یونیکورن، رویای اکوسیستم استارت‌آپی

عمادالدین قاسمی‌پناه: زمانی که معاون سابق علمی و فناوری ریاست جمهوری از دستیابی به 10 یونیکورن در اکوسیستم استارت‌آپی کشور طی 3 سال سخن گفت، بسیاری از بازیگران و فعالان، آن را در حد یک «رویا» ارزیابی کردند. معامله بزرگی که به تازگی در حوزه اقتصاد دیجیتال ایران شاهد بودیم، حالا بر نظر آنها صحه گذاشته است. چراکه یونیکورن در حوزه فناوری و اقتصاد دیجیتال به کسب و کاری گفته می‌شود که ارزش آن کمتر از یک میلیارد دلار نباشد. این در حالی است که با برآورد 30 هزار میلیارد تومانی دیجی‌کالا و قیمت دلار بازار آزاد، این کسب و کار شناخته شده 500 میلیون دلار ارزش خواهد داشت. برآورد ارزش بزرگ‌ترین فروشگاه دیجیتال کشور نشان می‌دهد که اگرچه دیجی‌کالا یک یونیکورن نیست، اما شاید بتواند با همکاری «همراه اول» به عنوان بزرگ‌ترین اپراتور کشور، در مسیر یک میلیارد دلاری شدن حرکت کند.

بزرگ‌ترین خروج استارت‌آپی ایران

سرمایه‌گذاری جسورانه(Venture Capital یا VC) شناخته شده‌ترین نوع سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌هاست. صاحبان ایده پس از ارائه محصول یا خدمتی نوآورانه باید به دنبال سرمایه‌گذارانی باشند که درنهایت سهم خود را از بازار دریافت کنند.

از آنجا که ایده‌های استارت‌آپی سابقه بازدهی سرمایه ندارند، بنابراین همه سرمایه‌گذاران حاضر به ریسک نیستند. تنها تعداد کمی حاضر می‌شوند سرمایه خود را در یک حرکت جسورانه به خطر بیندازند.

در این مسیر شکست دور از ذهن نیست، اما اگر ایده‌ای بتواند به محصول یا خدمتی جذاب و استارت‌آپ به کسب و کاری بزرگ و سودده تبدیل شود، سرمایه‌گذار پس از مدتی، سرمایه خود را خارج می‌کند. اصطلاح exit که معادل فارسی آن «خروج» است، زمانی به کار برده می‌شود که سرمایه‌گذار از بلوغ کسب و کار مطمئن شده و اکنون برای سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های دیگر یا به هر دلیل دیگری، سهام خود را به فروش می‌گذارد.

دیجی‌کالا هم که در ابتدا یک استارت‌آپ به شمار می‌آمد از این قاعده مستثنی نبود. در ابتدا این استارت‌آپ که با سرمایه 2 برادر در سال 1385 کار خود را شروع کرد، با سرمایه‌گذاری شرکت «سرمایه‌گذاری سرآوا پارس» در سال 1391 جان تازه‌ای گرفت. اکنون به نظر می‌رسد این شرکت با فروش سهام خود به شرکت «حرکت اول» بزرگ‌ترین خروج استارت‌آپی کشور را رقم زده است.

ساختار سهام‌داری دیجی‌کالا

پیش از آنکه شرکت «حرکت اول» به عنوان بازوی سرمایه‌گذاری همراه اول اقدام به خرید 40درصد از سهام دیجی‌کالا کند، ساختار سهام‌داری گروه تجارت الکترونیک دیجی‌کالا به‌عنوان مالک صد درصدی دیجی‌کالا(نوآوران فن‌آوازه) به این ترتیب بود. آنگونه که وب‌سایت دیجی‌کالا اعلام کرده و هنوز هم به‌روزرسانی نشده، 32.36درصد از سهام دیجی‌کالا متعلق به بنیان‌گذاران این مجموعه، حمید محمدی و سعید محمدی است. صندوق سرمایه‌گذاری اروپایی(شرکت اینترنشنال اینترنت اینوستمنت کوپریتیو) 32.67 درصد از سهام دیجی‌کالا را در اختیار دارد. همچنین میزان سهام شرکت سرآوا پارس در دیجی‌کالا 25.03درصد بوده و مدیران و کارکنان کلیدی دیجی‌کالا 2.9درصد از سهام دیجی‌کالا را در قالب برنامه سهام تشویقی در اختیار دارند. 7.4درصد از سهام دیجی‌کالا هم به سایر شرکت‌های سهام‌دار تعلق دارد.

عددها حرف می‌زنند

با این اوصاف، شرکت حرکت اول علاوه بر 25درصد سهام سرآوا باید حدود 15درصد از سهام دیگر سهام‌داران را خریده باشد تا بتواند خود را به عنوان بزرگ‌ترین سهام‌دار دیجی‌کالا تثبیت کرده باشد.

براساس اطلاعیه دیجی‌کالا، برادران محمدی اکنون 22درصد از سهام شرکت و 2کرسی از 5 کرسی هیئت مدیره را در اختیار دارند. همچنین سرآوا و برخی سهامداران داخلی از ترکیب سهامداری دیجی‌کالا خارج شده‌اند.

در برآورد اولیه، ارزش دیجی‌کالا 30 هزار میلیارد تومان(همت) تعیین شده است که 40درصد آن معادل 12 همت می‌شود. با این حال، همراه اول اعلام کرده که با تخفیف 30درصدی، بابت 40درصد سهام دیجی‌کالا رقمی معادل 8.4 همت را به صورت نقدی پرداخت کرده است. سرآوا هم یکی از دلایل معامله با همراه اول را نقد بودن پول آنها اعلام کرده است.

رویای یونیکورن ایرانی

اگرچه عددها بزرگ و قابل توجه به نظر می‌رسند، اما بزرگ‌ترین خرده فروشی آنلاین کشور هنوز نتوانسته خود را به عنوان یونیکورن یک میلیارد دلاری معرفی کند.

اکنون کشورهایی چون ترکیه، امارات و هند، هر یک با چند یونیکورن توانسته‌اند خود را به عضویت باشگاه تک شاخ‌های دنیا درآورند. به عنوان مثال، آمارها نشان می‌دهد که هند 116 یونیکورن دارد.

یکی از چالش‌های یونیکورن در ایران مسئله قیمت‌گذاری ارز است. چند نرخی بودن نرخ دلار باعث شده که تفاهم بر سر داشتن یا نداشتن یونیکورن در ایران حاصل نشود. به عبارتی، اگر نرخ 28 هزار و 500 تومانی را برای دلار در نظر بگیریم، می توانیم دیجی‌کالا را «یونیکورن» بدانیم. اما این عدد که به عنوان نرخ ارز ترجیهی شناخته می‌شود تا چه حد با واقعیت مطابقت دارد؟

دلار با این قیمت، تنها برای کالاهای ضروری در اختیار بازرگانان قرار می‌گیرد و برخی کارشناسان نرخ 60هزار تومانی دلار را هم واقعی نمی‌دانند و آن را سرکوب شده تلقی می‌کنند.

با این حال، امید می‌رود با روی کار آمدن دولت چهاردهم و سیاستگذاری‌های تحول آفرین، کشور بتواند اولین یونیکورن واقعی ایرانی را از نزدیک ببیند.