اختلال کنترل تکانه چیست و چگونه درمان می شود؟

اختلال کنترل تکانه به شرایطی اطلاق می‌شود که فرد تکانه‌هایی دارد که نمی‌تواند در مقابل آن‌ها مقاومت کند. از جمله برداشتن و دزدیدن وسایل دیگران (کلپتومانیا) یا میل به آتش افروزی (پیرومانیا). در این مطلب از دکترتو به تعریف اختلال کنترل تکانه، انواع آن، نشانه‌ها و علائم اختلال کنترل تکانه، علت، روش‌های درمان و پیشگیری این عارضه می‌پردازیم. اما اگر نشانه های غیرطبیعی در خود مشاهده می کنید بهتر است برای بررسی دقیق‌تر به یک روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. شما می‌توانید علاوه بر سیستم نوبت‌دهی دکترتو از خدمات آنلاین برای مشاوره تلفنی یا متنی با پزشکان استفاده نمایید.

اختلال کنترل تکانه چیست؟

اختلال کنترل تکانه (Impulse control disorder) دسته‌ای از اختلالات روانی است که با عدم توانایی فرد در کنترل تکانه‌های خود مشخص می‌شود. در این اختلال، فرد به‌طور مکرر نمی‌تواند در برابر تکانه‌ها یا تمایل شدید به انجام رفتاری مضر برای خود یا دیگران مقاومت کند. این اختلالات می‌توانند بر زندگی فرد تاثیر منفی داشته و موجب ایجاد مشکلات شخصی، شغلی و اجتماعی شوند. درمان‌های روان‌درمانی و دارویی برای کنترل این اختلالات توصیه می‌شوند.

مشاوره روانشناسی

با برترین روانشناسان ایران از دیدگاه کاربران

مشاوره حضوری و آنلاین۵۰۰+ خدمت

مشاهده همه

انواع اختلالات کنترل تکانه

برخی از انواع اختلال کنترل تکانه عبارتند از:

• اختلال انفجاری متناوب که فرد نمی‌تواند درمقابل تکانه‌های خشونت‌آمیز مقاومت کند.
• دزدی بیمارگونه یا کلپتومانیا که اختلال سرقت أموال دیگران است.
• آتش افروزی بیمارگون یا پیرومانیا
• اختلال لجبازی و نافرمانی
• اختلال سلوک
• اختلالات اخلالگر
• اختلال قمارگری
• اختلال پرخاشگری
• اختلال کشیدن مو
• اختلال خود آسیب رسانی
• اختلال طلب کردن وسواسی

اختلال	توضیحات	علائم
اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (ADHD)	یک اختلال عصبی رشدی است که با بی‌قراری، عدم توجه و impulsivity مشخص می‌شود.	بی‌قراری، عدم توجه، impulsivity، مشکل در تمرکز، مشکل در پیروی از دستورالعمل، مشکل در سازماندهی، مشکل در تکمیل وظایف، پرخاشگری، رفتارهای مخاطره‌آمیز
اختلال انفجاری متناوب (IED)	یک اختلال است که با انفجارهای مکرر خشم مشخص می‌شود که به‌طور نامتناسب با تحریک ایجاد می‌شود.	انفجارهای مکرر خشم، پرخاشگری، خشونت، تخریب اموال
اختلال قمار	یک اختلال است که با تمایل غیرقابل کنترل به قمار مشخص می‌شود، حتی زمانی که عواقب منفی به‌دنبال دارد.	قمار مکرر علیرغم عواقب منفی، تلاش ناموفق برای کاهش یا ترک قمار، دروغ گفتن در مورد قمار، قمار برای فرار از مشکلات، قمار به قیمتی که خطر مالی، شغلی یا روابطی ایجاد می‌کند.
اختلال سوء مصرف مواد	یک اختلال مزمن و عود‌کننده مغزی است که با جستجوی و مصرف اجباری مواد مخدر علیرغم عواقب منفی مشخص می‌شود.	سوء مصرف مواد مخدر علیرغم عواقب منفی، تلاش ناموفق برای کاهش یا ترک سوء مصرف مواد، میل شدید و اشتیاق به مواد مخدر، علائم ترک زمانی که مواد مخدر در دسترس نباشد یا مصرف آن کاهش یابد، ادامه مصرف مواد مخدر علیرغم دانستن عواقب منفی
اختلال پرخوری عصبی	یک اختلال خوردن است که با دوره‌های مکرر پرخوری مشخص می‌شود که به دنبال آن رفتارهای جبرانی مانند پاکسازی، استفراغ خود به خود یا سوء استفاده از ملین‌ها، دیورتیک‌ها یا تنقیه‌ها انجام می‌شود.	پرخوری مکرر، رفتارهای جبرانی، عزت نفس پایین بر اساس شکل و وزن بدن، ترس شدید از افزایش وزن
اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)	یک اختلال اضطرابی است که با افکار و رفتارهای وسواسی و اجباری مشخص می‌شود.	افکار وسواسی (افکار، تصاویر یا تکانه‌های ناخواسته و مزاحم)، رفتارهای اجباری (اعمال یا افکار تکراری که برای کاهش اضطراب انجام می‌شود)

انواع اختلال کنترل تکانه

۱. اختلال انفجاری متناوب

اختلال انفجاری متناوب معمولا در اواخر دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شود و تاثیر منفی جدی بر زندگی افراد مبتلا باقی می‌گذارد. این اختلال به آسیب به اموال یا حملات فیزیکی و احتمالا مشکلات قانونی یا سایر پیامدهای طولانی‌مدت منجر می‌شود. در بسیاری از موارد، این انفجارهای خشمگین به روابط فرد با دیگران نیز آسیب می‌رساند و پس از فروکش کردن این حالت، بسیاری از مبتلایان احساس پشیمانی می‌کنند، حتی اگر در لحظه ابراز خشم احساس آرامش داشته باشند. خوشبختانه، درمان، هرچند چالش‌برانگیز است، می‌تواند بسیار موثر باشد، به‌ویژه اگر به‌موقع انجام شود.

۲. کلپتومانیا یا دزدی بیمارگون

فرد مبتلا به کلپتومانیا اغلب احساس می‌کند که مجبور به سرقت اقلام کوچک یا کم ارزش است و مقاومت در برابر این اصرار برایش بسیار دشوار است. برخلاف بسیاری از افراد دیگری که دزدی می‌کنند و این کار را برای منفعت مالی، انتقام‌جویی، یا به دلیل نیاز شدید به چیزهای خاصی انجام می‌دهند، افراد مبتلا به کلپتومانیا این کار را بدون هدف مشخص انجام می‌دهند: آن‌ها صرفا به خاطر دزدی، دزدی می‌کنند. دزدی در این افراد به طور موقت باعث لذت یا احساس آرامش می‌شود، اما بسیاری از آن‌ها هم احساس گناه یا شرم پس از ارتکاب دزدی دارند.

۳. پیرومانیا یا آتش افروزی بیمارگون

برخی افراد علاقه یا حتی شیفتگی به آتش را تجربه می‌کنند. اما مبتلایان به پیرومانیا این شیفتگی را به حد افراطی می‌رسانند و با آتش زدن عمدی برای دامن زدن به آن، اغلب خود و دیگران را در معرض خطر بزرگی قرار می‌دهند. از آنجایی که پیرومانیا بسیار نادر است، درک و درمان آن نیز مشکل خواهد بود.

۴. اختلال لجبازی و نافرمانی

ویژگی اصلی اختلال لجبازی و نافرمانی، الگوی مداوم خلق خشمگین و تحریک‌پذیر است که حداقل شش ماه ادامه یابد و همراه با نشانه‌هایی مثل تحریک‌پذیری، جروبحث و کینه‌جویی باشد. این مسئله بر روابط و عملکرد فرد تاثیر منفی می‌گذارد. گاهی نشانه‌ها فقط در یک موقعیت مثل خانه دیده می‌شوند، گاهی در دو موقعیت و در حالت شدید در سه موقعیت یا بیشتر این رفتارها مشاهده می‌شود. همچنین کودکان دچار بیش‌فعالی، اختلال سلوک، اختلالات اضطرابی و خلقی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال هستند.

فکر می‌کنی لجبازی فرزندت نشانه بیش فعالیه؟

همین حالا از متخصص نوبت بگیر.

5. اختلال سلوک

اختلال سلوک، گروهی از مشکلات رفتاری و عاطفی است که معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می‌شود. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال، در پیروی از قوانین و رفتار به شیوه‌ قابل قبول اجتماعی دچار مشکل هستند. این اختلال به سه نوع تقسیم می‌شود که بر اساس سنی که اولین علائم اختلال سلوک در آن رخ می‌دهد طبقه‌بندی می‌شوند: شروع دوران کودکی که قبل از ۱۰ سالگی ظاهر می‌شود، شروع نوجوانی که در سال‌های نوجوانی ظاهر می‌شود، و شروع نامشخص که سنی که برای اولین بار اختلال سلوک رخ می‌دهد ناشناخته است.

۶. اختلالات اخلالگر

کنترل و مدیریت کودکان مبتلا به این اختلالات، اغلب دشوار است، زیرا آنها تمایلی به رعایت قوانین ندارند و بدون توجه به پیامدهای اعمال خود، به صورت تکانشی عمل می‌کنند. به‌علاوه اینکه توجهی به احساسات دیگران ندارند.

۷. قمار بازی بیمارگونه

قمار بازی بیمارگونه نوعی اختلال رفتاری است که در آن فرد درگیر قمار شدید و مشکل‌آفرین می‌شود. این اختلال به‌عنوان یکی از زیرمجموعه‌های اختلالات اخلالگر طبقه‌بندی می‌شود. برخی از ویژگی‌های قمار بازی بیمارگونه عبارتند از:

• از دست دادن کنترل بر قمار کردن و افزایش تدریجی زمان و پول صرف شده برای قمار
• دلیل قمار صرفا لذت بردن نیست، بلکه فرد به شدت به قمار وابسته است.
• فرد برای جبران ضررهای مالی ناشی از قمار، به قمار بیشتر متوسل می‌شود.
• قمار تاثیر منفی بر روابط، شغل و سایر جنبه‌های زندگی می‌گذارد.
• فرد به رغم آگاهی از مشکلات ناشی از قمار، نمی‌تواند آن را متوقف کند.

۸. وسواس کندن مو

وسواس کندن مو یا تریکوتیلومانی یک اختلال رفتاری است که در آن فرد بخشی از موهای بدن خود را به طور پیوسته و غیرارادی می‌کَند و معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. فرد این کار را بدون آگاهی انجام داده و احساس لذت می‌کند.

علائم اختلال کنترل تکانه

این اختلال یک گروه از اختلالات رفتاری است که با ناتوانی در کنترل تکانه‌ها و رفتارهای مضر و خودتخریبی مشخص می‌شود. برخی علائم اصلی این اختلال عبارتند از:

• احساس بیقراری یا کشش قوی برای انجام یک رفتار مضر مثل تمایل شدید به قمار کردن، خرید بی‌رویه، یا رفتارهای پرخطر جنسی
• ناتوانی در مقاومت در برابر این تکانه‌ها و تمایلات
• انجام رفتار مضر با احساس لذت موقت یا آرامش
• پشیمانی، احساس گناه و افسردگی پس از انجام رفتار
• اختلال در کارکرد روزمره زندگی

متن انگلیسی:
Each impulse control disorder has different signs and symptoms. But they all involve a decreased ability to control your own behavior, which often negatively affects other people or breaks laws. Most people with an impulse control disorder know their behavior is inappropriate, but they can’t stop it. People with an ICD usually feel an increasing internal tension before they act out. After the deviant behavior, they often feel a release or catharsis
ترجمه متن:
هر کدام از انواع اختلالات کنترل تکانه نشانه‌ها و علائم متفاوتی دارند، اما وجه مشترک تمام آن‌ها عدم توانایی در کنترل رفتارهای فردی است که تاثیر منفی روی دیگران گذاشته یا باعث قانون‌شکنی می‌شود. بیشتر مبتلایان به این اختلال می‌دانند که رفتار نامناسبی دارند، اما نمی‌توانند جلوی رفتار خود را بگیرند. افراد مبتلا به ICD معمولاً قبل از اقدام، تنش درونی فزاینده‌ای را احساس می‌کنند پس از رفتار انحرافی، اغلب احساس رهایی می‌کنند.

my.clevelandclinic

‏علت اختلال کنترل تکانه

این اختلال به‌طور دقیق علت واحدی ندارد و معمولا ترکیبی از عوامل مختلف زیستی، روانشناختی و اجتماعی در ایجاد آن نقش دارند. برخی از عوامل مهم در بروز این اختلال عبارتند از:

• نقص در سیستم عصبی مرکزی و تنظیم مواد شیمیایی مغز مثل سروتونین و دوپامین
• ضعف در کنترل و تنظیم هیجان‌ها
• وجود مشکلات روانی همزمان مثل افسردگی یا اضطراب
• ناتوانی در تحمل ناکامی و کسب رضایت فوری
• تجربه‌های منفی دوران کودکی مثل سورفتار والدین
• وجود الگوهای رفتاری نامناسب در خانواده
• استرس و فشار روانی شدید

اختلال کنترل تکانه در کودکان

این مسئله در کودکان نیز علائم مشابه بزرگسالان را دارد و کودک در کنترل رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی ناتوان است و گاهی دچار خشم‌های مکرر، تکانشگری و رفتارهای پرخطر می‌شوند. این رفتارها باعث ایجاد تنش و مشکلات در روابط کودک با والدین و همکلاسی‌ها خواهند شد و در عملکرد تحصیلی هم اختلال ایجاد می‌کنند. برخی کودکان ممکن است درگیر رفتارهایی مثل قمار، اعتیاد و خودآسیب‌رسانی شوند. آموزش مهارت‌های تنظیم هیجان و خودکنترلی به کودکان می‌تواند بسیار مفید باشد.

اختلال کنترل تکانه و طلاق

رفتارهای تکانشی، پرخاشگرانه و عدم کنترل هیجانات در افراد مبتلا باعث ایجاد تنش و تعارضات شدید در روابط زناشویی می‌شود و این مشکلات ارتباطی می‌تواند به طلاق منجر شود. همچنین، برخی افراد مبتلا ممکن است درگیر رفتارهای نامناسب مانند خیانت زناشویی شوند که خود عامل مهمی برای طلاق است.

علاوه بر این، ضعف در کنترل تکانه‌ها می‌تواند باعث بروز مشکلات در مدیریت مسائل مالی و اجتماعی خانواده شود که به تزلزل بنیان خانواده منجر می‌گردد. در نهایت، رفتارهای تکانشی والدین مبتلا می‌تواند تاثیر منفی بر فرزندان داشته و موجب آسیب‌های روانی و عاطفی در آنها شود، که این موضوع نیز می‌تواند زمینه‌ساز طلاق باشد. درمان موفق اختلال کنترل تکانه در افراد مبتلا می‌تواند از بروز این مشکلات در روابط خانوادگی جلوگیری کند.

اختلال کنترل تکانه در روانشناسی

در روانشناسی، این مسئله یک اختلال روانی است که با ناتوانی در مهار تکانه‌ها و رفتارهای تکانشی مشخص می‌شود. این اختلال به‌طور معمول در سنین جوانی و اوایل بزرگسالی بروز می‌کند و تاثیرات منفی بر زندگی فردی و اجتماعی فرد برجای می‌گذارد. برخی از ویژگی‌های اصلی این اختلال عبارتند از:

• ناتوانی در کنترل و مهار تکانه‌ها و رفتارهای پرخطر
• بروز رفتارهای پرخطر و خطرناک
• اختلال در عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی
• احساس پشیمانی و ناراحتی پس از انجام رفتارهای تکانشی

راه های تشخیص اختلال کنترل تکانه

راه‌های تشخیص این اختلال عبارتند از:

• معاینه بالینی و ارزیابی ویژگی‌های رفتاری و بررسی الگوهای رفتاری، احساسات و پیامدهای ناشی از آن‌ها
• انجام آزمون‌های روان‌شناختی مانند آزمون‌های شخصیت، هوش، کنترل تکانه و توجه
• خود گزارش‌دهی و پرکردن پرسشنامه‌ها در مورد تجربه‌ها، احساسات و رفتارهای فردی
• بررسی سابقه پزشکی فرد و سوابق خانوادگی
• انجام آزمایش‌های پزشکی جهت شناسایی مشکلات جسمی اثرگذار

راه های درمان اختلال کنترل تکانه

روش‌های درمان اختلال کنترل تکانه عبارتند از:

• درمان شناختی-رفتاری
• گروه‌درمانی و فراگیری مهارت‌های مدیریت تکانه از طریق همدلی و حمایت همتایان
• درمان دارویی با داروهای ضد‌تکانشگری و داروهای ثابت‌کننده خلق
• بیو‌فیدبک
• ورزش و تمرینات آرام‌بخش
• آموزش مهارت‌های حل مسئله، تنظیم هیجان و خودکنترلی

درمان دارویی اختلال کنترل تکانه

در درمان دارویی اختلال کنترل تکانه، از داروهای زیر استفاده می‌شود:

نوع دارو	مثال
داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs)	مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین
داروهای مهارکننده بازجذب نوراپی‌نفرین (SNRIs)	مانند ونلافاکسین
داروهای ثابت‌کننده خلق	مانند لیتیوم و داروهای ضد‌تشنج مانند والپروات سدیم، کاربامازپین و لاموتریژین
داروهای آرام‌بخش	مانند کلونازپام

طبقه‌بندی دارویی اختلال کنترل تکانه

عوارض اختلال کنترل تکانه

برخی از مهم‌ترین عوارض اختلال کنترل تکانه عبارتند از:

• مشکلات اجتماعی و روابط بین‌فردی
• مشکلات حقوقی و قانونی
• مشکلات مالی
• آسیب‌های جسمی ناشی از رفتارهای تکانشی
• افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی
• خطر سومصرف مواد و اعتیاد
• خطر خودکشی و اقدام به خودکشی
• آسیب‌رسانی به دیگران

افکار خودکشی داری و می‌خوای جلوشون رو بگیری؟ با متخصص مشورت کن.

‏راه های پیشگیری از اختلال کنترل تکانه

برای پیشگیری از اختلال کنترل تکانه، روش‌های مختلفی وجود دارند:

• آموزش و افزایش آگاهی در مورد ماهیت اختلال کنترل تکانه و عوارض آن به افراد
• تقویت مهارت‌های خودکنترلی، مدیریت خشم و تکانش‌ها
• حمایت و پشتیبانی خانواده و دوستان
• شناسایی و کاهش عوامل زمینه‌ساز مانند استرس و مشکلات روانی
• اصلاح الگوهای ناسالم زندگی مانند الگوی خواب و تغذیه
• شناسایی به موقع علائم اختلال کنترل تکانه
• دریافت کمک‌های تخصصی و درمان‌های موثر

متن انگلیسی:
While they may not be entirely preventable, early diagnosis and treatment of impulse control disorders can greatly reduce the distress that your child and family experience. Additionally, it can help prevent the various issues that are commonly associated with ICDs
ترجمه متن:
هر چند که این اختلال به‌طور کامل قابل پیشگیری نیست، اما تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع اختلالات کنترل تکانه می‌تواند استرش و فشار بر کودک و خانواده را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. به‌علاوه اینکه از بروز مشکلات مختلفی که معمولا همراه این اختلال هستند نیز جلوگیری می‌کند.

my.clevelandclinic

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

داشتن کودکان و نوجوانان پرخاشگری که قانون‌شکنی می‌کنند برای هر پدر و مادری دردسرساز است. هرچند از نظر بچه‌ها هرازگاهی رفتارهای مخالفت‌آمیز و لجبازی عادی است، اما رفتارهای تهاجمی، آزاردهنده و پرخاشگرانه که به صورت مداوم تکرار می‌شوند می‌توانند نشانه اختلال کنترل تکانه باشند. تشخیص به‌موقع و درمان زودهنگام، اهمیت بسزایی در این اختلال دارد و اولین گام برای درمان این است که به دکتر متخصص روانشناسی یا روانپزشک مجربی مراجعه کنید. شما می‌توانید از خدمات غیرحضوری دکترتو برای مشاوره روانشناسی آنلاین و ویزیت آنلاین روانپزشک استفاده کنید.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!