بازی جدید آمریکا در سوریه پساداعش/ واکاوی اهداف ترکیه از عملیات عفرین

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، طی روزهای اخیر خبرهایی مبنی بر حمله ارتش ترکیه به منطقه عفرین سوریه، منتشر شده‌ است. این تهاجم در زمانی رخ می‌دهد که عمر داعش در سوریه به پایان رسیده و انتظار می‌رفت که با آغاز گفت‌وگوهای سیاسی میان نیروهای داخلی سوریه و بازیگران خارجی، آرامش به این کشور بازگردد اما ظاهراً قرار نیست که سوریه به این زودی‌ها از جنگ و خشونت رهایی یابد.
رجب طیب اردوغان با اهداف و دلایل مختلفی که از خود بروز داده، آغاز حمله به عفرین را اعلام کرد و گفت تا زمانی‌که نظامیان کرد که او آن‌ها را تروریست خطاب می‌کند، شکست ندهد دست از این جنگ بر نخواهد داشت. درباره دلایل حمله نظامی ترکیه به منطقه عفرین، آینده‌ تحولات سوریه و دیدگاه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در قبال این تهاجم با افشار سلیمانی، سفیر سابق کشورمان در آذربایجان و کارشناس مسائل بین‌الملل گفت‌وگوی تفصیلی داشتیم که متن آن به شرح ذیل است.

ایکنا: در ابتدا می‌خواهم از شما بپرسم، چه دلایلی باعث شد تا ترکیه عملیات عفرین را کلید بزند؟
در پس حمله به عفرین در واقع یک نوع سیاست اعلامی و اعمالی نهفته شده است و براساس آن‌چه که طرف ترک اعلام کرده، این گروه کردی، شاخه‌ای از پ.ک.ک بوده و لذا از منظر رهبران سیاسی ترکیه برای امنیت ملی این کشور تهدید به شمار می‌آید.
ظاهراً این داستان زمانی شروع شد که آمریکا تصمیم به پیاده کردن و آمورش 30 هزار نیروی نظامی متشکل از حزب دموکراتیک سوریه (PYD) و یگان‌های مدافع خلق سوریه (YPG) در مناطق شمال و شرق سوریه و همچنین شرق فرات گرفت که نتیجه استقرار آن‌ها، واکنش و موضع‌گیری تند ترکیه بود.
حمله ترکیه به عفرین در حالی دارد رقم می‌خورد که هنوز از سرنوشت نیرو‌هایی که آمریکا تصمیم بر آموزش آن‌ها گرفته و اینکه کجا دارند آموزش می‌بینند، خبری نیست. یا این‌که آیا اصلاً این نیروها تشکیل شده‌اند یا خیر؟ البته باید اشاره کنم که آمریکا نیروهایی در آن‌جا دارد اما هنوز به صورت رسمی اعلام نشده است.
این تهاجم بر خلاف مواد مندرج در حقوق بین‌الملل است و اینکه ترکیه حمله خود را در قالب دفاع مشروع ارزیابی می‌کند را قبول ندارد چون بر اساس حقوق بین‌الملل دفاع مشروع زمانی صورت می‌گیرد که به خاک کشوری تجاوز شود یا این‌که در شورای امنیت سازمان ملل تصویب شود، کشوری ناقض صلح بین‌الملل بوده و مجوز حمله به کشور تهدیدکننده صلح جهانی را صادر کند، اما در حمله اخیر ترکیه، هیچ کدام از این دو مورد مصداق پیدا نمی‌کنند.

ایکنا: از همان ابتدا که اردوغان، خبر حمله نظامی به عفرین را داد و پس از عملی کردن آن، شاهد واکنش‌های تند و یا اقدامات بین‌المللی شدیدی علیه ترکیه نبودیم، چرا جامعه جهانی و کشورهای قدرتمند مثل روسیه و آمریکا در این خصوص رو در روی ترکیه قرار نگرفتند؟
در پاسخ به این پرسش ابتدا باید بگویم که ترکیه ادعا می‌کند، دارد با تروریسم و عنصر تهدیدزای تمامیت ارضی کشورش مبارزه می‌کند و در این چارچوب به آن وجهه مشروع می‌بخشد، اما در حقیقت موضوع از پیچدگی خاصی برخوردار است چون اطلاعات ما فقط در حد داده‌هایی است که مشاهده می‌کنیم و درباره آن‌ها تحلیل ارائه می‌دهیم.
اما موضوعی که در این‌جا مطرح می‌شود، این است که اگر واقعاً آمریکا از نیروهای دموکراتیک حمایت می‌کند، ترکیه توانایی ادامه این بازی را یه هیچ وجه نخواهد داشت. پس وقتی اردوغان تا به امروز ارتش را در سوریه حفظ کرده، این نشان می‌دهد که آمریکا از این نیروها حمایت قاطعی ندارد.
از طرف دیگر من فکر می‌کنم که این حمله با کوتاه آمدن و چراغ سبز آمریکا و روسیه شکل گرفته است و در اینجا از نقش روسیه نباید غافل ماند؛ چون روس‌ها آن منطقه را تخلیه کردند و ظاهراً هماهنگی‌های قبلی با ترک‌ها داشته‌اند. زیرا قبل از حمله ترکیه به عفرین، ژنرال حلوصی آکار رئیس ستاد کل ارتش ترکیه با همتای روسی خود ژنرال گراسیموف دیداری داشت و جزئیات اقدامات نظامی ترکیه را علیه کردهای سوریه کاملاً شرح داده بود.
ظاهراً روسیه به نیروهای دموکراتیک خلق هشدار داده بود که میدان را خالی و عقب‌نشینی کنند تا نیروهای بشار اسد در آن‌جا مستقر شوند؛ اما چون آن‌ها نپذیرفتند روسیه هم تصمیم گرفت که آن‌ها را به تیغ ارتش ترکیه بسپارد.

ایکنا: دولت حزب عدالت و توسعه با مشکلات داخلی زیادی روبرو است که این مشکلات امکان دارد در انتخابات سال آینده تأثیر منفی بر آرای حزب اردوغان داشته باشند، بدین منظور آیا بین مشکلات داخلی و حمله نظامی به عفرین می‌توان ارتباطی برقرار کرد؟
در حقیقت علاوه بر دلایل خارجی اقدام اخیر ترکیه، چالش‌های داخلی هم نقش زیادی در اتخاذ این تصمیم داشته‌اند؛ چون ترکیه از گذشته خودمختاری مناطق کردنشین سوریه را هرگز نمی‌توانست بپذیرد و از نظر این کشور، آن‌ها با پ.ک.ک پیوند شدیدی دارند و اگر خودمختار شوند، کردهای ترکیه هم خودمختاری می‌خواهند.
بنابراین چون ترکیه تا به امروز هویت کردی مستقل را در داخل کشورش به رسمیت نشناخته است، نمی‌تواند تحمل کند که در نزدیکی مرزهایش یک کردستان خودمختار دیگری مشابه کردستان عراق شکل گیرد. هرچند که اردوغان در سال‌های اخیر امتیازات خوب و کم‌سابقه‌ای به کردهای ترکیه داده است مثل تأسیس شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی کردی و تدریس زبان کردی در مدارس اما همچنان ترک‌ها نگاه ناسیونالیستی به مسئله کردها دارند و آن‌ها را ترک‌های کوهی خطاب می‌کنند. البته ناگفته نماند که حزب عدالت و توسعه تمامی این اقداماتی را که انجام داد به نوعی استفاده ابزاری از این امتیازات محدود برای کسب رأی در انتخاب بوده است.
لذا ترکیه می‌خواهد که با این اقدام پیوند ژئوپلیتیکی کردهای سوریه را با کردهای ترکیه منقطع سازد و نمی‌خواهد که کردهای سوریه به سمت غرب فرات پیش‌روی کنند. چون اگر آن‌ها به سمت غرب فرات پیشروی کنند این احتمال وجود دارد به آب‌های مدیترانه دسترسی بیابند و در نهایت از حالت محاصره خارج خواهند شد و دیگر نخواهد توانست کردها را مهار کنند و یکی از دلایل کوتاه آمدن کرهای عراق از نتیجه همه‌پرسی همین دسترسی نداشتن به دریا و محاصره ژئوپلیتیکی بود؛ که پیوند میان مناطق کردنشین سوریه با ترکیه امکان دارد پایانی بر این محاصره باشد.
همچنین یک سری مسائل داخلی هم دخیل هستند و همانطور که گفتید با انتخابات سال آینده گره خورده‌اند. باید بگویم که اردوغان تا کنون توانسته، حس ناسیونالیستی را در داخل کشورش تقویت کند و با نزدیک شدن به انتخابات 2019، اتفاقات دو سه سال اخیر بر آرای انتخاباتی حزب او تأثیر منفی دارد؛ که حمله ارتش ترکیه و موضع اردوغان در قبال عفرین می‌تواند سبد رأی اردوغان را به نفع او سنگین کند.
زیرا با این اقدام به نوعی حس ملی‌گرایی میان ترک‌ها تحریک می‌شود و با ترویج این باور که اردوغان تمامی تلاش خود را برای حفظ تمامیت ارضی ترکیه به کار می‌گیرد، چهره این سیاست‌مدار ترک را نزد ملتش محبو‌ب‌تر می‌سازد. باید اضافه کنم که حزب عدالت و توسعه در حمله به عفرین موفق شده حمایت برخی از احزاب مثل حزب حرکت ملی آقای دولت باحچلی را همراه سازد.

ایکنا: از آن‌جا که ترکیه نشان داده در خصوص تحولات سوریه، حاضر است با بازیگران مختلف معامله کند، آیا امکان دارد از این فرصتی که برای این کشور به وجود آمده و همان‌طورکه خودتان هم اشاره کردید سایر بازیگران علیه آن موضع جدی‌ای تاکنون نگرفته‌اند اقدام به گرفتن امتیاز و یا دست به معامله جدیدی درباره آینده سوریه زند؟
ترکیه هرچند اعلام کرده که به تمامیت ارضی سوریه احترام خواهد گذاشت و آن‌را محفوظ نگاه می‌دارد و بعد از سرکوب نیروهای کرد، خاک سوریه را ترک می‌کند اما این احتمال وجود دارد که ترکیه، موقعیت به وجود آمده را برای خود فرصت تلقی کند و لذا تصمیم بگیرد تا به استقرار نیروهایش در مناطق مورد اختلاف به بهانه‌های مختلف تداوم بخشد تا در مذاکرات سیاسی آینده با کشورهای مختلف مثل روسیه، ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا از آن به‌عنوان ابزار برای کسب امتیاز استفاده کند.
به رغم اختلافاتی که میان ترکیه با روسیه و آمریکا وجود دارند، می‌بینبم که مثلثی را این سه کشور تشکیل داده‌اند که می‌تواند ضلع چهارمی هم به آن افزوده شود؛ یعنی رژیم صهیونیستی به‌عنوان بازیگر چهارم به میدان بیاید تا تحولات جاری سوریه را در دوران پساداعش به گونه‌ای تحریف کند که جلوی نفوذ ایران را در سوریه بگیرد تا مبادا در این دوران جدید، نیروهای سوریه‌ای با کمک ایران در بلندی‌های جولان علیه اسرائیل اقدامی انجام دهند.
بنابراین بدین صورت موضوع ایران هم مطرح خواهد شد و این‌ احتمال وجود دارد، این چهار ضلع مربعی که نام بردم در پشت پرده بخواهند با یکدیگر معامله کنند و به هم امتیاز دهند تا ایران را دور بزنند و کشورمان را به حاشیه برانند.
بنابراین وقتی ما می‌بینیم که تا به امروز موضع جدی‌ای از سوی مقامات کشورمان در خصوص این اتفاقت اخیر اتخاذ نشده به این دلیل است که ایران در این یک مورد تنها مانده. چون اگر تصمیم به اعتراض بگیریم، قطعاً با واکنش ترکیه و روسیه مواجه می‌شویم و چون با آمریکا هم رابطه نداریم به بازیگری تنها بدل می‌شویم. لذا عدم مشارکت دادن ما در این مسئله امری طبیعی است و مقامات ما هم تنها کاری که توانسته‌اند انجام دهند، انتشار بیانیه و دعوت طرفین به صلح و گفت‌وگو بوده در صورتی‌که در سوریه ما هزینه‌های سنگینی را متحمل شدیم و باید در آینده سوریه سهم قابل توجه‌ای داشته باشیم.
در بازی سیاست جهانی نظام بین‌الملل، فقط زور و قدرت حرف اول را می‌زند و هر کشوری دارای یک پتانسیلی می‌باشد؛ بنابراین باید هر بازیگری در حد و توان خودش از کارت‌های بازی موجود در اختیارش حداکثر استفاده را ببرد و اگر هم ترکیه نگران حفظ تمامیت ارضی خودش است، باید از مسیر گفت‌وگو با کردها و دادن امتیازات بیشتر به شهروندان و احزاب کردی این تمامیت ارضی را حفظ کند نه از طریق جنگی که جان انسان‌های بی‌گناه را می‌گیرد.
من اعتقاد دارم ترکیه که این همه نگران خاک کشورش می‌باشد و هر اتفاقی که رخ می‌دهد بلافاصله به عراق و سوریه لشکرکشی می‌کند؛ بهتر است همان دیواری را که دارد در مناطق مرزی‌اش با ایران احداث می‌کند، مشابه آن‌را هم در مرزهایش با سوریه ایجاد کند که از نگرانی‌هایش کاسته شود!

تهیه و تنظیم از سعید امینی