ترمز ارزی صادرات بنگاه‏‏‌ها

نتایج بررسی مرکز پژوهش‌‌‌های اتاق ایران نشان می‌دهد شاخص مدیران خرید (شامخ) در آبان‌ماه 51.4 اعلام شده و برای دومین ماه متوالی میزان فعالیت‌‌‌های اقتصادی اندکی بهبود پیدا کرده است؛ البته فعالان اقتصادی همچنان نگران نرخ ارز، کمبود مواد اولیه و قطعی برق و گاز هستند. روند شامخ کل اقتصاد و صنعت در آبان‌ماه، پس از حذف اثرات فصلی، برای دومین ماه متوالی بهبود یافته است.

با این حال افزایش نرخ ارز، در شرایطی که بسیاری از شرکت‌ها به دلیل عدم‌تخصیص ارز، با کمبود منابع مالی روبه‌رو هستند، باعث افزایش شدید قیمت مواد اولیه و هزینه‌‌‌های تولید شده است و شرکت‌ها در تامین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو هستند.

از طرفی در شرایطی که شرکت‌ها با تقاضای ضعیف و قدرت خرید پایین مشتریان روبه‌رو هستند، در برخی موارد وصول مطالبات هم به‌سختی انجام می‌شود. در عین حال تداوم اجرای قوانین مربوط به رفع تعهد ارزی، باعث کاهش صادرات شرکت‌ها شده است. شرکت‌ها نیز به دلیل کمبود منابع انرژی برق و گاز نسبت به شروع مجدد قطعی‌‌‌ها طی ماه‌‌‌های آتی نگرانی دارند.

شاخص مدیران خرید ترکیبی کل اقتصاد

آخرین نظرسنجی انجام‌شده در خصوص ایران، نشان می‌دهد شاخص مدیران خرید کل اقتصاد در آبان 1403، معادل 51.3 محاسبه شده است. این شاخص نشان می‌دهد که میزان فعالیت‌‌‌های اقتصادی در این ماه نسبت به ماه قبل افزایش جزئی داشته و پس از تعدیل فصلی، شاخص مذکور برای آبان معادل 51.4 برآورد شده است که حاکی از بهبود اندک نسبت به ماه قبل (50.2) است. شاخص «میزان تولید محصول یا ارائه خدمات» در آبان‌‌‌ماه بعد از تعدیل فصلی، معادل 51.5 محاسبه شده و برای دومین ماه متوالی، بیشتر از محدوده مرزی 50 قرار گرفته است. این در حالی است که با شروع مجدد قطعی‌‌‌های برق و پیش‌بینی شدت‌گرفتن کمبود انرژی در ماه‌‌‌های آینده و همچنین افزایش نرخ ارز و تشدید تورم قیمتی، کسب‌وکارها با نااطمینانی در رشد فعالیت‌‌‌ها در ماه‌‌‌های آینده روبه‌رو هستند.

شاخص «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» کل اقتصاد در آبان، پس از حذف اثر فصلی، معادل 52.0 برآورد شده و شاخص تعدیل‌شده پس از شش‌ماه متوالی کاهش در آبان برای اولین بار افزایش داشته است. اگرچه به عقیده فعالان اقتصادی به دلیل کمبود نقدینگی، تقاضا به‌‌‌خصوص در بخش صنعت و ساختمان همچنان ضعیف است. شاخص «قیمت مواد اولیه یا لوازم خریداری‌‌‌شده»، با مقدار 82.2، بیشترین مقدار 18ماهه از خرداد 1402 را به ثبت رسانده است. افزایش نرخ ارز، باعث افزایش قیمت مواد اولیه شده است. با افزایش فشار هزینه‌‌‌های تامین نهاده‌‌‌ها، شاخص «قیمت محصولات تولیدشده و خدمات ارائه‌شده» با عدد 61.4 بیشترین مقدار هفت‌‌‌ماهه خود از اردیبهشت‌‌‌ماه را ثبت کرده است.

از آنجا ‌‌‌که افزایش قیمت‌های فروش، به‌‌‌شدت افزایش قیمت نهاده‌‌‌ها نبوده و معمولا اثرگذاری آن با وقفه زمانی در زنجیره تولید صنایع و خدمات کسب‌وکارها اتفاق می‌‌‌افتد، پیش‌بینی می‌شود طی ماه‌‌‌های آتی بسیاری از محصولات و خدمات با افزایش بیشتری در قیمت‌های فروش روبه‌رو باشند. شاخص «موجودی محصول نهایی در انبار» در آبان‌ماه پس از حذف اثر فصلی، 48.1 به دست آمده است.

شاخص مذکور که برای سومین ماه متوالی کاهشی شده، کمترین مقدار پنج‌‌‌ماهه خود را به ثبت رسانده است. بااین‌‌‌حال به دلیل افزایش نرخ ارز بسیاری از فعالیت‌‌‌ها در تامین نهاده‌‌‌های خود با مشکل روبه‌رو بوده‌‌‌اند؛ به‌‌‌طوری‌‌‌که شاخص «قیمت مواد اولیه یا لوازم خریداری‌شده» با مقدار 82.2 بیشترین مقدار 18ماهه خود را از خرداد 1402 به ثبت رسانده است. شاخص «موجودی محصول نهایی در انبار» در آبان‌ماه پس از حذف اثر فصلی، 48.1 به دست آمده است. این شاخص که برای سومین ماه متوالی کاهشی شده، کمترین مقدار پنج‌‌‌ماهه خود را به ثبت رسانده است. به نظر می‌رسد با افزایش نرخ ارز و تورم زیاد زنجیره تامین نهاده‌‌‌ها، شرکت‌ها برای تامین سفارش‌های مشتریان، بیشتر از موجودی انبار خود استفاده کرده‌‌‌اند. شاخص «میزان صادرات کالاها یا خدمات» در آبان‌‌‌ماه پس از حذف اثر فصلی، با عدد 47.9 کمترین مقدار سه‌‌‌ماهه خود را به ثبت رسانده است. به عقیده فعالان اقتصادی، تداوم سیاست‌‌‌های مرتبط با رفع تعهد ارزی به دنبال فشارهای قیمتی موجود، باعث کاهش صادرات شده است. شاخص «میزان فروش کالاها یا خدمات» در آبان‌ماه پس از حذف اثر فصلی، 51.1 ثبت شده که در مقایسه با ماه قبل (54.8) رشد کمتری داشته است. اگرچه شاخص مذکور پس از رکود پنج‌‌‌ماهه، برای دومین ماه متوالی بیشتر از محدوده 50 قرار گرفته است، اما میزان فروش همچنان در سطوح پایینی قرار دارد که بخشی از آن ناشی از کاهش فروش صادراتی است.

شاخص مدیران خرید بخش صنعت

براساس داده‌‌‌های به دست آمده از بنگاه‌‌‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید بخش صنعت در آبان 1403، معادل 52.2 محاسبه شده است. شاخص مذکور، پس از رکود چهارماهه، برای دومین ماه متوالی، در آبان‌‌‌ماه افزایش یافته و پس از تعدیل فصلی، برای ماه آبان معادل 51.8برآورد شده که نسبت به ماه قبل (56.03) بهبود جزئی داشته است.

شاخص «مقدار تولید محصولات» در آبان‌ماه پس از تعدیل فصلی، 52.7 محاسبه شده و برای دومین ماه متوالی بیشتر از محدوده مرزی 50 قرار گرفته است. بسیاری از شرکت‌ها به دلیل پیش‌بینی در قطعی برق و افزایش نرخ ارز و هزینه‌‌‌های بالای تامین نهاده‌‌‌های تولید، کاهش تولید در آذرماه را پیش‌بینی کرده‌‌‌اند.

شاخص «میزان سفارش‌های جدید مشتریان» در آبان‌ماه پس از تعدیل فصلی 50.7 ثبت شده که تقریبا در محدوده مرزی 50 قرار گرفته است و بیانگر آن است که به دلیل کاهش نقدینگی و کاهش قدرت خرید، تقاضای مشتریان همچنان ضعیف و کم‌رونق است. به عقیده بنگاه‌‌‌های اقتصادی در بسیاری از موارد وصول مطالبات صورت نمی‌گیرد. شاخص «موجودی مواد اولیه» در آبان‌ماه، پس از تعدیل فصلی، معادل 47.8 برآورد شده و کمترین مقدار چهارماهه خود را به ثبت رسانده است. افزایش نرخ ارز باعث افزایش هزینه نهاده‌‌‌های تولید شده که عدم‌عرضه یا فروش مواد اولیه در قیمت‌های بالا را از سوی تامین‌‌‌کنندگان به همراه داشته است.

درنتیجه بسیاری از شرکت‌ها به دنبال مشکلات ناشی از عدم‌تخصیص ارز و کمبود منابع مالی با کمبود مواد اولیه روبه‌رو بوده‌‌‌اند. این در حالی است که شاخص «قیمت خرید مواد اولیه»، در آبان‌ماه با 81.6 افزایش قابل‌‌‌توجهی داشته، به‌‌‌طوری‌‌‌که طی 18ماه گذشته از خرداد 1402، بیشترین مقدار خود را ثبت کرده است. شاخص «موجودی محصول نهایی در انبار» در آبان‌ماه، پس از تعدیل فصلی، معادل 47.9 برآورد شده است که برای ششمین ماه پیاپی کاهشی است. فشار افزایش هزینه نهاده‌‌‌های تولید ناشی از افزایش نرخ ارز باعث شده است تا به دلیل کمبود منابع مالی و درنتیجه کاهش موجودی مواد اولیه، بسیاری از شرکت‌ها برای تامین تقاضای محدود مشتریان از موجودی انبار خود استفاده کنند. این در حالی است که اگرچه به دلیل تقاضای ضعیف در بازار، همچنان شدت افزایش قیمت فروش محصولات به میزان افزایش نرخ ارز و نهاده‌‌‌های تولید نبوده، اما شاخص «قیمت محصولات تولیدشده» با عدد 61.3 بیشترین مقدار 6‌ماهه خود از خردادماه را ثبت کرده است. شاخص «میزان فروش محصولات» در آبان‌‌‌ماه، پس از حذف اثر فصلی معادل، 50.7 برآورد شده است که در ماه قبل پس از رکود طولانی‌‌‌مدت هفت‌‌‌ماهه بهبود در وضعیت فروش شرکت‌ها را نشان می‌‌‌داد، مجددا با کاهش رشد شاخص همراه بوده است. بخشی از کاهش در رشد فروش ناشی از تقاضای ضعیف داخل و کمبود نقدینگی مشتریان و بخش دیگر آن ناشی از کاهش فروش صادراتی به‌‌‌خصوص به دلیل مشکلات ناشی از رفع تعهد ارزی است، به‌‌‌طوری‌‌‌که شاخص «میزان صادرات کالا» پس از حذف اثر فصلی 46.3 برآورد شده و کمترین مقدار سه‌‌‌ماهه خود را ثبت کرده است.

مشکلات اصلی از دید برخی فعالان اقتصادی در آبان 1403

فعالان اقتصادی معتقدند نبود نقدینگی، عدم‌ارائه تسهیلات از سوی بانک‌ها و عدم‌تخصیص ارز، شرکت‌ها را به‌‌‌شدت با کمبود منابع مالی برای ادامه فعالیت‌‌‌ها روبه‌رو کرده است.

همچنین نقدینگی محدود در بازار، علاوه بر اینکه سفارش‌ها را با کاهش روبه‌رو کرده است، در بسیاری از موارد نیز وصول مطالبات انجام نمی‌شود. از طرفی به دلیل افزایش نرخ ارز تهیه مواد اولیه دشوار شده است و مواد اولیه با قیمت‌های بالایی عرضه می‌شوند، به‌‌‌طوری‌‌‌که شرایط بازار بسیار ملتهب است. از طرفی به دلیل اختلال در ثبت‌سفارش واردات مواد اولیه، شرکت‌ها با کمبود مواد اولیه و درنتیجه کاهش تولید روبه‌رو بوده‌‌‌اند. همچنین به دلیل مشکلات مرتبط با رفع تعهد ارزی، صادرات در بسیاری از شرکت‌ها کاهش داشته یا فعلا متوقف شده است. به نظر می‌رسد برخی قوانین باعث کاهش صادرات کالاها شده است. با افزایش قیمت مواد اولیه بعضا تا 30درصد، تولیدکننده‌‌‌هایی که تامین‌‌‌کننده نهاده‌‌‌ها برای صنایع وابسته خود هستند، پیش‌بینی افزایش قیمت برای این صنایع را طی ماه آینده دارند. بنابراین افزایش قیمت‌ها طی ماه‌‌‌های آتی در زنجیره صنایع بالادستی و پایین‌‌‌دستی تاثیرگذار خواهند بود.

همچنین قطعی برق و گاز در برخی شرکت‌ها، فعالیت آنها را مختل کرده و همچنین نگرانی و نااطمینانی نسبت به وضعیت کمبود انرژی و احتمال کمبود منابع انرژی و قطعی‌‌‌های بیشتر طی ماه آینده بسیاری از شرکت‌ها را با نااطمینانی نسبت به شرایط ماه‌‌‌های آینده روبه‌رو می‌کند. به دلیل کاهش میزان سفارش‌ها، برخی از شرکت‌ها تعداد روزهای نسبتا کمی در آبان فعالیت مفید داشته‌‌‌ و بقیه ماه را تقریبا نیمه‌تعطیل بوده‌‌‌اند.

فعالان اقتصادی که انتظارات مثبتی نسبت به تغییرات داشتند با اتفاقات اخیر و شرایط تورمی نرخ ارز، نااطمینانی و ناامیدی بیشتری نسبت به آینده دارند. همچنین برخی از شرکت‌ها در واردات مواد اولیه در گمرک برای ترخیص مشکلات زیادی دارند.