بررسی تجربه جهش تولید با مشارکت مردم در ایران

گروه اقتصاد کلان بازارنیوز- محمدرضا اکبری-یحیی لطفی ­نیا، کارشناسان اقتصادی؛ از سال ۱۳۹۱ تا به امروز تمامی شعارهای سال انتخابی از سوی مقام معظم رهبری به موضوعات اقتصادی اختصاص داشته است. هدف از انتخاب موضوع های اقتصادی به عنوان شعار سال از چند بعد قابل توجه است:

۱) متوجه نمودن حداکثری توجه ها و ظرفیت های داخلی - خارجی کشور توسط مسئولین و مردم برای تحقق آن موضوع

۲) خنثی سازی و مقابله با جنگ اقتصادی و شناختی دشمن؛ این موضوع از آنجا اهمیت دارد که بدانیم با آغاز دهه ۹۰ شمسی که همراه با اعمال تحریم ­های سنگین بر اقتصاد ایران از جمله تحریم بانک مرکزی و بخش نفتی بود، روند صعودی رشد اقتصادی که پس از پایان جنگ در ایران آغاز شده بود متوقف و جای خود را به روند کاهشی و نوسانی داد.

روند نزولی تولید ناخالص داخلی تا زمان توافق برجام (1394) ادامه داشت و پس از آن به روند صعودی بازگشت و دوباره با بازگشت تحریم­ ها (1397) روند آن نزولی شد به گونه ای که متوسط رشد تولید ناخالص داخلی در دهه ۹۰ تقریباً صفر درصد بوده است.

به همین دلیل دهه 90 به عنوان دهه از دست رفته اقتصاد ملی از سوی کارشناسان معرفی شده است. بنابراین در گزارش حاضر ضمن مروری به محورهای حمایت از تولید ملی بر اساس شعارهای سال انتخابی مقام معظم رهبری نکاتی در خصوص تحقق شعار سال 1403 با عنوان جهش تولید با مشارکت مردم پرداخته می شود.

محورهای حمایت از تولید بر اساس شعارهای سال انتخابی مقام معظم رهبری

در 6 سال اخیر محور شعارهای سال تولید بوده است. حمایت از تولید ملی به عنوان یک راهبرد مهم در توسعه اقتصادی کشورها شناخته شده است. با این کار ارزش افزوده داخلی و درآمد ملی افزایش می ­یابد. این امر بهبود سطح زندگی و رفاه اجتماعی مردم را در پی دارد. به علاوه، استفاده از تولید داخلی باعث کاهش وابستگی کشور به واردات و افزایش استقلال اقتصادی می ­شود.

در واقع کشورها با توجه به نوسانات بازار جهانی تلاش دارند که به تولید داخلی تکیه ­کنند تا در برابر شوک­ های خارجی مقاومت و تاب آوری بیشتری از خود نشان دهند. این موضوع در ارتباط با ایران که تحت تأثیر مداوم شوک ­های خارجی ناشی از تحریم و نوسان قیمت جهانی انرژی است از اهمیت بیشتری برخوردار است.

همان­طور که گذشت در شش سال اخیر محور شعارهای سال تولید بوده است که در دو سال 1397 و 1398 بر رونق و جهش تولید تأکید شده ولی در سال ­های بعد از آن بر محورهایی که تولید با تکیه بر آن باید مورد توجه قرار گیرد، تأکید شده است.

شکل 1 محورهای مورد تأکید در حمایت از تولید ملی بر اساس شعارهای سال را به تصویر کشیده شده است.

شکل 1. محورهای مورد تأکید در حمایت از تولید ملی بر اساس شعار سال

منبع: شعارهای سال انتخابی از سوی مقام معظم رهبری

همان­طور که گذشت، شعار سال 1403 با نام «جهش تولید با مشارکت مردم» نام­گذاری شده است. در واقع محور و مبنای حمایت از تولید در سال 1403، مشارکت مردم در اقتصاد است. در واقع جهش تولیدی مدنظر سیاست­گذار قرار گرفته است که با مشارکت مردم باشد.

هر چند که در شعارهای سال ­های گذشته موضوع مشارکت مردم به عنوان یکی از اصول اساسی جمهوری اسلامی همواره مورد توجه قرار گرفته است. ولی در سال اخیر به عنوان محور و مبنای تحقق جهش تولید مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین در بخش بعدی به بررسی وضعیت مشارکت مردم و تولید در سال­های اخیر پرداخته می­شود.

بررسی تاریخی وضعیت مشارکت اقتصادی و رشد اقتصاد

بررسی روند رشد اقتصادی نیم قرن اخیر بیانگر متوسط رشد اقتصادی پایین و پرنوسان است. هر چند که در سه سال اخیر و با روی کار آمدن دولت سیزدهم، روند نرخ رشد اقتصاد متفاوت شده است و به وضعیت باثبات و پایدار در کانال 5 درصد رسیده است. ولیکن به اذعان بسیاری از کارشناسان این رشد پایدار نبوده و صرفاً بر بخش نفت و گاز استوار بوده است که مشارکت مردم در آن نقش چندانی نداشته است. بلکه مهم ترین نقش را منابع طبیعی داشته است.

گواهی دیگر برای این ادعا تداوم رشد اقتصادی منفی بخش کشاورزی و همچن تداوم رشد نزولی بخش صنعت در چند سال اخیر بوده است.

از طرف دیگر بر اساس آنچه که در نمودار 1 آمده است، نرخ مشارکت اقتصادی در سال ۹۱ برابر با ۳۷.۴ بوده و روند افزایشی را دنبال نموده و در سال ۱۳۹۸ به ۴۴ درصد رسید. این روند افزایشی با شیوع ویروس کرونا متوقف شد به گونه ­ای که در سال 1399 به کانال 41 درصد رسید و از آن زمان تا کنون همچنان در این کانال باقی مانده است.

در واقع نرخ مشارکت 41 درصد به این معنی است که از جمعیت فعال کشور، به میزان 41 درصد در بازار کار فعال هستند (به صورت شاغل و یا جویای کار). این در حالی است که میانگین نرخ مشارکت اقتصادی در جهان بیش از 60 درصد است.

نمودار 1. رشد اقتصادی و نرخ مشارکت نیروی کار در اقتصاد ایران (درصد)

منبع: یافته­ های محقق بر اساس گزارش­های مرکز آمار ج. ا. ایران

بنابراین با وجود روند نوسانی نرخ رشد اقتصادی در بیش از یک دهه گذشته، وضعیت نرخ مشارکت اقتصادی در سطح ثابت 40 درصد قرار داشته است. بنابراین رابطه مشخصی بین رشد اقتصادی و نرخ مشارکت اقتصادی به عنوان یکی از شاخص ­های کمی مشارکت مردم در ایران در یک دهه گذشته وجود نداشته است.

نکته پایانی

همان­گونه که بررسی تجربه تاریخی نشان داد، در بیش از یک دهه گذشته ارتباط مشخصی بین رشد اقتصادی (تولید) و نرخ مشارکت اقتصادی (مشارکت مردم) وجود نداشته است. در واقع شاخص مشارکت مردم از طریق عرضه نیروی کار نتوانسته است تولید را تحت تاثیر قرار دهد. این در حالی است که در سال 1403 سیاست گذار به دنبال رونق تولید از طریق مشارکت مردم بوده است.

موضوعی که در سال­ های اخیر به دلیل وابستگی بالای کشور به نفت و همچنین ثروت­ های ناشی منابع طبیعی چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در واقع سیاست­گذار با انتخاب راهبرد جهش تولید از طریق مشارکت مردم در صدد افزایش تاب آوری اقتصادی از یک طرف و بهبود معیشت مردم از طرف دیگر بوده است.

بنابراین لازم است که سیاستگذاران و مسئولین کشور بستر­های لازم را برای افزایش نرخ مشارکت اقتصادی و بهبود شرایط تولید داخلی فراهم کنند. این امر نه تنها به کاهش وابستگی به واردات کمک می کند، بلکه تاب‌آوری اقتصاد کشور در برابر شوک ­های خارجی نیز افزایش می دهد و بهبود معیشت مردم را به همراه خواهد داشت.

پایان پیام//