از بازی دلالان تا پس‌لرزه‌های سیاست‌های ارزی

اقتصاد ایران در حالی از بی‌نظارتی‌ها همچنان رنج می‌برد که این روز‌ها ماهی‌گیری دلالان از بازر گل آلود اقتصاد و نیز سیاست‌های ارزی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی برای نزدیک‌سازی قیمت ارز نیمایی به بازار، وضعیتی آشفته را برای بخش‌های مختلف معیشت مردم از جمله مرغ و گوشت و میوه تره بار به همراه داشته است. هرچند که دولت چهاردهم با شعار تلاش و وفاق همگانی برای حل مشکلات اقتصادی کشور بر سر کار آمد، اما گویی مشغول بودن دولتمردان به سیاسی کاری و بعضا چشم داشت به حل مشکلات با تکیه بر روابط خارجی و احیای برجام و اف‌ای تی اف در کنار کاهش نظارت‌ها و نیز سیاست‌های ارزی سؤال برانگیز متولیان اقتصادی زمینه را برای دلالان و البته سودجویان صادرات فراهم کرده است چنانکه امروز در بسیاری از بخش‌های مواد خوراکی از لبنیات گرفته تا گوشت و مرغ و میوه و سبزیجات، هم دلالان برای افزایش قیمت‌های بسیار مشغول به کارند و هم صادر‌کنندگان هر آنچه به دست می‌اید برای سود بیشتر با دلار ۷۰ هزار تومانی و ارز نیمایی نزدیک به ۵۰ هزار تومان صادر می‌کنند چنانکه اخیراً نیز عنوان شد افزایش بهای کره به دلیل افزایش بی‌رویه صادرات است. هنوز وضعیت نابسامان مرغ و تخم مرغ به دلیل صادرات و نبود نظارت و البته در ظاهر با ادعای گران شدن نهاده‌های دامی و هزینه‌های تولید، ادامه دارد در حالی که بازار گوشت نیز حال خوبی ندارد. مدیرعامل اتحادیه دام سبک گفته است علی رغم شرایط مساعد تولید دام و افزایش حجم واردات گوشت قرمز، اما قیمت گوشت در بازار افزایش معناداری داشته که این امر کاملاً غیرطبیعی است. افشین صدردادرس مدیرعامل اتحادیه دام سبک از روند کاهشی قیمت دام زنده در ماه‌های اخیر خبر داد و گفت: بنابر آمار قیمت هرکیلو بره نر ۵۰ کیلویی از ۳۲۰ هزارتومان ابتدای سال به ۲۶۰ تا ۲۷۰ هزارتومان کاهش یافته است. به گفته او، علی رغم شرایط مساعد تولید دام و افزایش حجم واردات گوشت قرمز، اما قیمت گوشت در بازار افزایش معناداری داشته که این امر کاملاً غیرطبیعی است. صدردادرس از افزایش ۴ برابری حجم واردات گوشت نسبت به سال قبل خبر داد و گفت: بنابر آمار ۶ ماهه، ۱۲۶ هزارتن گوشت قرمز وارد کشور شده، درحالیکه مدت مشابه سال قبل میزان واردات ۳۲ هزارتن بوده است. اما با این حال قیمت گوشت از ۶۵۰ هزارتومان ابتدای سال هم فراتر رفته است. مدیرعامل اتحادیه دام سبک ادامه داد: بنابر آمار در ابتدای سال قیمت هرکیلو گوشت در نقاط مختلف کشور ۶۵۰ تا ۷۰۰ هزارتومان بود که اخیراً براساس گزارش‌های رسیده قیمت‌گوشت در استان‌های قطب تولید به یک میلیون تومان رسیده است. او گفت: با توجه به سود واردات، توزیع‌کنندگان و افرادی که بازار گوشت را مدیریت می‌کنند به رغم شرایط مساعد تولید اجازه کاهش قیمت را نمی‌دهند تا بتوانند حجم واردات را افزایش دهند. نکته مهم آن است که سیاست‌های ارزی وزارت اقتصاد و بانک مرکزی در هفته‌های اخیر باری تک نرخی کردن ارز که نتیجه آن رسیدن ارز نیمایی به ۵۰ هزار تومان و دلار آزاد به ۷۰ هزار تومان شده، نیز مشوقی شده تا تولید‌کنندگان و دلالان به جای تأمین نیاز داخل اقدام به صادرات کنند. روزی اعضای اتحادیه در یک برنامه زنده در صدا و سیما اعلام کردند که وقتی نرخ گوسفند و یا گوشت در خارج از کشور ۱۰ دلار است دلیلی ندارد که ما گوشت را در داخل عرضه کنیم و اگر عرضه هم کنیم باید با همان نرخ صادرات باشد. با توجه به آن دیدگاه‌ها می‌توان دریافت که چرا امروز قیمت گوشت سر به فلک می‌کشد چرا که از یک سو دارندگان تعارض منافع گوشت را به نرخ دلار صادرات در بازار عرضه می‌کنند و از سوی دیگر نیز با صادرات دام و گوشت و تبدیل ارز در بازار ۷۰ هزار تومانی سودی کلان به جیب می‌زنند. البته این نابسامانی در سایر بازار‌ها نظیر میوه و تره بار نیز مشاهده می‌شود. بازاری که باید نظارت دولت و شهرداری‌ها بر آن باشد اما به دلیل نبود چنین مؤلفه‌ای هر روز افزایش قیمت‌ها چون سرو در حال قد کشیدن است و سهم مردم از آن کوچک‌تر و کوچک‌تر. به عنوان نمونه در گزارش فارس عنوان می‌کند که: «گزارش میدانی از مناطق مختلف تهران نشان می‌دهد که میانگین قیمت میوه کیلویی ۵۰ هزار تومان است و حتی گوجه فرنگی هم به این قیمت رسیده است، رشد این قیمت‌ها از دو هفته گذشته شتاب گرفته است. رئیس اتحادیه بارفروشان گفته بود که بارندگی در مناطق جنوب کشور و نیز یخ زدگی در استان‌هایی مانند زنجان باعث شده بار کمتری به بازار برسد. فروشندگان میوه هم درباره گرانی میوه گفته‌اند که همه چیز بالا می‌رود، قیمت‌های اجاره هم سر به فلک کشیده، دلار و طلا که لحظه‌ای شده است میوه چرا بالا نرود.» طبق جدیدترین آمار گمرک صادرات محصولات کشاورزی ۲۸ درصد رشد داشته است و رشد قیمت دلار صادرات را تشدید کرده است. میوه‌های گران فرصت خوبی را برای دلالی و واسطه‌گری ایجاد کرده و به دلیل سود جذاب روز به روز تعداد آن‌ها بیشتر شده و به همان نسبت درآمد بخش تولید ضعیف‌تر می‌شود. طبق یک تحقیق از سر زمین تا بازار چندین بار میوه دست دلالان می‌چرخد و تا ۵۰۰ درصد قیمت بالا می‌رود، میوه‌های وارداتی در میدان مرکزی میوه و تره‌بار از شب تا صبح حداقل سه بار بین دلالان دست به دست می‌شود. نکته اساسی آن است که در بازار میوه و تره بار نیز در کنار آنکه نظارت‌ها وجود ندارد و با نام خصوصی بودن دلالان بازار را در اختیار دارند، افزایش نرخ ارز نیز زمینه صادرات بی‌حد و اندازه را فراهم کرده است. سیاست‌های ارزی که صادرات را به صرفه کرده است اما در عمل خسارت‌های بسیاری را به معیشت مردم و اقتصاد داخل وارد کرده است. سرمایه‌دارانی که برای سود بیشتر زمینه کمبود در داخل را ایجاد می‌کنند و همزمان با گران فروشی در داخل و صادرات درآمدهای کلانی را کسب می‌کنند. این فرآیند‌ها در لوای خصوصی‌سازی و برداشتن تصدی‌گری دولت در حالی صورت می‌گیرد که بخش معیشت و خوراک مردم حتی در کشور‌های غربی با نظارت دولت‌هاست و این ولنگاری سرسام‌آور به چشم نمی‌خورد. امروز اقتصاد کشور نیازمند تدابیری عملی و سنجیده است که کاهش نرخ ارز و غیر سود‌آور کردن صادرات که کاهش هزینه‌های تولید را نیز به همراه دارد، بخشی از این راهکار می‌تواند باشد. سارا علیاری