن استفاده می‌کرده‌اند.

شیرمک باستانی

تهرانیان باستان چطور به نوزادان خود شیر می‌دادند؟ کشف این شیرمک که لوله آن تا ته ظرف کشیده شده و سرش هم مثل پستانک در دهان کودک قرار می‌گرفته، به این سئوال پاسخ می‌دهد. قبل از کشف این ظرف در تپه‌های قیطریه، باستان‌شناسان نمونه‌های مشابهی را در سیلک در کشف کرده بودند، اما کاربرد آن را نمی‌دانستند. کشف این ظرف در گور بچه‌هایی که کنار مادرشان دفن شده بودند، نشان داد ایرانی‌ها ۳ هزار سال پیش برای شیر دادن بچه‌هایشان از این شیرمک‌ها استفاده می‌کرده‌اند.

آجیل‌خوری‌

می‌گویند تهرانیان باستان برای آجیل و میوه‌هاشان هم ظرف مخصوص داشتند. این ظرف زیبا هم کنار گور‌های قیطریه کشف شده و به نوعی برای این بوده که مردگان در زندگی بعدی هم از تفریحات زندگی این دنیا، بی‌نصیب نمانند. اگر خوب به نقش و نگار آن دقت کنید، تصویر یک درخت با شاخه‌هایی پر از میوه را می‌بینید. امضای هنرمند صاحب اثر را هم می‌شود دید. اثر انگشتان سفالگر هنوز روی آن باقی مانده.

ظرف شگفت‌انگیز

این ظرف خاص با ظاهر عجیب را حدود ۶ دهه پیش در محله دروس پیدا کرده‌اند. هر کس از این ظرف بنوشد، ویژگی‌های آن حیوان به او منتقل می‌شود. این، اعتقاد ایرانیان باستان بود. مردم باستان، استاد هنر‌های کاربردی بودند. اگر امروز یک نفر همچو حجمی را بسازد، به راحتی می‌تواند آن را در یک جشنوارة آثار حجمی شرکت دهد. آن‌ها برای کوچک‌ترین و پیش پاافتاده‌ترین ابزار زندگی‌شان تمام خلاقیت‌شان را به کار می‌گرفتند.

داریوش شهبازی، تاریخ‌پژوه و تهران‌شناس: ری به تنهایی یک گنجینه بزرگ است

طی کاوش‌های انجام‌شده در تپه بالای چشمه‌علی که در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۵ توسط «اریک اشمیت» انجام شد، آثار بسیاری از محوطه اطراف تپه کشف شد که نشانه‌هایی از دوران قبل از اسلام و اشکانیان در آن دیده می‌شود. اریک اشمیت بیشتر از ششصد مترمربع از محوطه چشمه‌علی را طی سه فصل متوالی کاوید و نتیجه حاصل از آن یافتن آثاری مربوط به سه دوره اسلامی، اشکانی و ماقبل تاریخ بوده است.

یافته‌های باستان‌شناسان در منطقه ری نشان از تمدن کهن این گستره دارد. پیدایش آثار این تمدن از ۶ هزار و ۲۰۰ سال پیش مشهود بوده و آن ارائه سفالینه‌های قرمزآجری و شتری رنگی است که در چشمه علی ری بدون چرخ سفالگری ساخته شده و غالبا به شکل کاسه و بشقاب دیده می‌شود. از ویژگی‌های این سفال‌ها نقش اندازی‌های پر از حیوانات است که بدنه آنه را پوشانده‌اند.

این تمدن در چشمه علی ری متولد شد و رشد کرد و خود را به نقاط دیگر رساند. همچنانکه در محدوده پیشوای ورامین و نیز در تپه‌های کهریزک و در کاوش سال ۱۲۶۴ شمسی نیز سفال‌های سیاه – خاکستری و به ندرت قرمز از کوره‌های سفال‌پزی متعدد همان مردمی کشف شده است که از ۳ هزار و ۲۰۰ سال پیش در تپه کهریزک به حرفه کوزه‌گری مشغول بوده‌اند.

به عبارت دیگر می‌توان گفت که ری خود به تنهایی گنجینه‌ای عظیم از آثار باستانی در گستره تهران است. همچنانکه «ایزدیور خارکسی یونانی» در قرن نخست میلادی ری را از تمامی شهر‌های ماد بزرگ‌تر دانسته و یا در بسیاری از کتب قدیمی مانند مختصر البلدان، احسن التقاسیم، جهان‌نامه، معجم البلدان، هفت اقلیم، مجالیس المومنین و... از ری به عنوان عروس دنیا شده است.

ری پس از اسلام نیز از اهمیت فراوانی برخوردار بود و آثار باستانی و یافته‌های بسیاری در این گستره از دوره اسلامی کشف شده و یا به یادگار باقی مانده است. پس از حمله مغلول، اما ری به ویرانه‌ای تبدیل شد و دو سه قرن پس از این هجوم هم حیات نیمه‌جان خود را ادامه داد، اما دیگر از صورت شهر خارج و به روستایی کوچک تنزل کرد.

ماجرای کشف اسکلت بانوی ۷ هزار ساله

سال ۱۳۹۳ و در جریان حفاری شرکت آب و فاضلاب، به صورت اتفاقی اسکلتی باستانی کشف شد که دید تازه‌ای به تاریخ‌شناسان و تهران‌شناسان درباره تاریخ محدوده فعلی شهر تهران داد. اکنون و پس از آن اکتشاف، قدیمی‌ترین بقایای انسانی کشف شده در تهران همین اسکلت باستانی است که ۷ هزار سال قدمت دارد.

در آن سال پیدا شدن اسکت انسان در چهار راه مولوی سروصدای زیادی به پا کرد و باستان‌شناس‌ها را به آنجا کشاند تا تحقیقات میدانی خود را برای روشن شدن ماجرا آغاز کنند. مدتی بعد پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان داد که این اسکلت مربوط به یک زن حدود ۳۵‌ساله بوده که طبق آزمایش‌های دقیق حدود هفت هزار سال پیش زندگی می‌کرده و پس از مرگ در این محدوده به خاک سپرده شده است.

همچنین، روشن شد که او احتمالا بر اثر عفونت استخوانی از دنیا رفته است. به هر روی، هر چند باستان‌شناسان توانستند قدمت، سن و سال و جنسیت فرد متوفی را مشخص کنند، اما همچنان سوالاتی بی‌پاسخ ماند و تاکنون نتوانسته‌اند جوابی برای آن‌ها پیدا کنند. مثلا آیا این بانوی ۳۵‌ساله در نزدیکی محل دفن خود یعنی چهارراه مولوی زندگی می‌کرده و آنجا یک سکونتگاه محلی بوده؟ و یا اینکه آیا این بانو هنگام عبور از این محدوده از دنیا رفته و همان‌جا دفن شده است؟ اسکلت بانوی هفت هزارساله، اکنون در طبقه دوم گنجینه ایران باستان در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

مقنی‌ها تاریخ ۳ هزار سال پیش دروس را کشف کردند

در یکی از ماه‌های سال ۱۳۱۸ شمسی هنگامی که چند نفر مقنی و کارگر ساختمانی در گوشه باغ مهدیقلی خان (مخبرالسلطنه) واقع در دروس مشغول گودبرداری و حفر چاه بودند، بیل و کلنگ‌شاه قسمتی از یک گورستان باستانی ساکنان ۳ هرار سال پیش منطقه را در هم کوفت و اسکلت مردگان را به هم ریخت. کنجکاوی کارگران و توسعه کند و کاو باعث شد که تعدادی ظروف سالم و شکسته از بطن زمین بیرون آورده شوند.

اما جالب اینجاست که ساعتی از این کشف نگذشته بود که در تهران آن روزگار، از گنج و مار‌های خفته در اطراف باغ حاج مخبرالسلطنه داستان‌های متعدد و شیرین روایت شد. وقتی خبر کشف دفینه و گنج به گوش مسئولان موزه ایران باستان که از عمر تاسیس آن هنوز دو سالی بیشتر نمی‌گذشت رسید، تصمیم گرفتند نیمی از ظروف مکشوفه را به صاحب باغ واگذار و نیم دیگر را به موزه منتقل کنند.