بدون توجه به آثار فارسی، روایت تاریخ ترکان ممکن نیست

به گزارش خبرگزاری مهر، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ترکیه با همکاری نمایندگی بنیاد سعدی در آنکارا، دومین نشست علمی از سلسله نشست‌های گفت‌وگوهای فرهنگی را با عنوان «جایگاه زبان فارس در مطالعات دوره عثمانی» را برگزار کرد.
در این نشست که جمعی از زبان‌آموزان و فعالان حوزه مطالعات ایرانی حضور داشتند، یلماز کارادنیز، استاد دانشگاه آماسیا و از پژوهشگران شناخته شده مطالعات ایرانی در ترکیه سخنرانی کرد.
کارادنیز با اشاره به همانندی‌های قابل توجه در سیر تاریخی ایران و عثمانی گفت: من زمانی که تاریخ دوره قاجار ایران را به عنوان موضوع فعالیت‌های پژوهشی خود انتخاب کردم، هیچگاه فکر نمی‌کردم که مطالعات تاریخ قاجار بتواند که فهم من از تاریخ عثمانی را متحول و متأثر کند. اما با عمیق‌تر شدن در موضوع متوجه این نکته شدم که عملاً تاریخ دو کشور به شکل حلقه‌های در هم رفته است که بدون مطالعه دقیق یکی امکان ادعای مطالعه کامل دیگری فراهم نمی‌شود.

وی با اشاره به جایگاهی که زبان فارسی در مطالعات تاریخ دودمان‌های ترکی در جهان دارد، گفت: نکته مغفول مانده در این موضوع این است که این اهمیت صرفاً مختص به دوره بعد اسلام تلقی شده است. اما واقعیت این است که منابع ایرانی دوره پیش از اسلام نیز از اهمیت ویژه‌ای برای تاریخ باستانی ترکان دارد و ما بدون توجه به آنها امکان روایت کاملی از تاریخ ترکان را نخواهیم داشت.

استاد مطالعات تاریخ ایران در ترکیه به تعدادی از کتاب‌های تاریخی که منابع اصلی تاریخ ترکی از جمله تاریخ سلجوقیان و عثمانیان به شمار می‌آیند، اشاره داشت و گفت: اکنون که بخشی از این آثار ترجمه شده‌اند شاهد بهتر شدن وضعیت پژوهش‌های تاریخی در مورد تاریخ خاندان‌ها هستیم و این نشان می‌دهد که اطلاعات موجود در این منابع تا چه میزان حیاتی بوده است.

وی تصریح کرد: در دوره‌ای که این کتاب‌ها ترجمه و نشر نشده بودند و یا اساتید متقدم ما امکان دسترسی به آنها یا امکان استفاده از آنها را نداشته‌اند تا چه میزان سطح مطالعات پایین بوده است. حال با توجه به این واقعیت باید اعتراف کنیم که هنوز تعدادی از این منابع به زبان فارسی باقی مانده است و پژوهشگران ترک تنها به شرط وقوف به زبان فارسی است که امکان بهره گیری از این منابع را خواهند داشت. بنابراین آشکار است که تا چه میزان زبان فارسی و منابع موجود به این زبان در کار پژوهش‌های حوزه ترکی به کار می‌آید و تسلط به آنها حیاتی است.

کارادنیز در ادامه با انتقاد از اینکه هنوز برخی از آثار این حوزه به زبان ترکی ترجمه نشده است، خاطرنشان کرد: چاره‌ای جز ترجمه این آثار آن هم در سطح ترجمه فاخر وجود ندارد. در غیر این صورت، همواره با خلأ منابع دست اول در پژوهش‌های قرون میانه مواجه خواهیم شد.

این استاد تاریخ در مورد نزدیکی تاریخی دو کشور در قرن نوزده افزود: به عنوان مثال شخصیت‌هایی همچون جمال الدین اسدآبادی و میرزا فتحعلی آخوندزاده و یا میرزا ملکم خان به عنوان شخصیت‌های ایران شناخته می‌شوند اما واقعیت آن است که آنها نقش عمده‌ای نیز در تاریخ تحولات عثمانی داشته‌اند و نمی‌شود که بدون در نظر داشتن فعالیت‌های آنها و ارتباطات آنها با طیف حاکمیتی و روشنفکران عثمانی بتوان گزارشی جامع از فضای فکری و سیاسی عثمانی ارائه داد.

وی ادامه داد: همین چند نمونه نشان دهنده این است که حتی برای مطالعات دوره متأخر عثمانی نیز که در بسیاری از موارد فکر می‌کنیم صرفاً منابع ترکی برای ما کافی است چاره‌ای جز توجه به زبان فارسی و منابع موجود به این زبان وجود ندارد. یلماز کارادنیز در پایان سخنرانی خود به پرسش‌های حاضران پاسخ گفت.

این دومین نشست از سلسله نشست‌های گفت‌وگوهای فرهنگی است که برای تبادل نظر در حوزه مطالعات مشترک فرهنگی توسط رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی در ترکیه برگزار می‌شود.