روابط پاراسوشیال؛ داشتن دوست خیالی در بزرگسالی

شاید باورش سخت باشد، اما پدیده‌ «دوست خیالی یا نامرئی» فقط به دوران کودکی محدود نمی‌شود و برخی از بزرگ‌سالان هم یک یا چند دوست خیالی دارند. تابه‌حال پیش آمده است در دنباله‌روی از افراد مشهور یا همان سلبریتی‌ها آن‌قدر زیاده‌روی کنید که رخدادهای ریز و درشت زندگی آنها برایتان مهم باشد؟ مثلا رستوران، کافه یا باشگاه ورزشی محبوب او را پیدا کنید و هرازچندی به آنها سر بزنید؟ یا آنکه با تمام وجود موفقیت‌هایش را جشن بگیرید و پابه‌پای او بابت غم‌هایش زاری کنید؟ تمام این نشانه‌ها حاکی از آن است که شما دوستی خیالی برای خود تراشیده‌اید. در این مقاله بررسی می‌کنیم پدیده دوست خیالی در بزرگسالی یا به‌قول روان‌شناسان «رابطه پاراسوشیال» چیست و چه پیامدهای روانی‌ای دارد.

رابطه پاراسوشیال چیست؟

بنا بر تعریف روان‌شناسان حوزه علوم رفتاری، رابطه پاراسوشیال رابطه‌ای یک‌سویه است که به‌سبب آن یکی از طرفین تمام عشق، انرژی و وقت خود را به میدان می‌آورد، حال آنکه دیگری روحش هم از این کارها بی‌خبر است.

اصطلاح رابطه پاراسوشیال یا رابطه فرااجتماعی نخستین بار در سال ۱۹۶۵ ابداع شد که دو پژوهشگر در حال بررسی رابطه تماشاچیان با مجریان و بازیگران برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی بودند.

ریچل کوورت (Rachel Kowert)، روان‌شناس و محقق علوم رفتاری، درباره حس اعتماد میان بینندگان اخبار و کارشناسان هواشناسی می‌گوید:

وقتی نوبت به اعلام وضعیت آب‌وهوا می‌رسد، مردم ناخودآگاه گوش به حرف همان کارشناس هواشناسی قدیمی می‌سپارند. به بیان دیگر، انگار مردم او را می‌شناسند و با او احساس نزدیکی می‌کنند، در حالی که آن کارشناس برای ایجاد چنین احساسی هیچ اقدام خاصی نکرده است.

طبق تحقیقات، روابط فرااجتماعی بسیار فراتر از تقلید دنبال‌کنندگان از افراد سرشناس و همدلی با آنهاست. یکی از کارشناسان فعال در حوزه زوج‌درمانی دراین‌باره می‌گوید:

در رابطه پاراسوشیال، شاهد میزانی از تعهد و دل‌بستگی به فرد سرشناس هستیم که او از قالب غریبه بیرون می‌آید و فرد دل‌بسته او را به‌چشم دوست نزدیک یا حتی محرم اسرارش می‌بیند. به بیان دیگر، نوعی صمیمیت و نزدیکی یک‌سویه در این رابطه پدیدار می‌شود.

این روزها با فراگیرشدن شبکه‌های اجتماعی، رابطه میان افراد سرشناس با هوادارانشان بسیار نزدیک‌تر از قبل شده و حتی هرازچندی ممکن است با هم تعاملات نزدیک‌تری در قالب پیام متنی یا تصویری هم داشته باشند. بااین‌حال، هیچ‌یک از این تعامل‌ها رنگ‌وبوی حقیقی به خود نمی‌گیرند و همچون روابط نزدیک با اعضای خانواده یا دوستان عمیق نمی‌شوند.

دکتر کوورت دراین‌باره می‌گوید: «آنچه رابطه فرااجتماعی را بیشتر با دهه‌های گذشته متمایز کرده این است که اکنون این روابط تا حدی دوجانبه شده‌اند و مرز میان آنها با روابط عادی کم‌رنگ‌تر شده است.»

در سال ۲۰۲۱ و بحبوحه بحران همه‌گیری ویروس کرونا، مقاله‌ای منتشر شد بیانگر اینکه هم‌زمان با همه‌گیری، رابطه پاراسوشیال در جامعه گسترش یافته‌ است. پژوهشگران در این مقاله نوشته‌اند:

«تعامل با دوستان و آشنایان از دریچه موبایل و رایانه و رواج گفت‌وگوهای آنلاین در دوران همه‌گیری باعث شده است تا مرز روابط اجتماعی و فرااجتماعی بسیار کم‌‌رنگ‌تر از گذشته شود.»

آیا روابط پاراسوشیال سالم‌اند؟

روابط فرااجتماعی و داشتن دوست خیالی در بزرگسالی امری رایج و کاملا طبیعی است. دکتر کوورت دراین‌باره می‌گوید: «ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستیم و همیشه دوست داریم با هم‌‌نوعان خود در ارتباط باشیم.»

بنابراین در حالت کلی،‌ روابط فرااجتماعی بیش از آنکه مخرب باشند، مثبت‌اند. یکی از فعالان حوزه روان‌درمانگری درباره این مسئله می‌گوید: «ما با روابط فرااجتماعی می‌توانیم به‌شیوه‌ای غیرمتعارف و متفاوت با روابط عادی زندگی‌مان، الهام بگیرم و تشویق و حمایت دریافت کنیم.»

مثال‌های بسیاری از روابط فرااجتماعی سالم و سازنده وجود دارند؛ از دنبال‌کردن خوانندگان، سیاست‌مداران یا ورزشکاران نام‌دار گرفته تا افرادی تأثیرگذار در شبکه‌های اجتماعی که مسیر پرپیچ‌وخم دستیابی به موفقیت را برای دنبال‌کنندگان خود ترسیم می‌کنند و آنها را به تلاش و مبارزه فرامی‌خوانند.

البته روابط پاراسوشیال مزیت‌های دیگری نیز دارند که در ادامه آنها را مطرح می‌کنیم.

مزیت‌های روابط پاراسوشیال

۱. ایجاد فضایی امن برای کسانی که تا حدی عزلت‌طلب‌اند

در روابط فرااجتماعی، کسی قرار نیست دیگری را طرد کند. بنابراین آنهایی که کمابیش کم‌رو و خجالتی‌اند یا در تعاملات اجتماعی به کنجی می‌خزند، احتمالا می‌توانند در سایه روابط پاراسوشیال، خود را در هاله‌ای از امنیت تصور کنند.

۲. تقویت اعتمادبه‌نفس و تسهیل ارتباط با دیگران

از دیگر مزیت‌های روابط فرااجتماعی این است که افراد می‌توانند در محیط‌های مجازی، برقراری ارتباط دوسویه با دیگران را تمرین کنند. سپس می‌توانند آموخته‌های خود را به عرصه‌های واقعی ببرند و آنها را در زندگی روزمره خود به کار گیرند.

۳. کمک به بسط هویت

طبق تحقیقات، روابط فرااجتماعی ممکن است در شکل‌دهی به هویت جوانان و گسترش دامنه استقلال فردی آنان نقش داشته باشند.

به‌رغم تمام این مزایا، بحث‌وجدل‌های بسیاری در خصوص نقش روابط فرااجتماعی در انزواگرایی افراد در جریان است. بااین‌حال برخی از محققان بر این باورند که روابط فرااجتماعی قادرند شبکه اجتماعی افراد را گسترش دهند. یکی از محققان می‌گوید:

روابط پاراسوشیال هیچ‌گاه جایگزین روابط واقعی نمی‌شوند. بااین‌حال افرادی که روابط پاراسوشیال شکل می‌دهند، می‌توانند پیوندهای دوستی و عاطفی محکم‌تری با دیگران برقرار کنند.

دکتر کوورت اذعان کرده هیچ نشانه‌ای نیافته است که افراد انزوای خود را با روابط فرااجتماعی پر می‌کنند. او دراین‌باره می‌گوید: «تابه‌حال فرد مجرد و تنهایی را نیافته‌ام که رابطه فرااجتماعی‌اش را مانعی بر سر راه روابط عادی بداند.»

خلاصه آنکه می‌توان ادعا کرد روابط فرااجتماعی معمولی آسیب‌زا نیستند. دکتر کوورت در همین خصوص می‌گوید: «رابطه فرااجتماعی به‌خودی‌خود فاقد عناصر ناسالم است،‌ مگر آنکه فرد پا را از حدود متعارف فراتر بگذارد و شروع به تعقیب فرد موردعلاقه‌اش و تجسس در زندگی او کند.»

علائم رابطه پاراسوشیال ناسالم

همان‌ طور که پیش‌تر گفتیم، اگر رابطه فرااجتماعی به تعقیب و تجسس در زندگی فرد دیگری منجر شود یا آنکه بیش از اندازه وقت‌تان را بگیرد، گرفتار رابطه‌ ناسالم شده‌اید.

حتی اگر هیچ‌یک از این کارها را نکنید و صرفا باعث آزار فرد موردعلاقه خود شوید، باز هم می‌توان گفت که خود را گرفتار رابطه‌‌ای ناسالم کرده‌‌اید.

درمجموع اگر در رابطه فرااجتماعی خود این نشانه‌ها را دیدید، بهتر است آن را کنار بگذارید:

• اولویت‌دادن به این روابط و کنارگذاشتن روابط واقعی؛
• عزلت‌طلبی و خزیدن به کنج انزوا و دوری‌کردن از اجتماع؛
• احساس دل‌بستگی عمیق به بازخوردها یا دیدگاه‌های طرف مقابل و نادیده‌انگاشتن ترجیحات خودتان.

بروز این علائم نشان از شکل‌گیری رابطه‌ای ناسالم دارد. بنابراین اگر دیدید که در دام چنین روابطی افتاده‌اید، پیش از هر اقدامی سراغ روان‌درمانگر بروید و به‌سادگی از کنار آن عبور نکنید.

سخن پایانی

دوست خیالی در بزرگسالی یا آن‌طور که دانشمندان به آن «رابطه فرااجتماعی» می‌گویند، اگر در حدواندازه‌ای معقول باشد مثبت و سازنده است. بااین‌حال اگر قرار باشد انزوای فرد را دوچندان و پیوندهای او با زندگی واقعی را قطع کند، ماهیتی ناسالم به خود می‌گیرد.

اگر شما نیز تابه‌حال دوستان خیالی داشته‌اید یا آنکه در اطرافیانتان با کسانی مواجه شده‌اید که با افراد سرشناس روابط خیالی برقرار کرده‌اند، تجربه خود را با ما و مخاطبان چطور در میان بگذارید.