روغن کنجد و تاثیراتش در بدن

‌‌هدف از این یادداشت بررسی مستندات علمی در زمینه تاثیر روغن کنجد بر بدن است. روغنی که برخلاف باور عموم منجر به اختلالات هورمونی نشده و به دلیل ویژگی های ذاتیاش، مناسبترین روغن جهت پخت و پز و استفاده روزمره است.

گیاه‌شناسی کنجد

در ابتدا لازم است با کنجد آشنا شویم.

• کنجد،گیاهی از رده گیاهان گلدار است.
• گل‌ها به طور منفرد در کناره برگ‌ها و در قسمت انتهایی ساقه قرار دارند.
• میوه گیاه کنجد به صورت کپسولی و محتوی دانه‌های کوچک مسطح و بیضوی است. تنها قسمت قابل استخراج و مورد استفاده، دانه‌های کنجد است که خاصیت روغنی دارند.
• دانه کنجد تامین کننده مواد معدنی کلسیم، منگنز، منیزیم و روی است.
• روغن کنجد، روغنی است که از دانه‌های کنجد با روش پرس سرد که بهترین روش روغنگیری است اخذ می‌شود.
  – در پرس سرد روغن کنجد با استفاده از اعمال فشار به دانه‌ها در دمای پایین و بدون وارد کردن هرگونه آسیب به ساختار دانه‌ی کنجد تولید می‌شود. به دلیل رایحه و مزه منحصربفرد این روغن، در آشپزی غرب، جنوب، مرکز ، شرق و جنوب شرقی آسیا به عنوان محبوبترین محصول روغنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

خواص روغن کنجد

• روغن کنجد سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع (تک غیراشباع و چند غیر اشباع) یا چربی‌های مفید، ویتامین‌های،E ،B3 ،B2 ،B1 و انواع لیگنان‌ها است که نقش مهمی در بهبود سلامت انسان دارند.
  – لیگنان‌ها نوعی فیتواستروژن هستند. فیتواستروژن یا استروژن گیاهی شباهت ساختاری زیادی به استروژن بدن دارند.
  – کنجد سرشار از ترکیبات لیگنانی از جمله سزامین و سزامول است.
  – سزامین هم نوعی فیتواستروژن است.

فیتواستروژن موجود در روغن کنجد آیا تاثیر منفی بر هورمون‌ها دارد؟

دغدغه بسیاری وجود فیتواستروژن موجود در روغن کنجد است و باورشان بر این است که فیتواستروژن تاثیر منفی بر هورمون‌ها داشته و زمینه‌ساز و یا حتی بدتر شدن شرایط در اختلالات هورمونی است. به همین منظور در ابتدا تاثیر روغن کنجد را بر سندروم تخمدان پلی کیسیتیک بررسی می‌کنیم و در ادامه تاثیر آن بر سرطان سینه مورد بررسی قرار می‌گیرد.

سندروم تخمدان پلی کیستیک PCOS2

سندروم تخمدان پلی کیستیک PCOS2 وضعیتی است که در آن تخمدان‌ها مقدار غیرطبیعی آندروژن (تستوسترون) تولید می‌کنند. در بدن زنان یکی از اهداف آندروژن این است که به هورمون زنانه استروژن تبدیل شود.

PCOS به خاطر اختلالی که در سطح تحمدان ایجاد می‌کند، تبدیل تستوسترون به استروژن را مسدود می‌کند به بیان بهتر منجر به افزایش تستوسترون و کاهش استروژن می‌شود. همین امر یعنی عدم تخمکگذاری، رشد غیرطبیعی فولیکول‌هایی که توانایی آزاد کردن تخمک رو ندارند، هایپرانسولینمی ( در این وضعیت مقدار انسولین موجود در خون بیشتر از مقدار طبیعی و متناسب قند خون است) و چاقی.

عوامل زیادی در ایجاد PCOSدخیل هستند و میتوان گفت بهترین روش پیشگیری و کنترل این مشکل، نظارت بر تغذیه است. به کرات گفته شده که روغن‌های رایج در بازار مصرف خوراکی ندارند و بهترین جایگزین روغن کنجد است.

در همین راستا پژوهشی در سال ۲۰۲۳ انجام شد و جمعی از پژوهشگران به بررسی تاثیر روغن کنجد در درمان سندروم تخمدان پلی‌کیستیک پرداختند.

در پژوهش انجام شده، آنها از ۴ گروه استفاده کردند.

• گروه اول:
  – سندروم تخمدان پلی‌کیستیک به موش‌های صحرایی این دسته القا نشد.
• گروه دوم:
  – سندروم تخمدان پلیکیسیتک القا نشد ولی به موش‌های صحرایی این گروه، روغن کنجد خورانده شد.
• گروه سوم:
  – سندروم تخمدان پلی‌کیستیک به موش‌های صحرایی این دسته القا شد ولی روغن کنجد به آنها خورانده نشد.
• گروه چهارم:
  – سندروم تخمدان پلی‌کیستیک به موش‌های صحرایی این دسته القا شد و به آنها روغن کنجد خورانده شد.

طول دوره آزمایش ۲۱روز بود. نتایج بعد از ۲۱روز حاکی از کاهش معنادار وزن بدن، وزن تخمدان، بازیابی سطوح هورمونی داخل تخمدان، کاهش میزان قند خون ناشتا، انسولین و سطوح نشانگرهای زیستی داخل تخمدان در گروه چهارم در مقایسه با گروه سوم بود.

چرا این اتفاقات افتاد؟ مگر به باور عموم روغن کنجد سرشار از فیتواستروژن نیست و فیتواستروژن تاثیر منفی بر عملکرد تخمدان و بدتر شدن شرایط ندارد؟

روغن کنجد به دلیل داشتن ویتامین E و لیگنان، پایداری اکسیداتیو (روغن‌ها، چربی‌ها و فراورده‌های غذایی پرچرب میتوانند تحت تاثیر عوامل مختلف مانند اکسیژن، نور، حرارت و… قرارگیرند و در نهایت فساد اکسیداتیو را در پی داشته‌باشند) بالایی در مقایسه با اکثر روغن‌های گیاهی دارد. لیگنان‌ها ترکیبات زیست فعال (ترکیبی که بر اندام، بافت یا سلول زنده تاثیر می‌گذارد) هستند و استروژن‌های گیاهی چون سزامین، اپی سزامین و سزامولین به صورت همافزایی باعث ایجاد خواص ضدالتهابی، ضدانعقادی، ضد دیابت، ضد جهشزا، ضد فشار خون، تنظیم کننده سیستم ایمنی، محافظت از کبد و قلب می‌شوند.

با توجه به ویژگی ذکر شده، در گروه چهارم که سندروم تخمدان پلی‌کیسیتک به آنان القا و روغن کنجد به آنان خورانده شد، بهبود قابل توجهی در وضعیت غدد درون ریز مختل شده در مقایسه با گروه سوم، مشاهده شد. همچنین روغن کنجد با خاصیت ضد التهابی خودش با افزایش همزمان بیان پراکسی زوم آلفا (اندامک‌هایی که باعث تجزیه مواد سمی داروها می‌شوند، باعث کاهش وضعیت التهابی سطح بیان cox-2 می‌شود.

یکی از دلایل تاثیر مثبت روغن کنجد بر سندروم تخمدان پلی‌کیستیک

یکی از دلایل تاثیر مثبت روغن کنجد بر سندروم تخمدان پلی‌کیستیک در گروه چهارم، اثر ضدآندروژنی آن است.

همانطور که قبلا بیان شد، در تخمدان افراد مبتلا به، PCOS مقدار غیرطبیعی آندروژن تولید می‌شود. این اثر ضدآندروژنی به دلیل لیگنان‌های گیاهی است که منجر به کاهش تستوسترون و و کاهش سنتز دی هیدرو تستوسترون فعال از تستوسترون، می‌شود. در واقع، لیگنان‌ها فیتواستروژن‌هایی هستند که از عملکرد هورمون استرادیول (۱۷سلامت رحم و تخمدان در گرو رشد سطح مناسب این هورمون است) تقلید می‌کنند.

دیگر تاثیرات مثبت این روغن

از آنجا که روغن کنجد به مقدار زیاد دارای چربی‌های تک غیراشباع هست که میتواند جذب گلوکز رو با تاخیر همراه سازد، پس وجود مقادیر زیاد از حد گلوکز در پلاسمای خون بهبود پیدا می‌کند و به دنبال آن، سلول‌های بتا (سلول‌هایی که وظیفه آنان ترشح انسولین است،) از مرگ محافظت می‌شوند و به این ترتیب حساسیت به انسولین در گروه چهارم افزایش پیدا کرد. لیگنان‌های موجود در روغن کنجد، جذب کلسترول را مهار می‌کنند، سنتز آن را کاهش می‌دهند، دفع آن را افزایش می‌دهند و متابولیسم لیپوپروتئین را بهبود میبخشند. این اثرات روغن کنجد به طور موثر باعث کاهش کلسترول (LDLکلسترول بد) و افزایش کلسترول ( HDLکلسترول خوب) می‌شود. این افزایش در سطح HDLو کاهش در سطح LDL میتواند به دلیل محتوای فیتواستروژنی و غنی بودن این روغن از اسیدهای چرب تک و چند غیراشباع باشد.

نتیجه نهایی این پژوهش

در نتیجه این پژوهش، روغن کنجد بنا به خواص ذاتی خود، نه تنها هیچ تاثیر منفی بر سلامت بدن و تخمدان ندارد، بلکه همانطور که مشاهده شد، دارای اثرات شگرف درمانی بر سندروم تخمدان پلی‌کیستیک است.

تاثیرات درمانی روغن کنجد بر سرطان سینه

گروهی از پژوهشگران در سال ۲۰۱۹به این مهم دست یافتند که هورمون استروژن با تحریک رشد سرطان سینه نقش مهمی در گسترش سرطان سینه دارد. در واقع، بعضی از سلول‌های سرطانی پستان گیرنده‌هایی دارند که به هورمون‌های استروژن/پروسترون متصل می‌شوند تا بتوانند رشد کنند.

مواد شیمیایی گیاهی میتوانند گیرندههای استروژن و چند فاکتور رشد دیگر را مهار کنند. در همین راستا، فیتواستروژن‌ها به دلیل شباهت ساختاری آن با گیرنده‌های استروژن، بهترین انتخاب هستند.

فیتوایستروژن‌ها در غلظت بالا میتوانند با کنترل گیرنده‌های استروژن و پروتئین (HER 2 سلول‌های سرطانی تعداد زیادی پروتئین HER 2 که پروتئین رشد و تکامل سلول طبیعی است، تولید می‌کنند،) پیشرفت سرطان را سرکوب کنند.

از آنجا که سزامین از ترکیبات لیگنان‌ها و نوعی فیتواستروژن است، سزامین با کنترل گیرنده‌های استروژن و گیرنده فاکتور رشد و … توانایی کنترل سرطان سینه را دارد.

منابع

۱- S.-H. Park, S.-N. Ryu, Y. Bu, H. Kim, J. E. Simon, and K.-S. Kim, “Antioxidant components as potential neuroprotective agents in sesame (Sesamum indicum L.),” Food reviews international, vol. 26, pp. 103-121, 2010.

۲- M. Sohel, M. N. Islam, M. A. Hossain, T. Sultana, A. Dutta, M. S. Rahman, et al., “Pharmacological properties to pharmacological insight of sesamin in breast cancer treatment: a literature-based review study,” International Journal of Breast Cancer, vol. 2022, 2022.

۳- A. M. Elshamy, D .Shatat, N. A. AbuoHashish, M. A. E. Safa, N. Elgharbawy, H. A. Ibrahim, et al., “Ameliorative effect of sesame oil on experimentally induced polycystic ovary syndrome: A cross‐ link between XBP‐۱/PPAR‐۱, regulatory proteins for lipogenesis/steroids,” Cell Biochemistry and Function, vol. 41, pp. 268-279, 2023.

۴- T. Saha, S. Makar, R. Swetha, G. Gutti, and S. K. Singh, “Estrogen signaling: An emanating therapeutic target for breast cancer treatment,” European journal of medicinal chemistry, vol. 177, pp..2019 ,143‐۱۱۶

۵- H. S. Seo, H. S. Choi, H. S. Y. K. J.-Y. Um, I. Choi, et al., “Phytoestrogens induce apoptosis via extrinsic pathway, inhibiting nuclear factor-κB signaling in HER2-overexpressing breast cancer cells,” Anticancer research, vol. 31, pp. 3301-3313, 2011.